Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Według akt wizytacji z 1783 roku ołtarz boczny św. Jana Kantego został wykonany w 1766 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza Andrzeja Dominika Lipiewicza (ok. 1724–1778), który u schyłku lat pięćdziesiątych XVIII wieku wyjechał do Rzymu w charakterze promotora kanonizacji bł. Jana Kantego. Pierwotnie ołtarz pomalowany był na kolor czarny, co opisano w aktach wizytacji z 1783 roku: „Czwarty Ołtarz z obrazem S: Jana Kantego snycerskiey roboty, czarno w heban malowany, i w rzeźbie wyzłacany, na Mensie murowaney z Portatelem” oraz w inwentarzu kościoła z 1791 roku: „Ołtarz S. Jana Kantego Czarno pod laserunek malowany z Mensą Murowaną y Portatylem”. Po raz kolejny ołtarz odnotowano w inwentarzu z 1860 roku: „ma cztery filarki drewniane na czarno pomalowane, mensa murowana”. W 1961 roku, w karcie inwentarzowej zabytku Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie zapisano, że ołtarz pomalowany jest na kolor niebieski. Kolor biały uzyskał zatem podczas którejś z ostatnich konserwacji w drugiej połowie XX wieku. Według opisu kościoła Jana Wiśniewskiego z 1917 roku w ołtarzu znajdował się również obraz św. Antoniego. Obecnie jego miejsce zajmuje wizerunek „Jezusa Ufam Tobie”, a obraz św. Antoniego umieszczony jest na ścianie nawy. Antepedium wykonał Tadeusz Rybski w 1974 roku.

Opis

Ołtarz drewniany, prostopadłościenny. Antepedium nowe w formie leżącego prostokąta w profilowanej ramie.
Ołtarz architektoniczny, jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem, ustawiony na dwustrefowym cokole. Retabulum ujęte dwiema parami kolumn, z których skrajne wysunięte do przodu. Podpory o kapitelach kompozytowych, dźwigają pełne belkowanie wyłamane na ich osi oraz przerwany, trójkątny przyczółek z ustawionymi za nim figurami: po lewej św. Kazimierza, po prawej św. Floriana. W polu środkowym obraz z przedstawieniem „Jezu Ufam Tobie” oraz „Święty Jan Kanty” na zasuwie. Obrazy ujęte w profilowane, proste ramy w kształcie stojącego prostokąta. Ołtarz flankowany uszami utworzonymi z rocaille'u. Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem nadwieszonym, ujętego po bokach spływami wolutowymi. U szczytu zdobione rzeźbioną, dekoracją rocaille'ową. W polu w kształcie stojącego prostokąta obraz „Święty Jan Ewangelista”. W partii belkowania pięć relikwiarzy ułożonych w rzędzie, w różnych kształtach: pierwszy znajdujący się pośrodku w postaci prostokątnej płyciny o bokach zamkniętych łukiem nadwieszonym, dwa umieszczone po bokach w formie krzyża greckiego i dwa na skrajach w kształcie spłaszczonego owalu. W relikwiarzach na czerwonym materiale umieszczone relikwie świętych, opisane karteczkami: „S(anctae) Gertrudis.”, „S(anctae) Victoris. M(artyris)”, „S(anctae) Maximae M(artyris)”, „3 Sanctor-”, „S(ancti) Victoris M(artyris)”, „S(anctae) Marcella”, „S(ancta) Prisca (?)”. Część podpisów nieczytelna.
Struktura ołtarza polichromowana w kolorze bieli; rzeźby, detale, ornamentyka, profile i kolumny pozłacane.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz św. Jana Kantego ma charakterystyczną dla XVIII wieku strukturę aediculową, składającą się z dwóch par kolumn podtrzymujących belkowanie ze zwieńczeniem. Obecnie jest koloru białego, jednak według akt wizytacji pierwotnie pomalowany był na czarno ze złotymi kolumnami i rzeźbami. Kolor czarny odpowiadał ówczesnemu gustowi epoki i rozpowszechnił się wśród dzieł małej architektury dzięki popularności wyrobów z czarnego marmuru, pochodzących z jednego z najważniejszych ośrodków kamieniarskich w Polsce, w miejscowości Dębnik pod Krzeszowicami. Kamieniołomami, gdzie wydobywano czarny marmur zarządzali od lat dwudziestych XVII wieku, aż do 1953 roku karmelici bosi z Czernej. Tak długo trwająca moda na czarny marmur miała wpływ również na wyroby drewniane, których czarna malatura miała imitować wyroby kamieniarskie z Dębnika.

Streszczenie

Według akt wizytacji z 1783 roku ołtarz boczny św. Jana Kantego został wykonany w 1766 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza Andrzeja Dominika Lipiewicza. W polu środkowym znajdują się obrazy: „Jezu Ufam Tobie” oraz „Święty Jan Kanty” na zasuwie, natomiast w zwieńczeniu obraz „Święty Jan Ewangelista”. Pierwotnie ołtarz pomalowany był na kolor czarny, co opisano w wizytacji z 1783 roku.

Bibliografia