Grupa Ukrzyżowania

Dzieje zabytku

Według inwentarza poprzedniego kościoła w Jabłonce z 1787 roku pasyjka była ustawiona na ołtarzu głównym.

Opis

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania z Matką Boską, św. Janem Ewangelistą i św. Marią Magdaleną ustawiona na cokole, wspartym na dwóch wolutowych nóżkach i trzeciej w formie liścia. Frontalna ścianka cokołu flankowana pilastrami i zamknięta gzymsem utworzonym z dwóch wolut, spiętych pośrodku kulą, dekorowanym perełkowaniem. Jego pole zdobione jest esownicami, palmami oraz niewielką rzeźbą węża gryzącego jabłko po lewej i czaszką po prawej stronie cokołu. Na cokole ustawiona grupa rzeźbiarska: nieco z prawej strony krucyfiks i św. Maria Magdalena, po lewej św. Jan Ewangelista i Matka Boska. Chrystus przybity do krzyża trzema gwoździami. Figura w dużym zwisie o układzie rąk bliskim literze „V”, sylwetka esowato wygięta, stopy ułożone w układzie prawa na lewą, głowa opuszczona na prawe ramię. Twarz okolona zarostem, włosy długie, spływające na prawe ramię, na głowie korona cierniowa oraz krzyżowy nimb promienisty, zachowany fragmentarycznie. Ciało wychudzone o plastycznie kształtowanej anatomii z podkreśloną muskulaturą i zaznaczonymi śladami męki. Perizonium w formie tkaniny przewiązanej sznurem, z odsłoniętym prawym biodrem oraz zwisem z tyłu. Krzyż gładki, pomalowany na czarno. Poniżej figura św. Marii Magdaleny ukazana w pozycji klęczącej, rękami obejmująca krzyż, ustawiona na niskim cokole. Święta widoczna z lewego profilu. Twarz szeroka, usta małe, oczy zamknięte, czoło wysokie, długie włosy opadają na plecy. Święta ubrana w długą suknię z krótkimi rękawami oraz obszerny płaszcz okrywający ją z prawego boku, którego jedną połę trzyma w dłoniach. Po lewej stronie kompozycji św. Jan Ewangelista podtrzymujący rękami mdlejącą Matkę Boską. Święty zwrócony delikatnie w lewo, z głową skierowaną w stronę krzyża. Twarz szeroka, nos długi i szeroki, oczy skierowane ku górze, usta wąskie, długie włosy opadają na plecy. Święty ubrany w długą suknię z długimi rękawami oraz płaszcz rozwiany za jego plecami. Poniżej Matka Boska, która opada bezwładnie, prawą rękę trzyma na piersi, lewą opuszcza w dół. Twarz szeroka z zamkniętymi oczami i małymi ustami. Ubrana w długą suknię z długimi rękawami, welon na głowie oraz płaszcz otulający nogi. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała, szaty i ornamenty na cokole złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania została wykonana w stylu rokokowym w drugiej połowie XVIII wieku, ale przed 1787 rokiem, bowiem wtedy była już wzmiankowana w inwentarzu kościelnym. O rokokowej proweniencji świadczy m.in. wyraźna teatralność gestów figur, które jakby odzwierciedlają zasady zawarte w barokowych podręcznikach gry aktorskiej. Autorem jednego z nich był Franz Lang (1654-1727), bawarski jezuita, autor wielu prac, w których opisał jakie możliwości daje gra aktora w procesie edukacji religijnej. Sformułowaniom Langa, opisującym grę aktora na scenie, wtóruje realizacja układu figur na pasyjce w kościele w Jabłonce, którą możemy odkrywać, przyglądając się poszczególnym ekspresyjnym elementom. Podobnie jak aktor na scenie ma wzbudzać u widza poruszenie, tak i dzieło (obraz lub rzeźba) miały wywołać to samo uczucie u modlących się wiernych. W rzeźbach pasyjki szczególnie widoczne jest uczucie bólu mdlejącej Matki Boskiej oraz św. Marii Magdaleny obejmującej rękami krzyż. Pasyjka ilustruje moment ukrzyżowania Chrystusa na Golgocie, co podkreślają również motywy symboliczne na cokole, takie jak wąż z jabłkiem w pysku i czaszka Adama (według tradycji na Golgocie miały być pochowane szczątki pierwszego człowieka). Cechy stylowe pasyjki trafnie opisali Hanna Pieńkowska i Tadeusz Staich, oglądając ją na jabłonkowskiej plebanii „Nerwowa linia rytmu łączącego wszystkie postacie jest jakby piętnem dotknięcia płomienia, który przygiął, wychylił i skręcił swym żarem całą grupę, jednocząc ją wspólnym rytmem, wspólną jakby ekstazą, charakterystyczną dla odczuć ludzi XVIII wieku”.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dostateczny, spękania drewna, przetarta polichromia i złocenia, silne zabrudzenia, ubytki mechaniczne (brakuje promieni przy głowie Chrystusa).

Streszczenie

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania z Matką Boską, św. Janem Ewangelistą i św. Marią Magdaleną ustawiona na cokole. Pasyjka wykonana w drugiej połowie XVIII wieku, ale przed 1787 rokiem, bowiem wtedy była już wzmiankowana w inwentarzu kościelnym. Przedstawiona scena ilustruje moment ukrzyżowania Chrystusa na Golgocie, co podkreślają również motywy symboliczne na cokole – wąż z jabłkiem w pysku i czaszka Adama.

Bibliografia