Bolechowice

Opis topograficzny

Wieś położona jest nad rzeką Bolechówką, przy wejściu do Doliny Bolechowickiej, dokąd prowadzi monumentalna brama w postaci dwóch skał wysokich na około 30 m, zwanych przez taterników Filarem Abazego (po prawej) i Filarem Pokutników (po lewej). Sama dolina liczy około 1,5 km długości i została uformowana w górnojurajskich wapieniach Płaskowyżu Olkuskiego i Rowu Krzeszowickiego, wchodzących w skład Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Od 1968 roku Bolechowice są częścią Parku Krajobrazowego „Dolinki Krakowskie”, który swym zasięgiem obejmuje centrum wsi wraz z dawnym dworem, biegnąc wąwozem w kierunku Zelkowa.

Streszczenie dziejów

Osadnictwo na terenie Bolechowic sięga okresu neolitu, lecz o pierwszych namacalnych dowodach potwierdzających bytność ludzi w okolicy świadczy wczesnopiastowski skarb z przełomu X i XI wieku. W 1243 roku wieś została nadana przez księcia Bolesława Wstydliwego biskupom krakowskim, co związało jej losy z katedrą aż do końca epoki staropolskiej. Przypuszczalnie na przełomie XIII i XIV wieku doszło do przeniesienia Bolechowic na prawo niemieckie. Od XV stulecia we wsi funkcjonowały dwie karczmy oraz folwark biskupi, położony w przysiółku Wola. Według rejestru poborowego województwa krakowskiego z 1629 roku miejscowość liczyła 15 łanów kmiecych, uprawianych przez 14 zagrodników i 10 komorników. Podczas potopu szwedzkiego Bolechowice zostały doszczętnie złupione przez najeźdźców, a ponad sto lat później mieszkańcy byli świadkami konfederacji barskiej, insurekcji kościuszkowskiej i rozbiorów Polski. Po kasacie majątku biskupów krakowskich przez Austriaków dobra przeszły w ręce prywatne (pozostając od lat siedemdziesiątych XIX wieku we władaniu rodziny Ożegalskich). Decyzją Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku Bolechowice znalazły się w granicach Wolnego Miasta Krakowa. Podczas rabacji (1846) miejscowa ludność nie wystąpiła przeciwko szlachcie, lecz odwrotnie – stanęła w opozycji do zaborcy. Zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów w 1848 roku spowodowało ubytek darmowej siły roboczej i zmiany w systemie zarządzania majątkami szlacheckimi i kościelnymi w regionie. Dużą rolę przy wprowadzaniu nowinek technologicznych i uświadamianiu ludności w zaistniałych procesach odegrały organizacje samopomocowe, jak kółka rolnicze i kasy oszczędnościowo-pożyczkowe. Niebagatelne znaczenie dla wzrostu świadomości wśród chłopów mieli także wiejscy nauczyciele i szkoła ludowa, działająca w miejscowości od 1819 roku. Pod koniec XIX wieku Bolechowice, wraz z przysiółkami Wola i Zielona, zamieszkiwało ponad 800 osób, a w majątku szlacheckim znajdowały się dwie karczmy, młyn, folwark, kuźnia oraz dwór. Początek XX stulecia to okres eksploracji dolinek i skał wapiennych na północny zachód od Bolechowic, które stały się popularnym miejscem wspinaczkowym taterników. Po wybuchu pierwszej wojny światowej w 1914 roku doszło do walk w rejonie Skały, podczas których odepchnięto wojska carskie od granicy Galicji Zachodniej, dzięki czemu do końca konfliktu okolica pozostała poza areną działań zbrojnych. Wraz z odzyskaniem niepodległości przez Polskę władzę w gminach objęła Polska Komisja Likwidacyjna. W okresie międzywojennym Bolechowice liczyły ponad 1000 mieszkańców, a majątek nadal pozostawał w rękach rodziny Ożegalskich. Na terenie wsi działały kamieniołomy i zakłady mleczarskie. Tuż po wybuchu drugiej wojny światowej 5 września 1939 wojska niemieckie zajęły Bolechowice, rozpoczynając ponad pięcioletni okres okupacji. Miejscowość znalazła się na terenie nowo utworzonego Generalnego Gubernatorstwa, a hitlerowcy szybko zarządzili dostawy obowiązkowych kontyngentów żywności. Ponadto mieszkańcy regionu byli świadkami egzekucji dokonywanych przez niemiecką policję bezpieczeństwa na lokalnej inteligencji. Wobec zaostrzających się warunków okupacji doszło do zorganizowania ruchów konspiracyjnych i partyzanckich, reprezentowanych przez Armię Krajową oraz oddziały powiązane z endecją i ludowcami. W styczniu 1945 roku ruszyła wielka ofensywa wojsk rosyjskich, które szybko opanowały tereny położone dookoła Krakowa. Okres Polski Ludowej to czas wieloletniej i długotrwałej modernizacji wsi. Po reformie rolnej pomieszczenia dworskie zaadaptowano na spółdzielnię zdrowia, wpisując go także do rejestru zabytków (w 1974 roku zakupił go Janusz Roszko, reporter i prozaik). W pobliskiej dolinie utworzono rezerwat krajobrazowy „Wąwóz Bolechowicki” z wytyczonymi trasami spacerowymi.

Dzieje miejscowości

Według badań nestora polskiej archeologii, Gotfryda Ossowskiego, najstarsze ślady osadnictwa w pobliskiej Jaskini Bezimiennej sięgają okresu późnego neolitu (młodszej epoki kamienia), a dokładniej kultur: ceramiki wstęgowej i pucharów lejowatych. Wiele setek lat później na terenie Bolechowic istniało wczesnośredniowieczne siedlisko, co potwierdza odnaleziony w 1905 roku skarb srebrnych monet i biżuterii, datowany na przełom X i XI wieku. Pierwsza pisemna wzmianka na temat wsi pojawiła się w dokumencie z 1243 roku, w którym książę Bolesław Wstydliwy wyłączył wieś z uposażenia kasztelanii krakowskiej i przekazał ją pod władzę biskupa Prędoty. W drugiej połowie XIII wieku w ramach kolonizacji na prawie niemieckim doszło do gruntownych przemian osadniczych w regionie. Jednym z jej celów było zastąpienie rozproszonego układu ziem uprawnych, łąk, pastwisk i lasów na uporządkowany system, wypracowany wcześniej w poszczególnych krajach Cesarstwa. Zmianom uległa także sytuacja prawna lokalnej ludności, którą uwalniano od różnych ciężarów i powinności na rzecz księcia lub jego urzędników, zamieniając je na daniny płacone w formie czynszów pieniężnych. Lokacja Bolechowic nastąpiła przypuszczalnie na przełomie XIII i XIV wieku, a nazwa miejscowości ma charakter patronimiczny i pochodzi od imienia Bolech, odnoszącego się najprawdopodobniej do jej założyciela (powyższe przypuszczenie znajduje potwierdzenie w przypadku onomastyki sąsiednich wsi: Radwanowic, Niegoszowic, Balic czy Szczyglic). Warto dodać, iż większość osad zakładanych w okolicy zasilała rozrastające się majątki rycerskie, co doprowadziło w końcu XIV wieku do wytworzenia się rozległych kluczy włości. Największe majątki zgromadziły rodziny wywodzące się z rodu Toporczyków – Baliccy i Ossolińscy, którzy dzierżyli klucz balicki oraz Tęczyńscy – dziedzice Nielepic, Karniowic, Pisar i Rząski. Własność kościelna obejmowała jedynie sześć wsi (w tym m.in. Bolechowice), należących do dziekanii krakowskiej, kapituły katedralnej i biskupów.

Dominującym elementem wiejskiego krajobrazu w pobliżu stolicy Królestwa Polskiego pozostawały rozległe lasy, wycinane wraz z rozwojem sieci osadniczej, ustępując miejsca pod ziemie uprawne obejmujące folwarki i grunty kmiece (tzw. role) oraz łąki i pastwiska wykorzystywane pod wypas bydła. Kolejnym ważnym czynnikiem wpływającym korzystnie na lokalną gospodarkę była również gęsta sieć rzek i potoków, umożliwiająca zakładanie licznych stawów rybnych i moczydeł (zbiorników do moczenia konopi lub lnu), a także budowę młynów, tartaków czy papierni wykorzystujących energię spadku wód. Ponadto przez powyższe tereny biegły strategiczne szlaki handlowe z zachodu na wschód, co sprzyjało funkcjonowaniu karczm – w Bolechowicach istniały dwie, w tym jedna nadana w 1437 roku przez biskupa Zbigniewa Oleśnickiego w dziedziczne prowadzenie Stanisławowi Skrechowi. Jednym z elementów pozostałych po akcji kolonizacyjnej był przysiółek Wola, zamieniony na tzw. rezerwę pańską, czyli grunty należące do właściciela wsi – w tym przypadku biskupów krakowskich, którzy przed 1529 rokiem zorganizowali tam folwark.

Prawo patronatu nad wsią należało do najważniejszych pasterzy w diecezji, co spowodowało, iż dzieje miejscowości od średniowiecza do końca okresu staropolskiego związane były z historią biskupstwa. Według rejestru poborowego województwa krakowskiego z 1629 roku podatek wyniósł 75 florenów, a wieś posiadała 15 łanów kmiecych, uprawianych przez 14 zagrodników i 10 komorników. Podczas potopu szwedzkiego Bolechowice zostały doszczętnie złupione przez najeźdźców, którzy zrabowali większość wyposażenia kościoła parafialnego. W drugiej połowie XVIII wieku na terenach położonych na północny zachód od Krakowa rozgrywały się istotne wydarzenia związane z konfederacją barską (1768-1772), insurekcją kościuszkowską (1794) i opanowaniem Małopolski przez oddziały austriackie i pruskie po trzecim rozbiorze Polski (1796). Bolechowice znalazły się w nowo utworzonej Galicji Zachodniej, podlegając administracyjnie cyrkułowi z siedzibą w dawnej stolicy Rzeczypospolitej. Majątek biskupi wraz z folwarkiem przeszedł pod zarząd funduszu religijnego ekonomii prądnickiej, lecz już na początku XIX stulecia dobra wykupił pułkownik artylerii o nazwisku Bochenek (po nim nabył je niejaki Gołemberski). W 1809 roku panowanie zaborców chwilowo przerwało zajęcie dawnego województwa krakowskiego aż po linię Wisły przez wojska Księstwa Warszawskiego, dowodzone przez księcia Józefa Poniatowskiego (sprzymierzonego z Napoleonem Bonaparte w wojnie przeciwko Austrii). Klęska cesarza Francuzów podczas kampanii rosyjskiej spowodowała kres krótkiego okresu poczucia wolności. W wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku Bolechowice weszły w skład III Gminy Wolnego Miasta Krakowa o charakterze jednostki zbiorowej. Podległe jej wsie posiadały ustrój gromad pod przewodnictwem wójtów, stosujących się do ustaw i rozporządzeń senatu (tj. rządu) tzw. Rzeczpospolitej Krakowskiej. Warto dodać, iż stosunkowo blisko (w rejonie Nowej Góry) przebiegała północno-zachodnia granica z Królestwem Polskim (zw. Kongresowym), pozostającym w unii personalnej z Rosją.

Po rozbiorach Polski struktura własności w regionie uległa znacznym zmianom, które dotknęły przede wszystkim majątków kościelnych i klasztornych, podlegających kasacie lub znacznej redukcji. Drobnoszlacheckie folwarki nadal opierały się na pańszczyźnianej pracy chłopów, przeważnie zagrodników i chałupników. Wielką własność ziemską reprezentowały rozległe latyfundia dawnej magnaterii – Potockich („państwo tęczyńskie”) i Radziwiłłów (klucz balicki). Po reaktywacji polskiej administracji i utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa rozpoczął się proces faktycznego zniesienia poddaństwa i zamiany pańszczyzny na czynsz pieniężny. Do pierwszego zauważalnego konfliktu między państwem a wsią doszło dopiero w latach czterdziestych XIX wieku z powodu zajęcia części ziem kmiecych pod budowę linii kolejowej Kraków – Mysłowice. Mimo to podczas rabacji miejscowa ludność nie wystąpiła przeciwko szlachcie, lecz odwrotnie – stanęła w opozycji do zaborcy. Dużą rolę w obudzeniu postaw patriotycznych wśród chłopów odegrali uczestnicy rewolucji krakowskiej (1848) – Aleksander i Napoleon Ekielscy, Józef Patelski czy Kazimierz Kalinowski. W trakcie kolejnego zrywu niepodległościowego w styczniu 1863 roku tereny leżące bezpośrednio przy granicy z Królestwem Polskim stały się ważnym punktem przerzucania broni i zaopatrzenia dla formujących się oddziałów powstańczych. Wśród ochotników znajdowali się ludzie wywodzący się z różnych stanów i profesji, m.in. rolnicy, rzemieślnicy, urzędnicy dworscy czy nawet uczniowie szkół ludowych.

12 sierpnia 1866 Sejm Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii przyjął ustawę nowelizującą strukturę administracyjną najniższego szczebla. Powstały gminy jednostkowe dla każdej wsi oraz wyłączone z nich obszary dworskie, stanowiące odrębne byty prawno-ustrojowe. Powyższe reformy w połączeniu ze zniesieniem pańszczyzny w 1848 roku doprowadziły do dużego zróżnicowania w systemie zarządzania majątkami szlacheckimi i kościelnymi. W obliczu braku przymusowej siły roboczej panowie i duchowni coraz częściej decydowali się na dzierżawę ziemi, co przynosiło jednak niezbyt wysokie zyski. Co więcej, życie mieszkańców Bolechowic naznaczały klęski żywiołowe, odbijając się następnie na spadku produkcji rolnej, chronicznym niedożywieniu i wzmożonej zachorowalności na tyfus czy czerwonkę. Do poprawy sytuacji niewątpliwie przyczyniły się późniejsze prace związane z regulacją okolicznych rzek, osuszaniem gruntów oraz zastosowaniem maszyn rolniczych i lepszych odmian zbóż. Ważną rolę przy wprowadzaniu nowinek technologicznych i uświadamianiu chłopów odegrały organizacje samopomocowe, jak kółka rolnicze i kasy oszczędnościowo-pożyczkowe. Równolegle do powyższych działań agitację społeczno-polityczną w regionie prowadziło Polskie Stronnictwo Ludowe, nie osiągając jednak zbyt dużego poparcia. Niebagatelne znaczenie dla wzrostu świadomości wśród chłopów odegrali wiejscy nauczyciele. W 1819 roku z postanowienia Głównego Nadzoru Szkół Początkujących Wolnego Miasta Krakowa utworzono w Bolechowicach szkołę ludową, do której zapisano ponad 160 dzieci. Dzięki staraniom wieloletniego nauczyciela Leonarda Willimka, w 1892 roku placówka uzyskała status dwuklasowej, a w 1909 roku podniesiono jej poziom do szkoły czteroklasowej.

W drugiej połowie XIX wieku dawny majątek biskupów krakowskich wraz z dworem należał do Michaliny Dobrzyckiej i liczył 281 morgów (w tym 115 morgów gruntów rolnych, 35 morgów łąk i pastwisk oraz 58 morgów lasów). Chłopom pozostała do zagospodarowania większa część wsi z 843 morgami, na co składało się 607 morgów ziemi uprawnej i 164 morgi przeznaczone do wypasania bydła. W latach siedemdziesiątych włości w Bolechowicach nabył Franciszek Ożegalski, przekazując je następnie swemu synowi i spadkobiercy Franciszkowi. W 1890 roku miejscowość, wraz z przysiółkami Wola i Zielona, zamieszkiwało ponad 800 osób, a w majątku ziemiańskim znajdowały się dwie karczmy, młyn, folwark, kuźnia oraz dwór, zajmowany przez dziedziczkę, Jadwigę Ożegalską i jej syna Józefa.

Na początku XX wieku dolinki na północny zachód od Bolechowic stały się popularnym miejscem wspinaczkowym taterników, którzy trenowali na niewysokich, wapiennych skałach podczas jednodniowych wycieczek. Powyższe tereny były określane jako „Skałki Podkrakowskie”, a historia wspinaczek rozpoczęła się w 1909 roku, kiedy w niedalekiej Dolinie Mnikowskiej pojawili się pierwsi taternicy. Niestety z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej wielu mężczyzn z okolicy wcielono do armii austriackiej (nieliczni zasilili Legiony Polskie pod dowództwem Józefa Piłsudskiego), w związku z czym ruch turystyczny i wspinaczkowy w regionie zszedł na bardzo odległy plan. Jesienią 1914 roku Rosjanie rozpoczęli zmasowaną ofensywę, szybko podchodząc pod Kraków. Doszło do walk w rejonie Skały, po których odepchnięto wojska carskie od granicy Galicji Zachodniej, dzięki czemu Bolechowice i pobliskie wsie do końca wojny pozostały poza areną działań zbrojnych. W 1918 roku usunięto austriacką administrację, a władzę w gminach objęła Polska Komisja Likwidacyjna. Dla utrzymania bezpieczeństwa powołano straże obywatelskie i polską żandarmerię. Dwa lata później wszystkie wsie z okolicy zmobilizowały się w obliczu wojny z bolszewicką Rosją, wysyłając na front świeżo zwerbowanych rekrutów.

W okresie międzywojennym Bolechowice liczyły ponad 1000 mieszkańców, a majątek nadal pozostawał w rękach rodziny Ożegalskich. Na terenie wsi działały Kamieniołomy Gminne, zakład mleczarski „Pod Ojcowem”, młyn należący do Grzegorza i Wojciecha Kruków oraz wyszynk trunków L. Wojtaszek. Lata 1922-1927 były okresem tarć politycznych między agitującymi w regionie partiami ludowymi (umiarkowanym Polskim Stronnictwem Ludowym „Piast” i lewicującym Stronnictwem Chłopskim). Ożywiły się też organizacje młodzieżowe – Związek Młodzieży Wiejskiej „Wici”, Centralny Związek Młodzieży „Siew” oraz Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Żeńskiej. W 1928 roku odsłonięto pomnik pamięci ofiar Wielkiej Wojny z imionami i nazwiskami 20 osób pochodzących z Bolechowic, jakie zginęły w trakcie konfliktu. Ważnym momentem dla rozwoju samorządu terytorialnego była ustawa z 1933 roku, która wprowadziła jednolity model władz lokalnych w całej Polsce. Podstawą nowego samorządu były gminy zbiorowe z zachowaniem dawnych gromad, wybieranych co pięć lat. Niemniej problemy samorządów oscylowały nadal wokół spraw szkolnictwa, utrzymania dróg, budowy szkół i domów ludowych oraz intensyfikacji gospodarki.

Tuż po wybuchu drugiej wojny światowej 5 września 1939 wojska niemieckie zajęły Bolechowice, zapoczątkowując ponad pięcioletni okres okupacji. Wieś znalazła się na terenie nowo utworzonego Generalnego Gubernatorstwa, pozostając w granicach administracyjnych dystryktu krakowskiego (Kreis Krakau Land). Istniejący od lat trzydziestych XX wieku samorząd terytorialny zastąpiono Związkiem Gmin. Wyznaczono obowiązkowe kontyngenty żywności – 35 kg twarogu, 40 kg ziemniaków, 800 kg mięsa i 1200 litrów mleka miesięcznie (kontyngentami rozporządzała powołana w 1941 roku spółdzielnia rolnicza w Zabierzowie „Leiwerei”, gdzie otwarto szkółkę dla chłopców i dziewcząt). Z kolei Służba Pracy Rzeszy (Baudienst) nieustannie poszukiwała sprawnych i silnych mężczyzn do wywózki na prace przymusowe w głąb Niemiec. W kwietniu 1940 roku zawiązał się Polski Komitet Opiekuńczy z siedzibą w Krakowie, którego celem było udzielanie pomocy najbardziej potrzebującym ofiarom wojny. Mieszkańcy regionu byli świadkami egzekucji dokonywanych przez niemiecką policję bezpieczeństwa na miejscowej inteligencji. Hitlerowski terror w szczególny sposób dotknął sąsiednie Radwanowice, gdzie 21 lipca 1943 doszło do pacyfikacji wsi. Z pozostałych przy życiu władze okupacyjne próbowały wydobyć informacje o podziemiu niepodległościowym. Pierwsze zalążki konspiracji były związane z uformowaniem się Służby Zwycięstwu Polsce i Związku Walki Zbrojnej. Zadaniem dowódców było organizowanie niewielkich oddziałów paramilitarnych, gromadzenie broni oraz działalność propagandowa i dezinformacyjna. Z czasem pojawiły się w okolicy także inne ugrupowania partyzanckie powiązane z endecją (Stronnictwo Narodowe) czy ludowcami (Stronnictwo Chłopskie), lecz największe poparcie zyskała Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW) z główną kwaterą w Krzeszowicach. Wobec zaostrzających się warunków okupacji, masowych aresztowań i branki mężczyzn do kopania rowów przeciwczołgowych, w krakowskiej jednostce Armii Krajowej wytyczono nowy kierunek działań konspiracyjnych w regionie. W lasach niedaleko Brzezia powołano grupę „Błyskawica” pod dowództwem Mieczysława i Mariana Poganów (rozbitą w lipcu 1943 roku). W obliczu postępującej ofensywy armii radzieckiej wiosną następnego roku Niemcy fortyfikowali Dolinę Rudawy, wykorzystując do pomocy miejscową ludność. Ukończona linia umocnień składała się z kilku betonowych schronów, stanowisk broni przeciwpancernej oraz systemu rowów i okopów. W styczniu 1945 roku ruszyła wielka ofensywa wojsk rosyjskich, które bez większych problemów opanowały Kraków i okolicę.

Początek lat pięćdziesiątych XX wieku to czas elektryfikacji Bolechowic. W 1954 roku zniesiono przedwojenne gminy zbiorowe, zamieniając je w Gromadzkie Rady Narodowe. Reforma rolna i nacjonalizacja większości majątków ziemiańskich zmusiła rodzinę Ożegalskich do opuszczenia dworu, który zaadaptowano na pomieszczenia spółdzielni zdrowia (w 1957 roku wpisano go do rejestru zabytków nieruchomych województwa). Trzy lata później z inicjatywy Tadeusza Szeleźniaka, lokalnego społecznika, odnowiono pomnik poświęcony zabitym podczas pierwszej wojny światowej, dodając nazwiska kolejnych ofiar mordu w Katyniu w 1940 roku (dzięki zdecydowanej postawie mieszkańców władze komunistyczne nie usunęły tablicy). Popularność dolinek podkrakowskich i wzmożony ruch turystyczny doprowadził do utworzenia w 1968 roku rezerwatu krajobrazowego „Wąwóz Bolechowicki”. Z centrum wsi prowadzi do niego ulica Turystyczna, dobiegając do zespołu wapiennych skał zw. Bramą Bolechowicką. U jej stóp płynie źródełko, uznane w 1971 roku za pomnik przyrody. Teren wąwozu pokrywają lasy grądowe i sosnowe, a trasa wiedzie w kierunku Zelkowa. W 1974 roku dawny kompleks dworski w Bolechowicach zakupił Janusz Roszko, reporter i prozaik, znany z książek o tematyce historyczno-archeologicznej. Reforma samorządowa z następnego roku nie zmieniła nic w kwestii przynależności administracyjnej wsi, która pozostała w granicach województwa krakowskiego i gminy Zabierzów. Po upadku Polski Ludowej, w latach 1998-2000 wzniesiono nowe skrzydło Szkoły Podstawowej im. Księcia Józefa Poniatowskiego.

Ciekawostki

Udziałem dziewięciu chłopów z Bolechowic stał się w XV wieku „awans społeczny”, jakim było przyjęcie prawa miejskiego Krakowa i wejście w poczet mieszczan.

Na cmentarzu parafialnym z połowy XIX wieku, położonym na wschodnim skraju wsi, spoczywają m.in. członkowie rodziny Ożegalskich i Chilewskich, a także pułkownik Ludwik Strugała (1894-1935), prałat Jakub Rajski (1871-1961), wieloletni dziekan i proboszcz bolechowicki oraz kanonik Zygmunt Siódmak (1923-1994), również proboszcz miejscowej parafii.

3 sierpnia 1902 doszło do gradobicia, którego wybiło część okien i podziurawiło dach gontowy oraz zniszczyło plony zbóż i owoce w sadzie. Na domiar złego 20 sierpnia wylała Rudawa, zalewając łąki i pola. W porozumieniu z kolatorem Józefem Ożegalskim wzniesiono nowy mur od północnej strony cmentarza kościelnego, aby w przyszłości zapobiec zalaniu cmentarza, a także naprawiono straty i szkody spowodowane gradem.

Na północny zachód od Bolechowic rozpościerają się tzw. dolinki podkrakowskie – Bolechowicka, Kobylańska i Będkowska – będące idealnym miejscem na jednodniowe wycieczki z Krakowa. Dolinki są mocno zalesione, a na ich terenie dominują imponujące skały wapienne, przybierające niekiedy rozmaite kształty. Ponadto przepływają przez nie liczne strumyki i potoki, tworząc niewielkie, lecz malownicze wodospady. Warto dodać, iż w Będkowicach znajduje się siedlisko pstrąga z możliwością skosztowania smażonych lub grillowanych ryb.

U wejścia do Doliny Bolechowickiej naprzeciw Filara Abazego stoi Filar Pokutników. Nazwa wzięła od określania pierwszych taterników z okresu międzywojennego, którzy, wspinając się obwieszeni linami i żelaznymi hakami, „dzwonili” niczym średniowieczni pątnicy zakuci w kajdany.

Bibliografia