Kościół w Stryszowie był wymieniony w spisie świętopietrza w latach 1325-1327. Pierwotnie należał do parafii w Kleczy.
Kolejny, drewniany kościół w Stryszowie pw. św. Mikołaja został wybudowany na przełomie XV i XVI wieku. W 1529 roku założono samodzielną parafię w Stryszowie.
Kościół wymieniony był w aktach wizytacji z 1598 roku. Miał wówczas trzy ołtarze (dwa murowane, jeden drewniany), kamienną chrzcielnicę i krucyfiks na łuku tęczowym. W 1617 roku opisano dodatkowo dzwonnicę z trzema dzwonami.
Świątynia w takim stanie wzmiankowana była w aktach wizytacji w 1645, 1663 i 1670 roku. W 1679 roku wymieniono już cztery ołtarze. W dokumentacjach powizytacyjnych z 1708 i 1729 roku wskazano ich wezwania, mianowicie główny Ukrzyżowania Pańskiego, boczne św. Mikołaja (prawy), Najświętszej Marii Panny (lewy) oraz Zdjęcia z krzyża.
W 1739 roku kościół doszczętnie spłonął.
Obecna, murowana świątynia została wybudowana w 1742 roku staraniem dziedzica Stryszowa – Kazimierza z Wilkowic Wilkońskiego herbu Odrowąż oraz innych dobrodziejów. W aktach wizytacji z 1748 roku opisano w kościele trzy ołtarze – główny z obrazem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny i św. Kazimierza w zwieńczeniu oraz dwa boczne, w tym lewy św. Mikołaja. Kościół posiadał dwa konfesjonały, chór muzyczny i nowe organy o dziewięciu głosach oraz ambonę.
Przy prezbiterium znajdowała się zakrystia, a pod chórem muzycznym epitafia. Kościół miał dach kryty gontem i kamienną posadzkę. Fasada była dwuwieżowa z portykiem, z których w jednej znajdowały się trzy dzwony ocalone z pożaru.
W 1767 roku kościół otrzymał relikwie św. Jana Kantego od biskupa Franciszka Potkańskiego, które zostały wyjęte z trumny świętego w kościele św. Anny w Krakowie. Wówczas świątynia otrzymała nowe wezwanie.
W latach 1840-41 kościół został przebudowany przez właściciela Stryszowa – Juliana Gorczyńskiego. Prace objęły budowę wieży z przedsionkami i powiększenie prezbiterium. Świątynia była na nowo konsekrowana 17 lipca 1842 przez biskupa Józefa Wojtarowicza.
Kościół murowany, tynkowany, jednonawowy. Prezbiterium prostokątne, zamknięte prosto, z obu stron przy nawie prostokątne, piętrowe lokalności (zakrystia i skarbiec, empory). Nawa szersza od prezbiterium, na rzucie prostokąta, od frontu przylega wieża na planie kwadratu z dwoma aneksami po bokach. Prezbiterium dwuprzęsłowe, podzielone wewnątrz pilastrami, sklepione żagielkowo na gurtach. Empory flankowane parami półkolumienek, z oknami w formie leżącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym, nad lewą herb Odrowąż z inicjałami „JG”. Nawa nakryta pozornym, spłaszczonym sklepieniem kolebkowym. Otwór tęczowy w formie półkolistej arkady wspartej na pilastrach, z belką o fantazyjnym kształcie. Chór muzyczny dwukondygnacyjny, wsparty na dwóch filarach i dwóch półfilarach, pomiędzy którymi arkady ostrołukowe, kondygnacja zamknięta profilowanym gzymsem. Druga kondygnacja z trzema arkadami, w środkowej organ z wklęsło-wypukłą, ażurową balustradą. Posadzka z płyt ceramicznych.
Fasada trójosiowa, dwukondygnacyjna. Pierwsza kondygnacja wydzielona pilastrami dekorowanymi blendami, zwieńczona profilowanym gzymsem z fryzem arkadkowym. Nad pilastrami osi bocznych dwie stylizowane wieżyczki, zakończone krzyżami.
Na każdej osi ostrołukowe arkady, w środkowej wejście, dwie boczne wypełnione stylizowanymi blendami; nad nimi otwory okienne. Na osi środkowej, w drugiej kondygnacji wieża, ujęta w narożach czterema wieżyczkami, ścianki flankowane lizenami, zakończona profilowanym gzymsem z kostkowaniem. Na ściankach z czterech stron tarcze zegarowe oraz otwory dzwonne w formie ostrołukowych arkad w opaskach tynkowych. Wieża nakryta dachem ostrosłupowym.
Elewacje gładkie, tynkowane zakończone profilowanym gzymsem. Wyodrębnione aneksy elewacji bocznych ujęte grubymi lizenami, z ostrołukowymi arkadami w polu, ujętymi opaskami tynkowymi. Od strony fasady w partiach aneksów bocznych wejścia do kościoła, od strony prezbiterium ostrołukowe okienka. Na każdej elewacji bocznej po trzy okna w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, o szerokich rozglifieniach, po dwa w nawie i jednym w prezbiterium. Elewacja zamykająca prezbiterium trójosiowa, wydzielona lizenami, z głębokimi wnękami w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym, z namalowanym wizerunkiem Ukrzyżowanego Chrystusa i dwóch łotrów na krzyżach. Elewacja zakończona profilowanym gzymsem, z daszkiem pulpitowym oraz trójkątnym szczytem z czterema cokołami. Nawa i prezbiterium nakryte osobnymi dachami dwuspadowymi. Na połączeniu nawy i aneksów przy prezbiterium wieżyczka na sygnaturkę z latarnią, nakryta dachem ostrosłupowym.
Pierwotna architektura kościoła w Stryszowie stanowiła typowy przykład jednonawowej świątyni parafialnej z węższym prezbiterium, sklepionej kolebkowo, z podziałami wnętrza, charakterystycznymi dla czasu jej powstania. Natomiast dobudowana później część chórowa oraz fasada wieżowa z lokalnościami, która zdominowała całą bryłę świątyni, nosi cechy neogotyckie, widoczne w stylizowanych elementach architektury (wieżyczki) i dekoracji (blendy, fryz, arkady ostrołukowe).
cechy barokowe klasycystyczne i neogotyckie
Wcześniejszy, drewniany kościół św. Mikołaja z przełomu XV i XVI wieku spłonął w 1739 roku. Na jego miejsce w 1742 roku staraniem Kazimierza Wilkońskiego i innych dobrodziejów została wybudowana nowa, murowana świątynia. W 1767 roku w związku z przekazaniem do niej relikwii, zmieniono jej wezwanie na św. Jana Kantego. W latach 1840-1841 z inicjatywy Juliana Gorczyńskiego dobudowano do kościoła część chórową, fasadę wieżową z aneksami oraz powiększono prezbiterium i jego lokalności. Pierwotna architektura kościoła w Stryszowie stanowi typowy przykład jednonawowej świątyni parafialnej z węższym prezbiterium charakterystycznej dla czasu jej powstania. Natomiast dobudowane później elementy noszą cechy neogotyckie.
Autor: Remigiusz Suszycki
Autor: Józef Lanckoroński
Paulina Kluz, "Kościół św. Jana Kantego", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2025, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-jana-kantego