Feretron ze Św. Marią Magdaleną oraz św. Janem Ewangelistą

Dzieje zabytku

Struktura feretronu powstała w drugiej połowie XVIII wieku. Obrazy pochodzące z przełomu XIX i XX wieku wstawiono wtórnie. Feretron jest odnowiony po konserwacji przeprowadzonej w 2015 roku.

Opis

Feretron ustawiony na dwóch niskich podstawach na planie prostokąta, nóżki zaopatrzone w otwory na drążki do noszenia. Struktura utworzona z wolutowo skręconych liści akantu, rocaille'u, w zwieńczeniu kratki regencyjnej, od której odchodzą kampanule spływające po bokach zwieńczenia. Obrazy owalne z jednej strony pokutująca św. Maria Magdalena, a z drugiej św. Jan Ewangelista.

Święta Maria Magdalena zwrócona jest trzy czwarte w prawo, z sylwetką pochyloną w dół, z głową ukazaną z lewego profilu. Święta prawą ręką podtrzymuje krucyfiks, lewą opuszcza wzdłuż ciała. Twarz o wyraźnie zaznaczonych rysach, na wpół przymkniętych oczach, z prostym profilem nosa i wyraźnie zaznaczonym podbródkiem. Okolona długimi, jasnymi włosami, opadającymi na plecy i ramiona. Karnacja jasna, utrzymana w beżach, żółcieniach i różach. Święta ubrana jest w długą, szaroniebieską suknię bez rękawów, przewiązaną w pasie sznurem oraz bladoróżowy płaszcz przerzucony przez prawe ramię, opadający wzdłuż pleców, zarzucony na kolana. Po lewej stronie na stoliku przykrytym zieloną tkaniną otwarta księga, puszka na wonności oraz czaszka. Tło z lewej strony tworzy świetlna poświata oblewająca postać świętej, z prawej błękitne, zachmurzone niebo z krzyżującymi się brzozami.

Święty Jan Ewangelista zwrócony trzy czwarte w lewo, z głową w przeciwną stronę. Lewą rękę uniesioną na wysokość piersi opiera na otwartej księdze; w prawej, wspartej o pulpit trzyma pióro. Twarz owalna o młodzieńczych rysach z prostym nosem, brązowymi oczami, wydatnymi i jasnobeżowymi ustami. Głowa okolona długimi, jasnobrązowymi włosami z przedziałkiem na środku, opadającymi lekko skręconymi puklami na ramiona i plecy. Wokół głowy złota, cienka aureola. Apostoł jest ubrany w ciemnozieloną tunikę z żółtozieloną lamówką przy dekolcie i rękawach oraz czerwony płaszcz przerzucony przez przedramiona. Po prawej stronie za ręką świętego widoczny fragment złotego kielicha z wężem w czarze. Tło czarno-granatowe.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron” czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu kościołach rzymskich odprawienie nabożeństw suplikacyjnych, tzn. błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej Ocalenie Ludu Rzymskiego (Salus Populi Romani). Struktura omawianego feretronu została wykonana w drugiej połowie XVIII wieku w stylu rokokowym. Elementy zdobnicze feretronu, tj. kogucie grzebienie i ornamenty rocaille'owe są charakterystyczne dla sztuki tej epoki. Niestety nie znany jest twórca obrazów z przełomu XIX i XX wieku, na których ukazano św. Marię Magdalenę oraz św. Jana Ewangelistę. Kompozycja obrazu św. Marii Magdaleny wzorowana jest na grafice Roberta van Audenaerde według Carla Maratty z 1701 roku, która była licznie powielana w sztuce polskiej, m.in. przez Szymona Czechowicza (obraz w kościele w Węgrowie z około połowy XVIII wieku oraz tegoż w kościele w Lesznie). Przedstawia świętą, która utożsamiana jest z jawnogrzesznicą, nawróconą po spotkaniu z Jezusem. Dlatego też na obrazie została ukazana w sukni wyraźniej odsłaniającej ramiona oraz z rozpuszczonymi, bardzo długimi włosami. Święta towarzyszyła Chrystusowi aż do śmierci i jako pierwsza przekazała apostołom wieść o zmartwychwstaniu. Po drugiej stronie feretronu znajduje się obraz św. Jana Ewangelisty, który kompozycją nawiązuje do grafiki stworzonej przez Johanna Baptistę i Josefa Sebastiana Klauberów w połowie XVIII wieku. Święty Jan był uczniem Jana Chrzciciela, a następnie umiłowanym uczniem Chrystusa, który towarzyszył mu aż do śmierci na krzyżu. Został wysiedlony na wyspę Patmos, gdzie powstała księga Apokalipsy. Następnie powrócił do Efezu i napisał czwartą Ewangelię i trzy listy kanoniczne. Zmarł, mając około 90 lat. Święty Jan został ukazany w charakterystycznym typie ikonograficznym, jako młodzieniec, bez zarostu, z długimi włosami o łagodnej twarzy i delikatnym spojrzeniu. Ponadto na obrazie znajdują się atrybuty przypisywane świętemu: pióro, księga oraz kielich.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obraz z wizerunkiem św. Marii Magdaleny prawdopodobnie przycięty, z dosztukowanymi bokami. Feretron odnowiony w 2015 roku.

Streszczenie

Struktura omawianego feretronu została wykonana w drugiej połowie XVIII wieku w stylu rokokowym. Elementy zdobnicze dzieła, tj. kogucie grzebienie i ornamenty rocaille'owe są charakterystyczne dla sztuki tej epoki. Niestety nie jest znany twórca obrazów z przełomu XIX i XX wieku, na których ukazano św. Marię Magdalenę oraz św. Jana Ewangelistę. Kompozycja obrazu św. Marii Magdaleny wzorowana jest na grafice Roberta van Audenaerde według Carla Maratty z 1701 roku, która była licznie powielana w sztuce polskiej, m.in. przez Szymona Czechowicza. Po drugiej stronie feretronu znajduje się obraz św. Jana Ewangelisty, który kompozycją nawiązuje do grafiki stworzonej przez Johanna Baptistę i Josefa Sebastiana Klauberów w połowie XVIII wieku.

Bibliografia