Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Nowy Targ
Miejscowość
Nowa Biała
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Parafia Św. Katarzyny Aleksandryjskiej
Tagi
mała architektura rocaille Spisz styl rokokowy sztuka drugiej połowy XVIII wieku
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/04856
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
przed 1779 rokiem
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz główny został wybudowany przed 1779 rokiem, a więc po odbudowie kościoła po pożarze, ale przed jego ponowną konsekracją. Nastawa została opisana w aktach wizytacji z 1832 roku jako obficie złocona.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, pięcioosiowa, ustawiona na wysokim cokole. Ołtarz wolnostojący, drewniany, sarkofagowy, wklęsło-wypukły, o zdwojonym froncie; mensa drewniana z marmurowym portatylem. Od frontu rocaille'owy kartusz ujęty fantazyjnymi płycinami oraz liśćmi. Na ołtarzu tabernakulum w formie sześcianu o wklęsłych bokach i wklęsło-wypukłym froncie; ujęte w narożach dwiema parami pilastrów o trzonach przechodzących w spływy wolutowe zdobione rocaille'm i różami. Pilastry podtrzymują falujący gzyms oraz fragmenty falistego, przerwanego, odwróconego przyczółka, przechodzącego w cokół, stanowiący tron wystawienia, na którym stoi krucyfiks. Na ściance frontowej obrotowa nisza, o wykroju stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, w opasce, zwieńczona kampanulami. W jej polu drzwiczki w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym w profilowanej ramie, z odlewanym przedstawieniem baranka leżącego na księdze z pieczęciami. Tabernakulum ujęte spływami przechodzącymi na krańcach we fragmenty wolutowego gzymsu, na których siedzą figury adorujących aniołów. Ponad tabernakulum fantazyjna ścianka tworząca tło dla tronu wystawienia z prześwitem otoczonym obłokami, z glorią promienistą, flankowana rocaille'owymi uszami. Cokół nastawy z wyodrębnionymi dwoma prostopadłościanami i dwoma konsolami, na dwóch skrajnych osiach bramki zamknięte wolutowymi szczytami tworzącymi cokoły dla figur, z przejściami w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym nadwieszonym, z drzwiczkami. Cokół i drzwiczki dekorowane rocaille'm. Lico nastawy wklęsłe, osie wydzielone trzema parami pilastrów, na których tle stoją dwie pary kolumn o kapitelach kompozytowych. Podpory dźwigają pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, przerwane nad polem środkowym, o gzymsie przechodzącym miejscami w rocaille'owe kartusze. Na osi środkowej wnęka z obrazem Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych, w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym nadwieszonym z uskokiem, ujęta profilowaną ramą, dekorowaną ponad łukiem płomienistym rocaille'm. Na pozostałych czterech osiach figury św. Barbary, św. Apolonii, św. Piotra i św. Pawła ustawione na rokokowych wspornikach. Trzony pilastrów i pola osi bocznych wypełnione rocaille'm, fryz dekorowany zwisami kwiatowymi. Zwieńczenie w formie zbliżonej do trapezu, zamknięte dwoma fragmentami gzymsu przechodzącego w woluty, flankowane wolutami spływającymi na belkowanie wewnętrznej pary kolumn, na których siedzą adorujące figury aniołów. W polu rzeźbiarska grupa Trójcy Świętej, pośród obłoków, w glorii promienistej, zwieńczona gołębicą Ducha Świętego w otoku z obłoków i uskrzydlonych główek anielskich, w glorii promienistej, flankowana przez dwa putta siedzące na gzymsie. Zwieńczenie po bokach obwiedzione rocaille'm, ujęte liśćmi palmowymi. Na belkowaniu, na osiach zewnętrznej pary kolumn wolutowe cokoły z rokokowymi wazonami. Struktura polichromowana na sposób imitujący marmoryzację w kolorze różowym i różowo-pomarańczowym, kolumny, profile i ornamentyka złocone, obłoki srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Nastawa została wybudowana z przeznaczeniem do prezbiterium kościoła w Nowej Białej. Jej struktura dokładnie odpowiada wymiarom (szerokość, wysokość) i formie półkolistego zamknięcia prezbiterium (wklęsłe lico). Nastawa jest architektoniczna, wieloosiowa, z dużą liczbą podpór, jakkolwiek wklęsło-wypukłe elementy belkowania, fantazyjne, wolutowe zwieńczenie i ornamentalne potraktowanie niektórych elementów architektonicznych (gzyms), nadały jej lekkości i płynności. Obfitość dekoracji rzeźbiarskiej i ornamentalnej, która wypełnia niemal wszystkie pola nastawy, nadaje jej niezwykle bogaty charakter. Ołtarz główny w Nowej Białej jest najlepszym przykładem rokokowej małej architektury na terenie polskiej części Spisza, obok dzieł Johanna Feega (Jurgów, Łapsze). Niestety jego wykonawca pozostaje nieznany.




Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Po konserwacji.

Streszczenie

Ołtarz główny w Nowej Białej został wybudowany przed 1779 rokiem. Jest najlepszym przykładem rokokowej małej architektury na terenie polskiej części Spisza, obok dzieł Johanna Feega (Jurgów, Łapsze). Niestety jego wykonawca pozostaje nieznany.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Skorupa Andrzej, "Zabytkowe kościoły polskiego Spisza", Kraków 2001
Skorupa Andrzej, "Sztuki plastyczne doby baroku na Polskim Spiszu, cz. 1: Rzeźba" , „Almanach Nowotarski” , s. 107-124
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938
Šimončič Jozef, Karabová Katarína, "Kanonické vizitácie dunajeckého dekanatu v spišskom biskupstve z roku 1832", Krakov 2015

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-80

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności