Kościół św. Marcina

Dzieje zabytku

Obecny kościół został wystawiony około połowy XVI wieku. Świątynia trzykrotnie zmieniała wezwanie. Początkowo była pod patronem św. Serwacego, następnie Wszystkich Świętych, a pod koniec XIX wieku – św. Marcina. W 1646 roku kościół został uszkodzony podczas pożaru. Szkody opisał wizytator w 1655 roku: „Kościół wzniesiony w tej parafii jest całkowicie spalony”. Według akt wizytacji z 1693 oraz 1700 roku w kościele znajdowały się cztery ołtarze: ołtarz główny św. Serwacego, ołtarz boczny Marii Panny, ołtarz boczny Męki Pańskiej oraz ołtarz boczny św. Mikołaja. W 1711 roku parafianie ufundowali kolejny ołtarz poświęcony św. Sebastianowi i św. Rozalii, jako dziękczynienie za wygaśnięcie epidemii dżumy. Wyposażenie to jednak w większości nie zachowało się do dzisiejszych czasów. Sklepienie nad ołtarzem głównym zostało ozdobione skromną dekoracją malarską w postaci medalionów w rocaille’owych ramach, które przedstawiają Najświętsze Serce Jezusa, św. Annę z Marią, św. Józefa z Dzieciątkiem oraz św. Alojzego Gonzagę. Na łuku ściany tęczowej została ukazana przypowieść o synu marnotrawnym, którą wykonano w drugiej połowie XVIII wieku. Z kolei ściany północne prezbiterium i nawy zostały ozdobione dopiero w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Ukazano na nich św. Marcina, który odcina połę swojego płaszcza i ofiarowuje żebrakowi oraz św. Cyryla i św. Metodego. Świątynię otacza kamienny mur, wystawiony w 1795 roku. W latach 2009-2010 wprawiono w okna witraże przedstawiające m.in. błogosławionego Jerzego Popiełuszkę, św. Andrzeja Bobolę, św. Józefa, św. Faustynę oraz św. Jana Pawła II. W okienku zakrystii umieszczono witraż z przedstawieniem św. Dominika Savio, patrona ministrantów oraz napis przypominający okoliczności powstania dzieł.

Wyposażenie świątyni stanowią obecnie dzieła głównie z XVIII wieku. Zachowały się drewniane, rokokowe ołtarze. Według części badaczy dziejów kościoła ołtarz główny powstał około 1725 roku, o czym ma świadczyć zapis w kronice parafialnej z tego samego roku, w którym zanotowano informację o nowo wyrzeźbionej nastawie pomalowanej, posrebrzonej i pozłoconej przez austriackiego malarza Jana Grimma „S. Martini aram noviter sculptam per Senem Joannnem Grimm Rakussiensem Pictorem, pictam, inargentatam et inauratam fuisse”. Jednakże ołtarz obficie dekorowany ornamentem rokokowym, który tworzy spójną całość z jego strukturą sugeruje bardziej datowanie na drugą połowę XVIII wieku. Budowa nowej nastawy mogła być związana z pożarem kościelnego dachu, który miał miejsce w 1788 roku. Być może ucierpiał wtedy również poprzedni ołtarz opisany w kronice z 1725 roku. Kolejny pożar kościoła w 1924 roku uszkodził całą lewą stronę ołtarza. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzą rzeźby św. Jana Ewangelisty, św. Andrzeja, św. Piotra i św. Pawła, które według ustnego przekazu miały być sprowadzone z Włoch. Jedynie figury aniołów powstały wraz ze strukturą w drugiej połowie XVIII wieku. Według inwentarza kościelnego z około połowy XX wieku oryginalne figury zostały przeniesione na wieżę kościelną: „w miechowni [na wieży] w liczbie 7 wielkich, 7 średniej wielkości, 3 małe są ułożone”. O rzeźbach i obrazach znajdujących się na strychu wspominali jeszcze w latach pięćdziesiątych XX wieku, wędrujący po terenie Spisza Halina Pieńkowska i Tadeusz Staich: „Wpuszczono nas na strych kościelny, gdzie w zamykanym skarbcu leżały stosy nie używanych już dzisiaj rzeźb i obrazów. Ogromne pokłady kurzu nie pozwoliły na ocenę ich wartości”. Zwiedzając kościół w Krempachach warto również zwrócić uwagę na chór muzyczny, który został wykonany w stylu późnobarokowym z typowym dla tego okresu wklęsło-wypukłym przebiegiem balustrady. Malowane zdobienia w postaci stylizowanych kompozycji kwiatowych na czarnym tle znajdujące się w polach parapetu są znacznie późniejsze, prawdopodobnie powstały w XIX wieku.

Opis

Kościół św. Marcina w Krempachach usytuowany jest w centrum wsi na północ od drogi prowadzącej z Frydmanu do Łopusznej. Teren przykościelny jest otoczony wysokim kamiennym, murem nakrytym drewnianym daszkiem, jednospadowym, nachylonym na zewnątrz. W części południowej muru zlokalizowana jest brama, flankowana dwoma filarami, zwieńczonymi czterospadowym płaskim daszkiem. Analogiczne wejście znajduje się od strony zachodniej.

Kościół jest orientowany, murowany, otynkowany, jednonawowy z czworoboczną wieżą w fasadzie z węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Wewnątrz sklepienia kolebkowe z lunetami, w prezbiterium z żebrami dekoracyjnymi. Prezbiterium oddzielone od nawy ścianą arkady tęczowej o półkolistym łuku. Do prezbiterium przylega od północny zakrystia na planie prostokąta. Z kolei przy południowej ścianie nawy znajduje się kruchta z wejściem do świątyni. Na zachodniej ścianie nawy chór muzyczny wsparty na dwóch kolumnach z dostępem drewnianymi schodami od strony południowej nawy. W południowym murze nawy portal kamienny z roślinną dekoracją na nadprożu.

Wnętrze artykułowe zdwojonymi pilastrami podtrzymującymi gurty sklepienne. Otwory okienne umieszczone w południowych i północnych ścianach nawy oraz prezbiterium – prostokątne, zamknięte półkoliście, wypełnione witrażami. Do kościoła prowadzi główne wejście od strony zachodniej oraz jedno przez kruchtę od południa i jedno od strony zachodniej przez zakrystię.

Zewnętrzne elewacje bez dekoracji, skromne, otynkowane. Prezbiterium węższe od nawy, nakryte jednym, gontowym, dwuspadowym dachem z nawą z wieżą na sygnaturkę nad prezbiterium. Do zachodniej fasady kościoła dostawiona jest wysoka założona na planie kwadratu wieża-dzwonnica. W dolnej kondygnacji na osi kościoła prostokątne wejście do kruchty, nakryte daszkiem. Wieża zakończona drewnianą hurdycją oraz murowaną attyką z napisem: „1465” o układzie schodkowym. Wejście na wieżę, od zewnątrz, schodami z prawej strony. Okna wieży w ostatniej kondygnacji, niewielkie, w kształcie stojących prostokątów, zamkniętych półkoliście.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół św. Marcina to skromna budowla o typie przejściowym z gotyku w renesans. Budowla posiada cechy stylowe obu tych okresów. Na przykład ustawiona w zachodniej części świątyni wieża jest ozdobiona renesansową attyką, ale posiada również gotycką hurdycję. Attyka tzw. polska miała bliskie konotacje z krajami ościennymi, a w szczególności ze Słowacją. Podobna znajduje się również na wieży w kościele we Frydmanie. Attyki były bardzo popularne w tym czasie. Dodatkowym elementem architektonicznym jest drewniana galeria w zwieńczeniu wieży. Miała ona znaczenie zarówno obserwacyjne, jak i obronne. Hurydycje, czyli ganki obronne wywodzą się jeszcze z czasów średniowiecza, z izbic wieńczących wieże i baszty. Jednak te znane z podhalańskich gotyckich kościołów były całkowicie zabudowane i tylko małe otwory pozwalały wartownikowi śledzić okolicę. Tutaj, ganek obronny jest już w połowie odkrytym balkonem, otaczającym wokół wieżę, a jego znaczenie jest bardziej dekoracyjne niż obronne. Zupełnie odmiennie kształtuje się wnętrze świątyni ozdobione rokokowym wyposażeniem.

Streszczenie

Obecny kościół św. Marcina w Krempachach został wystawiony około połowy XVI wieku. Świątynia trzykrotnie zmieniała wezwanie. Początkowo była pod patronem św. Serwacego, następnie Wszystkich Świętych, a pod koniec XIX wieku – św. Marcina. Kościół jest skromną budowlą o typie przejściowym z gotyku w renesans. Świątynia posiada cechy stylowe obu tych okresów. Na przykład ustawiona w zachodniej części świątyni wieża jest ozdobiona renesansową attyką, ale posiada również gotycką hurdycję. Attyka tzw. polska miała bliskie konotacje z krajami ościennymi, a w szczególności ze Słowacją. Attyki były bardzo popularne w tym czasie. Dodatkowym elementem architektonicznym jest drewniana galeria w zwieńczeniu wieży. Miała ona znaczenie zarówno obserwacyjne, jak i obronne. Hurydycje, czyli ganki obronne wywodzą się jeszcze z czasów średniowiecza, z izbic wieńczących wieże i baszty. Zupełnie odmiennie kształtuje się wnętrze świątyni ozdobione rokokowym wyposażeniem, które stanowi obecnie dzieła głównie z XVIII wieku. Według części badaczy dziejów kościoła ołtarz główny powstał około 1725 roku, o czym ma świadczyć zapis w kronice parafialnej z tego samego roku, w którym zanotowano informację o nowo wyrzeźbionej nastawie pomalowanej, posrebrzonej i pozłoconej przez austriackiego malarza Jana Grimma. Jednakże ołtarz obficie dekorowany ornamentem rokokowym, który tworzy spójną całość z jego strukturą sugeruje bardziej datowanie na drugą połowę XVIII wieku. Budowa nowej nastawy mogła być związana z pożarem kościelnego dachu, który miał miejsce w 1788 roku. Zwiedzając kościół w Krempachach warto również zwrócić uwagę na chór muzyczny, który został wykonany w stylu późnobarokowym z typowym dla tego okresu wklęsło-wypukłym przebiegiem balustrady. Malowane zdobienia w postaci stylizowanych kompozycji kwiatowych na czarnym tle znajdujące się w polach parapetu są znacznie późniejsze, prawdopodobnie powstały w XIX wieku.

Bibliografia