Matka Boska z Dzieciątkiem

Dzieje zabytku

Pierwsza świątynia w Makowie Podhalańskim nosiła prawdopodobnie wezwanie św. Klemensa. Kolejną, drewnianą wystawiono na początku XVI wieku (konsekrowana w 1536 roku). W 1590 roku proboszcz Albert Dąbski umieścił w niej obraz Matki Boskiej, słynący łaskami i otoczony kultem. Wizerunek nazwano Matką Boską Makowską, a następnie Patronką Rodzin. Obraz w aktach wizytacji z 1602 roku wzmiankowany jest jako „łaskami słynący”, również kolejne wizytacje wspominają zawieszone wokół niego wota i srebrne sukienki (łącznie było ich pięć). Dary te dwukrotnie skonfiskował zaborca austriacki, były również zrabowane w czasie drugiej wojny światowej. Pomimo tych kradzieży ocalało blisko 3 tysiące wotów. Wśród nich znajduje się prawie 300 kosztownych przedmiotów ze złota i srebra oraz 80 sztuk naszyjników z korali.
Trzeci kościół makowski wzniesiono około 1700 roku, tuż obok starej świątyni, w czasie gdy proboszczem parafii był ksiądz Andrzej Ziebrowski (proboszcz w Makowie i Sidzinie w latach 1683-1719). Ksiądz Ziebrowski nie zburzył dotychczasowej świątyni św. Klemensa z XVI wieku, w której nadal znajdował się obraz Matki Bożej, ale w pobliżu niej wybudował nową, której nadał wezwanie Przemienienia Pańskiego. Składała się ona z murowanego prezbiterium, do którego dobudowano murowaną, barokową kaplicę i obszerną, drewnianą nawę. Świątynię konsekrował biskup Kazimierz Łubieński w 1705 roku. Obraz pozostał w starej świątyni. Dopiero w 1745 roku ksiądz Michał Karliński skierował do ordynariusza krakowskiego pismo, w którym prosił o pozwolenie na przeniesienie obrazu Matki Bożej z kościoła św. Klemensa do nowej świątyni. W odpowiedzi kuria krakowska przesłała dekret, w którym nazwano obraz „łaskami słynącym” i zalecała wykonać przeniesienie w sposób uroczysty. Po translacji obrazu – nieużywany odtąd kościół – zburzono. W 25. rocznicę ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Marii Panny wykonano nową sukienkę na obraz. W 1946 roku arcybiskup metropolita krakowski Adam Sapiecha przed obrazem Matki Boskiej Makowskiej oddał całą archidiecezję krakowską Niepokalanemu Sercu Marii. W stulecie ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Marii Panny odbyło się przed obrazem uroczyste oddanie pod opiekę rodzin z Makowa i okolic. Karteczki ze stosownym tekstem i podpisami członków każdej rodziny zostały zamknięte w srebrnym sercu i złożone jako wotum. 10 czerwca 1979 Jan Paweł II ukoronował obraz Matki Boskiej Makowskiej na Błoniach krakowskich. Papież wspominając uroczystość koronacji powiedział: „Pragnienie ukoronowania tego obrazu zrodziło się we mnie podczas wizytacji waszej parafii. Matka Boża spełniła też prośbę, którą wtedy, kończąc wizytację w Makowie, Jej pokornie i serdecznie przekładałem. Prosiłem Ją, aby procesja Bożego Ciała, która przez kilkadziesiąt lat nie mogła wyruszyć z obrębu Wawelu, mogła wreszcie znaleźć swoją drogę na ulice miasta Krakowa, a także na Rynek. Co też się stało. I dlatego ta koronacja była spełnieniem szczególnego długu mojego serca wobec Matki Bożej. Tej, którą wy czcicie w waszym makowskim obrazie.”

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta, w złoconej ramie. W centrum kompozycji ukazana Matka Boska z Dzieciątkiem (Hodegetria) ujęta frontalnie, w półpostaci. Głowa zwrócona delikatnie w lewo; na swoim lewym przedramieniu podtrzymuje siedzące Dzieciątko; prawą dłonią wskazuje na Jezusa. Twarz pociągła, rumiana, o delikatnie zarysowanych oczach i brwiach, prostym nosie wydobytym światłocieniem oraz karminowych, niewielkich ustach. Maria ubrana jest w bordową suknię ze złotą lamówką oraz ciemnoniebieski płaszcz podbity zielenią, z gwiazdą z monogramem IHS na prawym ramieniu; spięty na piersi złotą zaponą. Dzieciątko ubrane w złoconą tunikę, unosi głowę lekko ku górze, zwracając się ku Marii. Swoją prawą ręką błogosławi; lewą podtrzymuje opartą na kolanach księgę. Obie postaci ukazane są w aplikowanych, kameryzowanych koronach. Maria i Dzieciątko mają wokół głów tłoczone, koliste, złocone nimby. W górnej części kompozycji bordowa kotara ze złoconą lamówką, podtrzymywana przez anioły jednocześnie trzymające w dłoniach koronę nad głową Marii. Anioły ubrane w złocone tuniki. Tło jednolite, srebrzone, wytłaczane w motyw ukośnej kraty wypełnionej rozetami. Rama drewniana, profilowana.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz reprezentuje półpostaciowy wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii. Przedstawienia Hodegetrii w malarstwie małopolskim rozpowszechniły się jeszcze przed połową XV stulecia, ale szczególnie były popularne w drugiej połowie XV wieku. Obrazy ukazujące Hodegetrię to jeden z najstarszych i najczęściej występujących wizerunków Matki Boskiej. Autorstwo pierwszego tego typu dzieła przypisywane jest św. Łukaszowi. Nazwa Hodegetria wywodzi się od świątyni dowódców grec. „Ton Hodegon”, w której cesarze bizantyńscy modlili się, gdy opuszczali Konstantynopol na czele wojsk. Według innej wersji to nazwa monasteru, w którym przechowywano cudowny obraz Bogarodzicy. Greckie słowo „hodos” oznacza również drogę. Stąd też rozwinęła się symboliczna interpretacja tego wizerunku, jako Matki Boskiej Wskazującej Drogę (Przewodniczki).

Nie jest znany fundator cudownego wizerunku Hodegetrii makowskiej, aczkolwiek przypuszcza się, że mógł nim być sam Mikołaj Zebrzydowski lub jezuita Jakub Wujek, który uciekając z Krakowa przed zarazą w 1591 roku schronił się najpierw w Brodach, a następnie w Makowie Podhalańskim. Fundacja obrazu mogłaby być wotum dziękczynnym za uratowanie życia. Trzecim przypuszczalnym fundatorem mógłby być Albert Dąbski.

Streszczenie

Podczas jednej z ostatnich konserwacji obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem odkryto datę – 1590, zapewne świadczącą o czasie powstania dzieła. Pierwotnie obraz znajdował się w starym kościele makowskim. Dopiero w 1745 roku ksiądz Michał Karliński skierował do ordynariusza krakowskiego pismo, w którym prosił o pozwolenie na przeniesienie obrazu Matki Bożej ze starego kościoła św. Klemensa do nowej świątyni. W odpowiedzi kuria krakowska przesłała dekret, w którym nazywano obraz „łaskami słynącym” i zalecała wykonać translację w sposób uroczysty.

Bibliografia