Ołtarz przytęczowy północny

Dzieje zabytku

Ołtarz boczny wykonano w latach 1777-1782. Po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latch 1777-1778, w której zapisano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obecnie obraz św. Jana Chrzciciela znajduje się w zwieńczeniu tego ołtarza. Z kolei obraz św. Walentego przewidziany był do ołtarza głównego (obecnie wisi nad zakrystią), a obraz św. Sebastiana do drugiego ołtarza bocznego. Nie wiadomo gdzie znajdował się i gdzie obecnie przechowywany jest wizerunek Najświętszej Marii Panny. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków kościoła odnotowano twórcę rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny z mensą w formie sarkofagu o wklęsło-wypukłych bokach. W mensie kamienny portatyl. Retabulum jednoosiowe, jednokondygnacyjne ze zwieńczeniem, ustawione na wysokim zdwojonym cokole, zryzalitowanym bo bokach. Nastawa ujęta parą narożnych pilastrów kompozytowych oraz parą kolumn znacznie wysuniętych przed lico ołtarza. Kolumny o kanelowanych trzonach i kompozytowych głowicach podtrzymują faliste belkowanie. Zwieńczenie ujęte po bokach motywami „S” kształtnymi o wolutowo zwiniętych końcach, z których dolne mocno wysunięte do przodu, spoczywają na belkowaniu. Zwieńczenie zamknięte dwoma stykającymi się wolutami. Po bokach retabulum ażurowe uszaki formowane z grzebieni rocaille'owych i motywów „C” kształtnych z rzeźbioną, uskrzydloną główką anielską.
Pole środkowe w kształcie prostokątnej wnęki z zamknięciem kształtowanym z motywów „C”. We wnęce płaskorzeźba z przedstawieniem Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej ujęta podwójną profilowaną ramą. U dołu, po bokach wnęki dwie konsole z ustawionymi pełnoplastycznymi figurami św. Elżbiety po prawej oraz św. Anny po lewej stronie. Święta Elżbieta trzyma kartę z napisem: „IOANNES / EST / NOMEN / EIUS / Ann(…)”, a święta Anna otwartą księgę zapisaną słowami: „Merito igitur / germen eadem / Anaa divino germo reult / Spiritus pierna liberi libent / Labori qve durionustructa / Vertat am sancti ludaribusmais / Clamorite me cum opta / veram”. Ponad kolumnami, po bokach zwieńczenia dwie figury aniołów, powyżej para uskrzydlonych puttów. W zwieńczeniu owalna wnęka z obrazem przedstawiającym św. Jana Chrzciciela, ujętym podwójną ramą.
Ołtarz bogato dekorowany. Mensa zdobiona ornamentem rocaille'owym. Pola cokołów zdobione płycinami kształtowanymi z grzebieni rocaille'owych dekorujących też fryz. Trzony kolumn i pilastrów zdobią podwieszane motywy rocaille'owe przeplatane z gałązkami róż, tworzącymi również rozległy, ażurowy kartusz nad polem środkowym. Boki zwieńczenia ujęte ażurowymi liśćmi akantu. Poniżej wnęki ażurowa, ukośna kratka regencyjna. Boki wnęki i szczyt zwieńczenia dekorowane pełnoplastycznymi rocaille'ami.
Całość struktury ołtarza pokryta malowaną marmoryzacją w odcieniach zieleni i brązu. Detal architektoniczny złocony, pilastry srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz boczny w kościele w Łapszach Wyżnych powstał w niedługim czasie po wybudowaniu świątyni w latach 1777-1782 w stylu rokokowym. Reprezentuje typ jednokondygnacyjnej, jednoosiowej nastawy z bramkami, zdobionej ornamentem rokokowym, adekwatnie do czasu powstania. Wraz z ołtarzem głównym, drugim ołtarzem bocznym i amboną tworzy integralny wystrój kościoła wykonany przez warsztat kieżmarskich artystów Johanna i Franciszka Feegów.

Fundatorem ołtarza jest m.in. Jan Joanelli z Tolvano. Należał on do kupieckiej rodziny z Lombardii, która w XIV wieku przeniosła się do Tyrolu, gdzie zajęła się górnictwem. Część tej rodziny osiedliła się w XVII wieku na Węgrzech dzierżawiąc przynoszące spore korzyści majątkowe kopalnie miedzi na Dolnym Śląsku. Jan – był ostatnim z rodu Joanellich. Do wykonania ołtarza zatrudnił spiskich artystów z rodziny Feegów. Jednak o ile w ołtarzu głównym znajdują się rzeźby wykonane przez obu braci to w omawianym dziele mamy figury wykonane tylko ręką Johanna.

Johann Feeg jest autorem szeregu prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarzy bocznych i ambon w Niedzicy, Zakliczynie oraz kompletu ołtarzy w Jurgowie. Rzeźby Feega charakteryzują się naturalnymi pozami, obfite fałdy szat modelowane są w postaci ostro załamujących się płaszczyzn, przypominających połamaną blachę, a twarze posiadają znamienny typ anatomiczny o specyficznych cechach, takich jak pulchne policzki, na wpół otwarte usta i duże nosy. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskich artystów, autorów omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu, które opisując ołtarze w Łapszach Wyżnych tak podsumował historyk sztuki Tadeusz Chrzanowski: „Czasem ma się wrażenie, że lada chwila tłum aniołków, jak ptactwo, poderwie się – spłoszone – z gzymsów, wyplącze się z ornamentów i wzniesie pod sklepienie z gwałtownym furkotaniem”.

Streszczenie

Ołtarz boczny w kościele w Łapszach Wyżnych powstał w niedługim czasie po wybudowaniu świątyni około 1777 roku w stylu rokokowym. Reprezentuje typ jednokondygnacyjnej, jednoosiowej nastawy z bramkami, zdobionej ornamentem rokokowym, adekwatnie do czasu powstania. Wraz z ołtarzem głównym, drugim ołtarzem bocznym i amboną tworzy integralny wystrój kościoła wykonany przez warsztat kieżmarskich artystów Johanna i Franciszka Feegów. Fundatorem ołtarza jest m.in. Jan Joanelli z Tolvano. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu.

Bibliografia