Grupa Ukrzyżowania

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Wielka Wieś
Miejscowość
Giebułtów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Bolechowice
Parafia
Parafia Św. Idziego
Kościół
Św. Idziego
Tagi
krucyfiks Matka Boska rzeźba XV wieku rzeźba XVII wieku św. Jan Ewangelista
Miejsce przechowywania
belka tęczowa
Identyfikator
DZIELO/01391
Kategoria
rzeźba
Czas powstania
rzeźba Matki Boskiej: XV wiek; rzeźba św. Jana Ewangelisty: druga połowa XVII wieku; krucyfkis: druga połowa XVII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa 4.0

Dzieje zabytku

Rzeźba Matki Boskiej powstała w XV wieku i zapewne pochodzi z poprzedniej świątyni w Giebułtowie. Z kolei rzeźby Chrystusa i św. Jana Ewangelisty zostały wykonane w drugiej połowie XVII wieku.

Opis

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania z krucyfiksem pośrodku i stojącymi po bokach figurami: po lewej Matki Boskiej i po prawej św. Jana Ewangelisty. Chrystus przybity do krzyża trzema gwoździami, w lekkim zwisie o delikatnie esowato wygiętej sylwetce, z głową przechyloną na prawe ramię, w koronie cierniowej na głowie. Nogi ugięte, stopy w układzie prawa na lewą. Ciało głęboko rzeźbione o naturalistycznie potraktowanej anatomii podkreślającej żebra i żyłkowanie na nogach i rękach z zaznaczonymi śladami męki. Twarz szczupła o wyraźnych rysach, zamkniętych oczach, długim nosie i delikatnie rozchylonych ustach; okolona brodą. Włosy długie, w postaci loków opadają na prawe ramię i plecy. Perizonium w formie krótkiej tkaniny, odsłaniającej prawe biodro, ze zwisem wzdłuż prawego boku. Nad głową Chrystusa zawieszony jest titulus w formie poziomej banderoli z napisem „I. N. R. I”. Rzeźba ustawiona jest na półkolistym, brązowym cokole. Krzyż w kolorze naturalnego drewna, titulus i perizonium złocone. Po lewej stronie grupy Ukrzyżowania ustawiona jest pełnoplastyczna figura Matki Boskiej zwróconej trzy czwarte w lewą stronę o delikatnie esowato wygiętej sylwetce z rękami uniesionymi na wysokości bioder. Twarz szczupła o wyraźnych rysach, dużych oczach, spiczastym nosie i ustach ukazanych w wyrazie bólu. Ubrana jest w czerwoną suknię, przewiązaną w talii brązowym paskiem, niebieski płaszcz z zieloną podszewką i srebrną lamówką oraz biały welon na głowie; na stopach ma założone brązowe buty. Draperia szat jest głęboka. Po prawej stronie grupy stoi figura św. Jana Ewangelisty, zwróconego trzy czwarte w prawo, z głową uniesioną do góry, z prawą ręką złożoną na piersi, a lewą odsuniętą w bok. Twarz podłużna, z małymi ustami, długim nosem i oczami wzniesionymi do góry, okolona długimi i brązowymi włosami, opadającymi lokami na plecy i ramiona. Święty ubrany jest w zieloną suknię z długimi rękawami oraz czerwony płaszcz. Rzeźba ustawiona jest na półkolistym, brązowym cokole.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania umieszczona na belce tęczowej stanowi element wyposażenia świątyni o długiej tradycji, który bezpośrednio nawiązuje do wystroju średniowiecznych kościołów. Od XII wieku w świątyniach zaczęto budować lektoria – ścianki dzielące prezbiterium przeznaczone dla duchowieństwa od nawy, w której gromadzili się wierni. W zwieńczeniu stawiano krzyż. Wraz z zanikiem lektoriów po soborze trydenckim krzyż wyniesiono, aż do łuku symbolicznie dzielącego wspomniane części budowli. Niekiedy, jak w omawianym przypadku, wzbogacano scenę o dodatkowe osoby tworząc tzw. grupę Ukrzyżowania. Inne nazwy krzyża umieszczonego w łuku tęczowym to krucyfiks triumfalny lub tęczowy. Miał on symbolicznie pośredniczyć w rozmowie wiernych z Bogiem. Grupa Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem w Giebułtowie ilustruje scenę z Ewangelii św. Jana: „Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: «Niewiasto, oto syn Twój». Następnie rzekł do ucznia: «Oto Matka twoja». I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie” (J 19, 26-27). Święty Jan został ukazany w typowym dla niego ujęciu ikonograficznym, jako młody mężczyzna, bez zarostu, w zielonej sukni i czerwonym płaszczu. Rzeźby zostały wykonane w różnych okresach stylowych, bowiem figura Matki Boskiej jest znacznie starsza i pochodzi z XV wieku. Z kolei rzeźba Chrystusa i św. Jana Ewangelisty zostały wykonane w drugiej połowie XVII wieku. Zbawiciela wyobrażono w realistyczny sposób rzeźbienia ciała, zwłaszcza poprzez podkreślenie guzowatej klatki piersiowej i żyłkowań na ciele. Figura przedstawia Chrystusa w typie tzw. Cristo morte, czyli ukazującego Chrystusa w momencie, gdy skonał już na krzyżu.

Streszczenie

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania z krucyfiksem pośrodku i stojącymi po bokach figurami: po lewej Matki Boskiej i po prawej św. Jana Ewangelisty w kościele w Giebułtowie pochodzi z różnych okresów stylowych. Rzeźba Matki Boskiej powstała w XV wieku i zapewne pochodzi z poprzedniej świątyni. Z kolei rzeźby Chrystusa i św. Jana Ewangelisty zostały wykonane w drugiej połowie XVII wieku.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Pogan Antoni, "Najstarsze dzieje kościoła parafialnego p.w. św. Idziego w Giebułtowie w świetle dotychczasowych badań" , „Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera” , s. 241-252

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Grupa Ukrzyżowania", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/grupa-ukrzyzowania-6

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności