Scena Ukrzyżowania

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Tokarnia
Miejscowość
Tokarnia
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Pcim
Parafia
Parafia Matki Boskiej Śnieżnej
Tagi
Jordanowie malarstwo XVI wieku Scena Ukrzyżowania
Miejsce przechowywania
kościół
Identyfikator
DZIELO/14663
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
czwarta ćwierć XVI wieku
Fundator
Anna z Sieniawskich Jordanowa (?)
Technika i materiał
tempera na desce
Wymiary podstawowe
szerokość – 75 cm
wysokość – 104 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Dawna drewniana kaplica w Tokarni aż do XX wieku należała do parafii w Pcimiu. Niestety w aktach wizytacji parafii nie wspomniano o wyposażeniu kaplicy, jakkolwiek najbardziej prawdopodobne jest, że obraz Ukrzyżowania pochodzi z któregoś z ołtarzy znajdujących się w niej dawniej. Obraz powstał zapewne w czwartej ćwierci XVI wieku. Z badań konserwatorskich wynika, że w przeszłości był kilkakrotnie odnawiany zarówno w partii malatury, jak i podobrazia. W 2007 roku przeszedł gruntowną konserwację, podczas której został odczyszczony, braki przy dolnej krawędzi malowidła zostały zrekonstruowane oraz zabezpieczono malaturę i podobrazie.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta, pole obrazowe zamknięte półkoliście, w przyłuczach ryta w zaprawie i złocona dekoracja roślinna. Obraz z przedstawieniem grupy Ukrzyżowania. W górnej części kompozycji trzy ukrzyżowane postacie, w centrum Chrystus, flankowany przez dwóch łotrów. Chrystus ukazany jest frontalnie, przybity do krzyża trzema gwoździami. Jego ciało jest szczupłe, w lekkim zwisie, o lekko łukowato wygiętych ramionach, głowa opada na prawy bark. Twarz ma szczupłą, okoloną brodą i włosami sięgającymi ramion, na głowie koronę cierniową. Perizonium ma krótkie, ściśle przylegające do ciała, z rozwianym zwisem na prawym biodrze. Łotrzy ukazani są w trzech czwartych, zwróceni do wewnątrz, mają ręce i nogi przywiązane do belek krzyży. W dolnej części kompozycji ukazani są Maria, św. Jan i św. Maria Magdalena. Po lewej stronie obrazu stoi Maria zwrócona w trzech czwartych w lewo, z rękami złożonymi w geście modlitwy. Ubrana jest w jasnoróżową suknię, obfity niebieski płaszcz z zieloną podszewką, na głowie ma szary welon. Po prawej stronie kompozycji stoi św. Jan, zwrócony w trzech czwartych w prawo, w wykroku, prawą rękę kładzie na piersi, lewą przytrzymuje na boku księgę. Ubrany jest w zieloną tunikę, przepasaną w talii oraz czerwony płaszcz zarzucony na ramiona. U dołu pionowej belki krzyża Chrystusa klęczy Maria Magdalena, która obejmuje ją prawą ręką, lewą zaś wyciera łzy. Ubrana jest w bogatą, żółtą suknię oraz beżowy płaszcz z czerwoną podszewką, na głowie ma biały welon. Scena ukazana jest na tle pejzażu z przedstawieniem miasta oraz zachmurzonym niebem w górnej części. W lewym dolnym rogu obrazu niewielkie postacie trzech klęczących fundatorek i dziecka z rękami złożonymi w geście modlitwy. Pierwsza postać to starsza kobieta, obok niej dwie młode oraz dziecko z krzyżykiem nad głową. Starsza kobieta ubrana jest w płaszcz, rańtuch z podwiką, na głowie ma futrzaną czapkę. Dwie młode kobiety mają długie suknie z łańcuchami na piersi, pelerynki, a na głowach futrzane czapki, dziecko zaś nosi białą szatę.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany obraz przedstawia rozbudowaną scenę Ukrzyżowania z Chrystusem i łotrami, Marią i św. Janem oraz Marią Magdaleną. Ukrzyżowanie Chrystusa z Marią i św. Janem odwołuje się do wydarzenia opisanego w Ewangelii, mianowicie: „Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: «Niewiasto, oto syn Twój». Następnie rzekł do ucznia: «Oto Matka twoja». I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie” (J 19, 26-27). Grupa ta przedstawiana była często w typie Sacra Conversazione (świętej rozmowy), gdzie Chrystus znajdował się pośrodku, a symetrycznie po bokach Maria i Jan, lekko poruszeni jego słowami. W Ewangelii podczas Ukrzyżowania zaznaczono również obecność trzech niewiast, które przypatrywały się z daleka, wśród nich była Maria Magdalena (Mk 15, 40; Mt 27, 55-56). Jedynie w Ewangelii Jana napisano, że stała ona pod krzyżem – „A obok krzyża Jezusowego stały: Matka Jego i siostra Matki Jego, Maria, żona Kleofasa, i Maria Magdalena” (J 19, 25). Pierwotnie Maria Magdalena stała wśród grupy kobiet w oddali, oznaczając wiernych. Dopiero w nowożytnej ikonografii pojawiła się razem z Marią i Janem. Postać Marii Magdaleny symbolizowała w tym układzie nawróconych grzeszników.
Obraz ma charakter wotywny, w lewym dolnym rogu przedstawiono postacie fundatorki i jej córek, niestety bez zachowanych herbów (być może w związku ze zniszczeniami dolnej części obrazu). Stroje postaci wskazują na to, że pierwsza kobieta z lewej była mężatką, dwie pozostałe były pannami, dziecko zaś zmarło. Niewiasty noszą stroje zimowe charakterystyczne dla ubioru kobiecego w XVI wieku. Brak postaci męskiej może wskazywać na to, że ukazana została tu wdowa i jej córki.
Tokarnia w XVI wieku należała do Spytka Wawrzyńca Jordana, który zmarł w 1568 roku. Wówczas stała się własnością wdowy po nim – Anny z Sieniawskich. Z ich małżeństwa urodziło się pięć córek – Elżbieta, Anna, Magdalena, Barbara i Zofia. Omawiany obraz powstał w czwartej ćwierci XVI wieku, a więc po śmierci Spytka. Można sądzić, że postaciami fundatorek są kobiety z rodziny Jordanów. Być może jest to wdowa Anna i jej dwie (jeszcze niezamężne) spośród pięciu córek oraz jedno zmarłe dziecko. Wskazówką może być tu inny obraz wotywny fundacji Anny z Sieniawskich Jordanowej, mianowicie obraz Trójcy Świętej z kościoła parafialnego w Jordanowie (1576), na którym ukazano Spytka, Annę oraz ich pięć córek – trzy mężatki i dwie panny – oraz troje wnuków. Obraz Ukrzyżowania jest późniejszy, o czym świadczą przedstawione już same postacie kobiece. Być może stanowi środkową część dawnego tryptyku, jak dwa inne obrazy wotywne z Jordanowa fundacji Jordanów.


Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Krakelury na całej powierzchni obrazu. Obraz był konserwowany w 2007 roku.

Streszczenie

Obraz Ukrzyżowania powstał prawdopodobnie w czwartej ćwierci XVI wieku i pochodzi z dawnej kaplicy w Tokarni. Mógł zostać ufundowany przez Annę z Sieniawskich Jordanową, która prawdopodobnie jest przedstawiona na obrazie razem z niezamężnymi córkami. Omawiane dzieło ukazuje rozbudowaną grupę Ukrzyżowania z Chrystusem i łotrami, Marią i św. Janem oraz Marią Magdaleną.

Bibliografia

Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Filipek Sławomir, "Obraz Matki Bożej Śnieżnej w Tokarni. Studium nad ikonografią „Salus Populi Romani”", Kraków 2017
Dziubecki Tomasz , "Ikonografia Męki Chrystusa w nowożytnym malarstwie kościelnym w Polsce", Warszawa 1996

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Scena Ukrzyżowania", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/scena-ukrzyzowania

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności