Kościół św. Jana Kantego

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Stryszów
Miejscowość
Stryszów
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wadowice Południe
Parafia
Parafia Św. Jana Kantego
Tagi
architektura XIX wieku architektura XVIII wieku neogotyk
Identyfikator
DZIELO/12614
Kategoria
kościół
Czas powstania
przed 1748 rokiem, 1840-1841
Fundator
Kazimierz Wilkoński
Technika i materiał
cegła, murowanie, tynkowanie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Kościół w Stryszowie był wymieniony w spisie świętopietrza w latach 1325-1327. Pierwotnie należał do parafii w Kleczy.
Kolejny, drewniany kościół w Stryszowie pw. św. Mikołaja został wybudowany na przełomie XV i XVI wieku. W 1529 roku założono samodzielną parafię w Stryszowie.
Kościół wymieniony był w aktach wizytacji z 1598 roku. Miał wówczas trzy ołtarze (dwa murowane, jeden drewniany), kamienną chrzcielnicę i krucyfiks na łuku tęczowym. W 1617 roku opisano dodatkowo dzwonnicę z trzema dzwonami.
Świątynia w takim stanie wzmiankowana była w aktach wizytacji w 1645, 1663 i 1670 roku. W 1679 roku wymieniono już cztery ołtarze. W dokumentacjach powizytacyjnych z 1708 i 1729 roku wskazano ich wezwania, mianowicie główny Ukrzyżowania Pańskiego, boczne św. Mikołaja (prawy), Najświętszej Marii Panny (lewy) oraz Zdjęcia z krzyża.
W 1739 roku kościół doszczętnie spłonął.
Obecna, murowana świątynia została wybudowana w 1742 roku staraniem dziedzica Stryszowa – Kazimierza z Wilkowic Wilkońskiego herbu Odrowąż oraz innych dobrodziejów. W aktach wizytacji z 1748 roku opisano w kościele trzy ołtarze – główny z obrazem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i św. Kazimierza w zwieńczeniu oraz dwa boczne, w tym lewy św. Mikołaja. Kościół posiadał dwa konfesjonały, chór muzyczny i nowe organy o dziewięciu głosach oraz ambonę.
Przy prezbiterium znajdowała się zakrystia, a pod chórem muzycznym epitafia. Kościół miał dach kryty gontem i kamienną posadzkę. Fasada była dwuwieżowa z portykiem, z których w jednej znajdowały się trzy dzwony ocalone z pożaru.
W 1767 roku kościół otrzymał relikwie św. Jana Kantego od biskupa Franciszka Potkańskiego, które zostały wyjęte z trumny świętego w kościele św. Anny w Krakowie. Wówczas świątynia otrzymała nowe wezwanie.
W latach 1840-41 kościół został przebudowany przez właściciela Stryszowa – Juliana Gorczyńskiego. Prace objęły budowę wieży z przedsionkami i powiększenie prezbiterium. Świątynia była na nowo konsekrowana 17 lipca 1842 przez biskupa Józefa Wojtarowicza.

Opis

Kościół murowany, tynkowany, jednonawowy. Prezbiterium prostokątne, zamknięte prosto, z obu stron przy nawie prostokątne, piętrowe lokalności (zakrystia i skarbiec, empory). Nawa szersza od prezbiterium, na rzucie prostokąta, od frontu przylega wieża na planie kwadratu z dwoma aneksami po bokach. Prezbiterium dwuprzęsłowe, podzielone wewnątrz pilastrami, sklepione żagielkowo na gurtach. Empory flankowane parami półkolumienek, z oknami w formie leżącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym, nad lewą herb Odrowąż z inicjałami „JG”. Nawa nakryta pozornym, spłaszczonym sklepieniem kolebkowym. Otwór tęczowy w formie półkolistej arkady wspartej na pilastrach, z belką o fantazyjnym kształcie. Chór muzyczny dwukondygnacyjny, wsparty na dwóch filarach i dwóch półfilarach, pomiędzy którymi arkady ostrołukowe, kondygnacja zamknięta profilowanym gzymsem. Druga kondygnacja z trzema arkadami, w środkowej organ z wklęsło-wypukłą, ażurową balustradą. Posadzka z płyt ceramicznych.
Fasada trójosiowa, dwukondygnacyjna. Pierwsza kondygnacja wydzielona pilastrami dekorowanymi blendami, zwieńczona profilowanym gzymsem z fryzem arkadkowym. Nad pilastrami osi bocznych dwie stylizowane wieżyczki, zakończone krzyżami.
Na każdej osi ostrołukowe arkady, w środkowej wejście, dwie boczne wypełnione stylizowanymi blendami; nad nimi otwory okienne. Na osi środkowej, w drugiej kondygnacji wieża, ujęta w narożach czterema wieżyczkami, ścianki flankowane lizenami, zakończona profilowanym gzymsem z kostkowaniem. Na ściankach z czterech stron tarcze zegarowe oraz otwory dzwonne w formie ostrołukowych arkad w opaskach tynkowych. Wieża nakryta dachem ostrosłupowym.
Elewacje gładkie, tynkowane zakończone profilowanym gzymsem. Wyodrębnione aneksy elewacji bocznych ujęte grubymi lizenami, z ostrołukowymi arkadami w polu, ujętymi opaskami tynkowymi. Od strony fasady w partiach aneksów bocznych wejścia do kościoła, od strony prezbiterium ostrołukowe okienka. Na każdej elewacji bocznej po trzy okna w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, o szerokich rozglifieniach, po dwa w nawie i jednym w prezbiterium. Elewacja zamykająca prezbiterium trójosiowa, wydzielona lizenami, z głębokimi wnękami w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, z namalowanym wizerunkiem Ukrzyżowanego Chrystusa i dwóch łotrów na krzyżach. Elewacja zakończona profilowanym gzymsem, z daszkiem pulpitowym oraz trójkątnym szczytem z czterema cokołami. Nawa i prezbiterium nakryte osobnymi dachami dwuspadowymi. Na połączeniu nawy i aneksów przy prezbiterium wieżyczka na sygnaturkę z latarnią, nakryta dachem ostrosłupowym.


Zarys problematyki artystycznej

Pierwotna architektura kościoła w Stryszowie stanowiła typowy przykład jednonawowej świątyni parafialnej z węższym prezbiterium, sklepionej kolebkowo, z podziałami wnętrza, charakterystycznymi dla czasu jej powstania. Natomiast dobudowana później część chórowa oraz fasada wieżowa z lokalnościami, która zdominowała całą bryłę świątyni, nosi cechy neogotyckie, widoczne w stylizowanych elementach architektury (wieżyczki) i dekoracji (blendy, fryz, arkady ostrołukowe).





cechy barokowe klasycystyczne i neogotyckie

Streszczenie

Wcześniejszy, drewniany kościół św. Mikołaja z przełomu XV i XVI wieku spłonął w 1739 roku. Na jego miejsce w 1742 roku staraniem Kazimierza Wilkońskiego i innych dobrodziejów została wybudowana nowa, murowana świątynia. W 1767 roku w związku z przekazaniem do niej relikwii, zmieniono jej wezwanie na św. Jana Kantego. W latach 1840-1841 z inicjatywy Juliana Gorczyńskiego dobudowano do kościoła część chórową, fasadę wieżową z aneksami oraz powiększono prezbiterium i jego lokalności. Pierwotna architektura kościoła w Stryszowie stanowi typowy przykład jednonawowej świątyni parafialnej z węższym prezbiterium charakterystycznej dla czasu jej powstania. Natomiast dobudowane później elementy noszą cechy neogotyckie.

Bibliografia

Lenczowski Franciszek, "O kościołach i parafiach w Stryszowie i Zakrzowie w diecezji krakowskiej" , „Nasza Przeszłość” , s. 191-233
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis exterioris decanatuum Oswiecimensis, Novi Montis, Zatoriensis et Skamnesis ad archidiaconatum Cracoviensem pertinentium per R. D. Christophorum Kazimirski, nominatum episcopum Kijoviensem et praepositum Tarnoviensem ex commissione Illustr. Principis D. Georgii, divina miseratione S.R.E. tituli s. Sixti cardinalis presbiteri Radziwiłł nuncupati, episcopatus Cracoviensis administratoris perpetui, in Olica er Nieswież ducis a. D. 1598
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Acta visitationis exterioris decanatus Skavinensis, Novi Montis, Oswencimensis, Zatoriensis, ad archidiaconatum Cracoviensem, prothonotarium apostolicum in a. D. 1617 authoritate ordinaria factae sub felicibus auspiciis R. D. Martini Szyszkowski, episcopi Cracobiensis, ducis Severiensis. Visitatio ecclesiae Collegiate Skarbimiriensis die 9 mesis Decembris anni 1617 ex speciali commissione Episcopi ordinarii facta kk. 106 - 110. Visitatio decanatus Wielicensis a. D. 1618 per R. D. Joannem Foxium, archidiaconum Cracoviensem
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Liber visitationum a R. D. Joanne Tarnowski, archidiacono Cracoviensi visitatarum ecclesiarum parachialium in decanatibus: Novi Monte, Scavinensi, Zatoriensi, Żiwecensi et Oswiecimensi in annis 1644 - 1647 expeditarum.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio quindecim decanatuum, nempe: Skavinensis, Zathoriensis, Novi Montis, Skalensis, Wrocimoviensis, Adreoviensis, Kijensis, Paczanoviensis, Oswiecimensis, Żywiecensis, Witoviensis, Skoliensis, Opatovecensis, Wielicensis et Plesnensis a Peril. et R.D. Nicolao Oborski, episcopo Laodicensis, suffraganeo, archidiacono, vicario in spiritualibus generali Cracoviensi in annis 1663 - 1665 expedita
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Visitatio externa decanatus Zatoriensis a. D. 1670 in mense Aprili.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Actus visitationis externae ecclesiarum decanatus Zatoriensis expeditae mense Augusto a. D. 1679 per. R. D. Andream Pęgowski, archidiaconum Cracoviensem.
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio ecclesiarum decanatuum Zathoriensis et Oswiecimensis et Zywecensis per R.D. Remigium Suszycki, canonicum Cracoviensem, specialiter deputatum anno 1708 et 1709 expedita ex peracta. Ad calccem adpositum est "Brulion wizyty dekanatu nowotarskiego 1707 - 1713"

Autor: Remigiusz Suszycki

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji kapitulnych
Wizytacja kanoniczna przeprowadzona w dn. 28 kwietnia 1728 r. przez bpa Michała Kunickiego...
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Akta wizytacji biskupich
Visitatio ecclesiarum parochialium, praebendarum, capellarum, hospitalium atque confraternitatum, nec non beneficiorum in decanatibus Oswiecimensis et Zathoriensis, archidiaconatus et officialatus Cracoviensis existentium per R.D. Franciscum Lanckoroński, canonicum cathedralem Cracoviensem, visitatorem delegatum a.D. 1747 et 1748 expedita

Autor: Józef Lanckoroński

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Kościół św. Jana Kantego", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-jana-kantego

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności