Matka Boska z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem

Dzieje zabytku

Ołtarz razem z figurami i obrazami został wykonany najpewniej w latach sześćdziesiątych XVIII wieku przez warsztat Korneckich do kościoła Cystersów w Mogile. Pierwotnie był pod wezwaniem św. Antoniego. W jego polu głównym od początku znajdował się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem namalowany przez Piotra Korneckiego (widoczny na archiwalnych fotografiach w Mogile). W 1948 roku obraz i ołtarz zostały przeniesione do kościoła Saletynów pw. św. Norberta przy ulicy Wiślnej w Krakowie. W 1998 roku świątynię tę przekazano jej dawnym właścicielom – wspólnocie grekokatolików, którzy przenieśli się do niej w 2001 roku. W związku z tym konserwator archidiecezjalny wydał decyzję o przeniesieniu ołtarza głównego razem z obrazem do budowanego w latach 2001-2006 nowego kościoła w Tokarni. Ołtarz przekazano w 2006 roku. Nastawa, jak i zapewne obraz Matki Boskiej przeszły wówczas gruntowną konserwację.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem z przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz św. Janem Chrzcicielem. W centrum kompozycji Matka Boska ukazana jako siedząca na tronie, zwrócona w trzech czwartych w lewo, obiema rękami przytrzymuje siedzące Dzieciątko oparte o jej lewe ramię. Twarz ma owalną o dużych, półprzymkniętych oczach, dużym, lekko garbatym nosie i wąskich ustach, okoloną jasnymi włosami, ukrytymi pod welonem. Ubrana jest w jasnoróżową suknię oraz niebieski płaszcz zarzucony na plecy i lewe ramię, zakrywający kolana, na głowie ma różowy welon opadający na ramiona. Dzieciątko w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych w prawo, głowę opiera o policzek Marii, prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, lewą opuszcza wzdłuż ciała, dotykając przedramienia Matki. Twarz ma kwadratową, o migdałowatych oczach, małym nosie i ustach, okoloną jasnymi, kręconymi włosami. Jego nagie ciało jest przesłonięte w partii podbrzusza pieluszką opadająca na ramię Marii. U nóg Matki Boskiej klęczy św. Jan Chrzciciel ukazany jako dziecko, zwrócony profilem w prawo, z uniesioną głową. Prawą, wyciągniętą w górę ręką dotyka stóp Jezusa, w lewej, ugiętej trzyma laskę zakończoną krzyżem z banderolą z napisem „ECCE AGNUS DEI”. Twarz ma pociągłą, o pełnych policzkach, migdałowatych oczach skierowanych w górę, małym nosie i ustach, okoloną jasnymi, krótkimi włosami. Jego ciało przesłonięte jest w partii bioder i nóg melotą. Za nim znajduje się leżący baranek z głową skierowaną w górę. Po lewej stronie Marii ława nakryta niebieską tkaniną z leżącym na niej jabłkiem królewskim. Postacie ukazane na tle kolumn i filarów stojących na wysokich postumentach widocznych w dolnej partii. W górnej przesłonięte są obłokami z trzema parami uskrzydlonych główek anielskich.

Zarys problematyki artystycznej

Temat Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem ukazanym jako dziecko nie ma oparcia w Piśmie Świętym, gdyż Jezus i św. Jan nigdy nie spotkali się w dzieciństwie. Przed chrztem Chrystusa św. Jan miał powiedzieć – „Nie znałem go” (J 1, 31). Jakkolwiek w sztukach plastycznych temat ten był niezwykle popularny od XV wieku, zwłaszcza w malarstwie włoskim. Postać św. Jana Chrzciciela w scenach Matki Boskiej z Dzieciątkiem ma znaczenie symboliczne. Święty często adoruje Jezusa, jak na omawianym obrazie, zaś baranek, który jest atrybutem Jana, w tym wypadku stanowi również symbol przyszłej męki Chrystusa. Zatem Jan rozpoznaje w Jezusie Mesjasza i zapowiada Jego mękę.
Obraz wpisuje się w spójną ikonografię całej dekoracji ołtarza, gdyż znajdujące się w nim figury przedstawiają rodziców św. Jana Chrzciciela – św. Elżbietę i Zachariasza oraz rodziców Marii – św. Annę i św. Joachima.
Cechy formalne obrazu odpowiadają repertuarowi stosowanemu przez Piotra Korneckiego. Postać Matki Boskiej jest bardzo podobna do św. Kingi z fresku nad kaplicą tejże w farze w Bochni, potwierdzonym archiwalnie dziele Korneckiego. Obie mają te same rysy twarzy i analogiczne oddane ciało oraz sposób kształtowania tkanin z charakterystycznie płasko ściętym z przodu kolanem. Postacie dziecięce – Jezusa, św. Jana, jak i główki anielskie przedstawiają ten sam typ twarzy dziecięcej stosowany przez Korneckiego w innych dziełach malarskich, chociażby w obrazach św. Wojciecha czy Trójcy Świętej w Bochni, jak również przypisywanych mu obrazów z Bodzanowa.
Piotr Kornecki był z wykształcenia malarzem i rzeźbiarzem. Razem ze swoim przyrodnim bratem Stanisławem, założyli w Gdowie warsztat stolarsko-rzeźbiarski i malarski. Z czasem pracowali w nim również synowie tego pierwszego oraz krewniacy mieszkający w tej wsi. Rodzinny warsztat Korneckich był szczególnie prężny w trzeciej ćwierci XVIII wieku wykonując prace w wielu kościołach na terenie południowej Małopolski.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zaplamienia, zabrudzenia.

Streszczenie

Ołtarz razem z figurami i obrazem Matki Boskiej został wykonany najpewniej w latach sześćdziesiątych XVIII wieku przez warsztat Korneckich do kościoła Cystersów w Mogile. W 1948 roku ołtarz w całości został przeniesiony do kościoła Saletynów pw. św. Norberta przy ulicy Wiślnej w Krakowie, a w 2006 roku do nowego kościoła w Tokarni. Cechy formalne obrazu odpowiadają repertuarowi stosowanemu przez Piotra Korneckiego. Temat Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem ukazanym jako dziecko nie ma oparcia w Piśmie Świętym, a postać tego ostatniego ma znaczenie symboliczne.

Bibliografia