Grupa Ukrzyżowania

Dzieje zabytku

Zgodnie z lokalną tradycją figura Chrystusa Ukrzyżowanego miała pochodzić z dworu w Krzyszkowicach. W późniejszym czasie została przeniesiona do kościoła św. Anny i umiejscowiona była w kruchcie, natomiast figury Matki Boskiej i św. Jana miały być przechowywane na strychu świątyni. Grupa datowana jest na koniec XIV wieku. Rzeźba Chrystusa nosi ślady rekonstrukcji obu rąk i dolnej części nóg (uszkodzenia w wyniku pożaru). Figury były poddane konserwacji w 1999 roku wykonanej przez K. Kuzemczaka i D. Prządę. Wykonano wówczas rekonstrukcję podstaw i dolnych partii figur Matki Boskiej i św. Jana oraz polichromię wszystkich rzeźb. Krzyż z titulusem i korona cierniowa wykonane zostały współcześnie.

Opis

Grupa Ukrzyżowania złożona z figury Chrystusa przybitego do krzyża oraz dwóch rzeźb asystencyjnych, Matki Boskiej i św. Jana, ustawionych po jego dwóch stronach.
Chrystus ukazany jako umarły, przybity do krzyża trzema gwoździami. Ciało w zwisie, o rozłożonych ramionach; głowa przechylona na prawe ramię; sylwetka lekko esowato wygięta; prawa noga ugięta w kolanie, lewa wyprostowana; stopy w układzie prawa na lewą. Twarz pociągła, szczupła, o zamkniętych oczach, uniesionych brwiach, prostym nosie i wąskich ustach; okolona krótką, kręconą brodą oraz włosami skręconymi w pukle, opadającymi na ramiona. Ciało szczupłe, o zaznaczonej w sposób uproszczony muskulaturze i żebrach klatki piersiowej; ze śladami męki, w tym dużej rany w prawym boku, z której spływają plastyczne krople krwi. Na głowie korona cierniowa. Perizonium w postaci długiej tkaniny sięgającej kolan, ciężko opadające, modelowane z przodu w trzy duże fałdy w kształcie litery V. Po dwóch stronach bioder długie zwisy tkaniny układające się kaskadowo. Odsłonięte partie ciała polichromowane naturalistycznie, perizonium srebrzone. Krzyż o prostych zakończeniach ramion z titulusem w formie banderoli z napisem „INRI”.
Po lewej stronie krzyża figura Matki Boskiej ustawiona na wypukłej podstawie na planie owalu. Rzeźba ukazana frontalnie, o esowato wygiętej sylwetce, z głową przechyloną na lewe ramię, z ugiętą prawą nogą oraz uniesionymi, ugiętymi rękami na tle piersi, o splecionych dłoniach. Twarz ma pociągłą i szczupłą, o wysokim czole, migdałowatych oczach, prostym nosie i pełnych ustach, z podkreśloną brodą. Maria ubrana w długą, przylegającą, niebieską suknię, o łamanych fałdach skumulowanych u dołu i opadających obficie na podłoże, spośród których widoczne czubki spiczastych, czarnych butów. Na głowę i ramiona ma narzucony zielony płaszcz z czerwoną podszewką i srebrną lamówką, podtrzymywany rękami z przodu postaci; tkanina ściśle przylegająca do ciała, odzwierciedlająca układ sylwetki, silnie drapowana, układająca się z przodu w fałdy w kształcie litery V i proste opadające wzdłuż nóg, wokół głowy i na prawym boku brzegi płaszcza falowane, wokół prawej ręki tkanina wywinięta. Polichromia ciała naturalistyczna.
Po prawej stronie krzyża figura św. Jana Ewangelisty ustawiona na wypukłej podstawie na planie owalu. Rzeźba ukazana frontalnie, o esowato wygiętej sylwetce, z głową przechyloną na prawe ramię, podtrzymywaną prawą ręką, druga ręką opuszczona wzdłuż ciała, w dłoni trzyma księgę. Twarz ma pociągłą i szczupłą, o wysokim czole, migdałowatych oczach, prostym nosie i pełnych ustach, z podkreśloną brodą; okoloną krótkimi włosami, kręconymi po bokach głowy, z grzywką nad czołem. Ubrany jest w długą, przylegającą, zieloną suknię o srebrnych lamówkach, obficie fałdowaną u dołu, opadającą na podłoże, z widocznymi bosymi stopami. Czerwony płaszcz o niebieskiej podszewce i szerokiej, srebrzonej lamówce zarzucony na ramiona i podtrzymywany prawą ręką z przodu postaci; obficie drapowany w fałdy o kształcie litery V z przodu, z wywiniętym brzegiem na piersi i na lewej ręce. Polichromia ciała naturalistyczna.

Zarys problematyki artystycznej

Grupa figur z Krzyszkowic stanowi wytwór warsztatów małopolskich, inspirowany plastyką śląsko-pomorską. Są to rzeźby wykonane na dosyć dobrym poziomie, ale należą do wytworów tworzonych powszechnie, a nawet seryjnie, zwłaszcza do niewielkich kościołów na prowincji. Podobne do omawianego krucyfiksy, o charakterystycznych układach sylwetki i fałd długiego perizonium, znajdują się również w kościele w Krzeszowie, Skrzydlnej, Mogilnie i Żywcu.
Przedstawienie Ukrzyżowania z Marią i św. Janem zostało zaczerpnięte ze sceny, która wydarzyła się podczas męczeńskiej śmierci Chrystusa na krzyżu, a którą opisuje Ewangelia św. Jana: „Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: «Niewiasto, oto syn Twój». Następnie rzekł do ucznia: «Oto Matka twoja». I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie” (J 19, 26-27). Chwilę później Chrystus skonał i ten właśnie moment opłakiwania z postaciami Marii i św. Jana przedstawia grupa rzeźbiarska.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Figury poddane konserwacji w 1999 roku.

Streszczenie

Grupa Ukrzyżowania z Krzyszkowic datowana jest na koniec XIV wieku. Stanowi wytwór warsztatów małopolskich, inspirowany plastyką śląsko-pomorską. Są to rzeźby wykonane na dosyć dobrym poziomie, ale należą do wytworów tworzonych seryjnie, zwłaszcza do niewielkich kościołów na prowincji.

Bibliografia