Grupa Ukrzyżowania

Dzieje zabytku

Rzeźba Matki Boskiej powstała w XV wieku i zapewne pochodzi z poprzedniej świątyni w Giebułtowie. Z kolei rzeźby Chrystusa i św. Jana Ewangelisty zostały wykonane w drugiej połowie XVII wieku.

Opis

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania z krucyfiksem pośrodku i stojącymi po bokach figurami: po lewej Matki Boskiej i po prawej św. Jana Ewangelisty. Chrystus przybity do krzyża trzema gwoździami, w lekkim zwisie o delikatnie esowato wygiętej sylwetce, z głową przechyloną na prawe ramię, w koronie cierniowej na głowie. Nogi ugięte, stopy w układzie prawa na lewą. Ciało głęboko rzeźbione o naturalistycznie potraktowanej anatomii podkreślającej żebra i żyłkowanie na nogach i rękach z zaznaczonymi śladami męki. Twarz szczupła o wyraźnych rysach, zamkniętych oczach, długim nosie i delikatnie rozchylonych ustach; okolona brodą. Włosy długie, w postaci loków opadają na prawe ramię i plecy. Perizonium w formie krótkiej tkaniny, odsłaniającej prawe biodro, ze zwisem wzdłuż prawego boku. Nad głową Chrystusa zawieszony jest titulus w formie poziomej banderoli z napisem „I. N. R. I”. Rzeźba ustawiona jest na półkolistym, brązowym cokole. Krzyż w kolorze naturalnego drewna, titulus i perizonium złocone. Po lewej stronie grupy Ukrzyżowania ustawiona jest pełnoplastyczna figura Matki Boskiej zwróconej trzy czwarte w lewą stronę o delikatnie esowato wygiętej sylwetce z rękami uniesionymi na wysokości bioder. Twarz szczupła o wyraźnych rysach, dużych oczach, spiczastym nosie i ustach ukazanych w wyrazie bólu. Ubrana jest w czerwoną suknię, przewiązaną w talii brązowym paskiem, niebieski płaszcz z zieloną podszewką i srebrną lamówką oraz biały welon na głowie; na stopach ma założone brązowe buty. Draperia szat jest głęboka. Po prawej stronie grupy stoi figura św. Jana Ewangelisty, zwróconego trzy czwarte w prawo, z głową uniesioną do góry, z prawą ręką złożoną na piersi, a lewą odsuniętą w bok. Twarz podłużna, z małymi ustami, długim nosem i oczami wzniesionymi do góry, okolona długimi i brązowymi włosami, opadającymi lokami na plecy i ramiona. Święty ubrany jest w zieloną suknię z długimi rękawami oraz czerwony płaszcz. Rzeźba ustawiona jest na półkolistym, brązowym cokole.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania umieszczona na belce tęczowej stanowi element wyposażenia świątyni o długiej tradycji, który bezpośrednio nawiązuje do wystroju średniowiecznych kościołów. Od XII wieku w świątyniach zaczęto budować lektoria – ścianki dzielące prezbiterium przeznaczone dla duchowieństwa od nawy, w której gromadzili się wierni. W zwieńczeniu stawiano krzyż. Wraz z zanikiem lektoriów po soborze trydenckim krzyż wyniesiono, aż do łuku symbolicznie dzielącego wspomniane części budowli. Niekiedy, jak w omawianym przypadku, wzbogacano scenę o dodatkowe osoby tworząc tzw. grupę Ukrzyżowania. Inne nazwy krzyża umieszczonego w łuku tęczowym to krucyfiks triumfalny lub tęczowy. Miał on symbolicznie pośredniczyć w rozmowie wiernych z Bogiem. Grupa Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem w Giebułtowie ilustruje scenę z Ewangelii św. Jana: „Kiedy więc Jezus ujrzał Matkę i stojącego obok Niej ucznia, którego miłował, rzekł do Matki: «Niewiasto, oto syn Twój». Następnie rzekł do ucznia: «Oto Matka twoja». I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie” (J 19, 26-27). Święty Jan został ukazany w typowym dla niego ujęciu ikonograficznym, jako młody mężczyzna, bez zarostu, w zielonej sukni i czerwonym płaszczu. Rzeźby zostały wykonane w różnych okresach stylowych, bowiem figura Matki Boskiej jest znacznie starsza i pochodzi z XV wieku. Z kolei rzeźba Chrystusa i św. Jana Ewangelisty zostały wykonane w drugiej połowie XVII wieku. Zbawiciela wyobrażono w realistyczny sposób rzeźbienia ciała, zwłaszcza poprzez podkreślenie guzowatej klatki piersiowej i żyłkowań na ciele. Figura przedstawia Chrystusa w typie tzw. Cristo morte, czyli ukazującego Chrystusa w momencie, gdy skonał już na krzyżu.

Streszczenie

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania z krucyfiksem pośrodku i stojącymi po bokach figurami: po lewej Matki Boskiej i po prawej św. Jana Ewangelisty w kościele w Giebułtowie pochodzi z różnych okresów stylowych. Rzeźba Matki Boskiej powstała w XV wieku i zapewne pochodzi z poprzedniej świątyni. Z kolei rzeźby Chrystusa i św. Jana Ewangelisty zostały wykonane w drugiej połowie XVII wieku.

Bibliografia