Matka Boska z Dzieciątkiem

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Tokarnia
Miejscowość
Tokarnia
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Pcim
Parafia
Parafia Matki Boskiej Śnieżnej
Tagi
malarstwo XVII wieku Matka Boska Śnieżna Matka Boska z Dzieciątkiem
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/14667
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
czwarta ćwierć XVII wieku
Technika i materiał
olej na płótnie
Wymiary podstawowe
szerokość – 97 cm
wysokość – 137 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Obraz Matki Boskiej Śnieżnej powstał w ostatniej ćwierci XVII wieku. Dzieło znajdowało się pierwotnie w drewnianej kaplicy dworskiej w Tokarni. W 1846 roku, wówczas już kościół w Tokarni otrzymał przywilej odpustu na Święto Matki Boskiej Śnieżnej (5 sierpnia). W 1861 roku ołtarz z tym obrazem został uprzywilejowany. Pierwsza renowacja miała miejsce w latach 1906-1907: „odczyszczono obraz MB w ołtarzu głównym, staraniem Bolesława Targowskiego – dziedzica, zdjęto sukienkę jedwabną [stara i spłowiała] z obrazu i zdecydowano żeby nowej sukienki nie dawać tylko pozostawić obraz tak jak jest namalowany. Ponieważ ołtarz ten wydawał się ciemnym [bo płaszcz MB i welon jest czarny] a lud nasz lubi barwy jasne i świecące przeto polecono złotnikom narzucić pozłotkę na około głowy i rąbka welonu i rękawów płaszcza MB przez co obraz został nieco zeszpecony. Prawdopodobnie jednak pozłotkę przy sposobności będzie można usunąć bez uszkodzenia obrazu”. W opisie kościoła z 1943 roku wskazano, że na obrazie były dwie srebrne korony, a płótno nosiło ślady po gwoździach mocujących dawną sukienkę, a „na krawędziach obrazu poprzybijane wota po 6 z każdej strony, u szyi MB trzy sznury korali, u Jezusa dwa”. Omawiany obraz poddano kolejnej konserwacji w 1960 roku, którą wykonali Anna i Zofia Pawłowskie z Tarnowa. Założono wówczas dublaż, obraz odczyszczono, wypunktowano, położono złocenia oraz nowy werniks. Następna renowacja miała miejsce w latach siedemdziesiątych XX wieku, kiedy to wykonano retusze warstwy malarskiej i położono nowy werniks. W latach osiemdziesiątych XX wieku powtórzono wcześniejsze działania oraz wykonano nowe złocenia detali. Obraz został przeniesiony do nowo wybudowanego w latach 2001-2006 kościoła w Tokarni i umieszczony w ołtarzu głównym przywiezionym przed 2006 rokiem z Krakowa. W 2016 roku obraz poddany był konserwacji w pracowni Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie. Wówczas odczyszczono dzieło, usunięto dawny werniks i przemalowania, uzupełniono ubytki warstwy malarskiej i zabezpieczono ją oraz wzmocniono podobrazie i wymieniono krosno. W 2016 roku ogłoszono zbiórkę wśród parafian na korony do obrazu. Wykonał je złotnik Tadeusz Rybski oraz Tadeusz Piątek. 8 października 2016 odbyła się uroczysta koronacja wizerunku Matki Boskiej w Tokarni.





Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta z przedstawieniem Marii ukazanej w półpostaci z Dzieciątkiem. Maria zwrócona jest w trzech czwartych w lewo, z głową ukazaną frontalnie, lewą ręką podtrzymuje Dzieciątko, w dłoni zaciska białą chustkę, prawą dłoń kładzie na lewej w geście błogosławieństwa. Twarz ma pociągłą o migdałowatych oczach, prostym, wąskim nosie i małych ustach. Ubrana jest w czerwoną suknię o złoconych lamówkach oraz ciemnoniebieski maforion ze złoconymi lamówkami i krzyżem na czole, zarzucony na głowę i ramiona. Dzieciątko w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych w prawo, z uniesioną głową. Lewą ręką trzyma przy boku jabłko królewskie, prawą wyciąga w przód w geście błogosławieństwa. Twarz ma kwadratową o migdałowatych oczach, małym nosie i ustach, okoloną jasnobrązowymi włosami opadającymi na tył głowy. Ubrane jest w jasnoróżową tunikę o złoconej krawędzi dekoltu, w partii bioder owinięte jest jasnobrązową tkaniną. Wokół głów Marii i Dzieciątka złocone nimby zamknięte. Postacie ukazane na tle obłoków rozstępujących się wokół głowy Marii. Nad nią nadlatująca gołębica Ducha Świętego z gałązką róży w dziobie, w glorii, po bokach dwie uskrzydlone główki anielskie.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz Matki Boskiej Śnieżnej wzorowany jest na cudownej ikonie Salus Populi Romani znajdującej się w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie. Nazwa tego wizerunku łączy się z legendą, według której w nocy z 3 na 4 sierpnia 352 roku Matka Boska ukazała się we śnie papieżowi Liberiuszowi i patrycjuszowi Janowi, polecając im budowę kościoła jej poświęconego w miejscu, gdzie spadnie śnieg. Następnego dnia śnieg leżał na Eskwilinie, rzymskim wzgórzu, gdzie papież nakazał budowę świątyni Santa Maria Maggiore. Najstarszym wizerunkiem Matki Boskiej czczonym w tej świątyni jest właśnie ikona Salus Populi Romani. Było z nią łączonych wiele cudów. W 590 roku, kiedy ikona była niesiona w procesji ustała w Rzymie epidemia dżumy, przez co nazwano ją Salus Populi Romani – Ocalenie Ludu Rzymskiego. Jej kult rozpowszechniło jednak zwycięstwo z Turkami w bitwie pod Lepanto w 1571 roku przypisywane wstawiennictwu Marii.
Kult Matki Boskiej Śnieżnej krzewili jezuici od końca XVI wieku, którzy pierwsi uzyskali zgodę na umieszczenie obrazów wzorowanych na ikonie w swoich domach. Do Rzeczypospolitej pierwszy wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej sprowadzono w 1584 roku do świątyni jezuitów w Jarosławiu. Na przełomie XVI i XVII wieku, jak i później powstało wiele obrazów wzorowanych na rzymskiej ikonie.
Schemat kopiowanego wizerunku Salus Populi Romani ulegał z czasem przetworzeniom. Same przedstawienia Matki Boskiej z Dzieciakiem były wierne pierwowzorowi, jakkolwiek urozmaicano elementy tła. Częstym motywem towarzyszącym wizerunkowi maryjnemu są uskrzydlone główki anielskie i anioły podtrzymujące nad głową Marii koronę. Obraz Matki Boskiej Śnieżnej w Tokarni wydaje się wyjątkowy na tym tle, gdyż pojawia się w nim nadlatująca gołębica Ducha Świętego z gałązką róży w dziobie, co stanowi niemal niespotykany motyw. Analogiczny do omawianego obraz pod względem ikonograficznym, jak również formalnym, pochodzący również z tego samego czasu znajduje się w kościele w Racławicach Olkuskich. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że oba dzieła zostały namalowane przez tego samego artystę.


Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Delikatne spękania. Obraz konserwowany w 2016 roku.

Streszczenie

Obraz Matki Boskiej Śnieżnej powstał w ostatniej ćwierci XVII wieku. Pierwotnie znajdował się w drewnianej kaplicy dworskiej w Tokarni. W 2006 roku został przeniesiony do nowego kościoła w Tokarni i umieszczony w barokowym ołtarzu głównym. Obraz Matki Boskiej Śnieżnej wzorowany jest na cudownej ikonie Salus Populi Romani znajdującej się w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Filipek Sławomir, "Obraz Matki Bożej Śnieżnej w Tokarni. Studium nad ikonografią „Salus Populi Romani”", Kraków 2017
"Maryja Orędowniczka Wiernych. Ikonografia nowożytnej sztuki kościelnej w Polsce, t. 2", Warszawa 1987

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Matka Boska z Dzieciątkiem", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-z-dzieciatkiem-44

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności