Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Obraz z przedstawieniem Marcina Baryczki przynależy do dekoracji zaplecka stalli ustawionych przy południowej ścianie prezbiterium kościoła w Niepołomicach. Stalle zostały wykonane w 1766 roku, o czym informuje napis na ich boku.

Opis

Obraz z przedstawieniem Marcina Baryczki ujmuje złocona, profilowana rama z czterema uszakami. Cała postać kapłana w ujęciu frontalnym, z głową zwróconą trzy czwarte w prawo, została przedstawiona na tle architektury i pastelowego pejzażu. Kapłan stoi przed półkolistymi drzwiami w jasnobrązowym portalu, do których prowadzą dwa stopnie. W wyciągniętej prawej ręce trzyma biały zwój. Natomiast lewą przyciska do piersi trzymaną księgę w czarnej oprawie o czerwonych bokach, spiętą na dwie klamry. Jest to starszy mężczyzna o siwych włosach i krótkim zaroście, z rumianą twarzą o prostym nosie i wydatnych wargach. Ubrany jest w sutannę z koloratką w kształcie kołnierzyka, sięgającą kolan komżę z szerokimi rękawami wiązaną pod szyją i czarny biret kapłański na głowie. Na ramionach ma ciemnobeżową stułę. Ponad głową zaznaczono za pomocą jasnej kreski prosty nimb talerzowy. Za kapłanem z prawej strony rozciąga się sekwencja zimowego pejzażu ze sceną zrzucenia go z mostu do zamarzniętej rzeki. Most wspiera się na dwóch arkadach. Z jego korony dwóch ludzi energicznie zrzuca Baryczkę do zamarzniętej Wisły. Z prawej strony most poprzedza brama mostowa w formie domku nakrytego dachem pulpitowym z półokrągłą bramą. Za nią widoczne jest wysokie drzewo przysypane śniegiem. W głębi rozpościerają się niskie wzgórza. Pod obrazem widnieje czarny napis „S(ANCTUS) BARICZKA VIC(ARIUS) E(CCLESIAE) C(ATHEDRALIS) C(RACOVIENSIS)”. Poniżej drugi napis ujęty w profilowaną, złoconą ramę: „NOLITE TIMERE EOS QVI OCCIDUNT CORPUS / ANIMAM AUTEM NON POSSUNT OCCIDERE Mat(theus) 11”.

Zarys problematyki artystycznej

Na obrazie przedstawiono Marcina Baryczkę, wikariusza i kaznodzieję katedry krakowskiej, utopionego na polecenie króla Kazimierza Wielkiego w przerębie wiślanej przez zaufanego dworzanina Kochana w 1349 roku za upomnienie monarchy. Według wątpliwej tradycji odnalezione ciało pochowano w brackiej kaplicy św. Mikołaja z Tolentino w kościele Augustianów św. Katarzyny w Krakowie. W opinii współczesnych kapłan zginął w słusznej sprawie, stąd też był czczony jako święty męczennik. Dlatego też mimo iż kapłana nie beatyfikowano, ani też kanonizowano, określono go jako świętego. Na niepołomickim malowidle Baryczkę ukazano w chwili udawania się do króla z wyrokiem klątwy w ręce. W podobny sposób ukazano Marcina Baryczkę w stroju kapłańskim na siedemnastowiecznym obrazie w katedrze krakowskiej, gdzie dodatkowo trzyma lilię. Widoczna w głębi scena męczeństwa bez wątpienia wzorowana jest na ikonografii św. Jana Nepomucena i występuje w przedstawieniu tego świętego w drugiej stalli. Obecność tego przedstawienia w Niepołomicach związana jest z charakterem kościoła, przynależącego do grupy tzw. kościołów pokutnych, ufundowanych przez Kazimierza Wielkiego jako zadośćuczynienie za śmierć Baryczki.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Widoczne pęknięcie płyciny przez środek i nieznaczne przetarcia warstwy malarskiej lica. W ramach pełnej konserwacji w 1978 roku Karol Pustelnik usunął przemalówki, uzupełnił grunty i ubytki warstwy malarskiej oraz rawerniksował lico obrazu.

Literatura

P. H. Pruszcz, Klejnoty stołecznego miasta Krakowa, Kraków 1861, s. 136;
K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, Rocznik Krakowski, 30 (1938), s. 103-104;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 52;
P. Przybyszewski, Baryczka Marcin, [w:] Encyklopedia katolicka, t. II, Bar-Centuriones, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyka, Z. Sułowski, Lublin 1989, kol. 91-92.

Streszczenie

Obraz z przedstawieniem Marcina Baryczki przynależy do dekoracji zaplecka stalli z 1766 roku ustawionych przy południowej ścianie prezbiterium kościoła w Niepołomicach. Ukazuje on wikariusza i kaznodzieję katedry krakowskiej utopionego w Wiśle na polecenie króla Kazimierza Wielkiego w 1349 roku. Wizerunek znalazł się w kościele w Niepołomicach, gdyż świątynia przynależy do tzw. kościołów pokutnych, wzniesionych przez monarchę jako zadośćuczynienie za śmierć kapłana.