Ukrzyżowanie

Dzieje zabytku

Obraz został wymieniony w inwentarzu z 1727 roku. W 1906 roku Józef Małek z Podgórza odzłocił złotem dukatowym figury i strukturę ołtarza wielkiego. Rok później obraz Chrystusa Ukrzyżowanego opisywany był w archiwaliach jako bardzo zniszczony mimo prób konserwacji. Koszty kolejnej były dla małej parafii nie do udźwignięcia, dlatego proboszcz zadecydował o zamówieniu obrazu z przedstawieniem św. Piotra i św. Pawła na zasuwę ołtarza głównego, który miał być stosowany wymiennie z podniszczonym płótnem.
W 1922 roku obraz był nadal opisywany jako podniszczony. Jego wykonanie zostało przypisane włoskiemu artyście Rizziano, nadwornemu malarzowi Jana III Sobieskiego (którego utożsamiać należy z Triciusem) lub Tomaszowi Dolabelli. Został wtedy odnowiony i podklejony przez profesora uniwersyteckiego Józefa Kaczmarczyka. Jednak, jak opisał to w 1929 roku proboszcz parafii, obraz po kilku latach był znów zawilgocony i podniszczony.
W 1960 roku był konserwowany w Krakowie w Pracowni Konserwacji Zabytków.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta. W centrum, na lewo od osi krzyż, którego podstawę stanowi pień drzewa, obok niego leży czaszka. Chrystus zawieszony na krzyżu, zwrócony w trzech czwartych w lewo. Ukazany żywy, w delikatnym zwisie ciała z szeroko rozstawionymi ramionami i głową opadającą na lewe ramię. Twarz owalna o wyrazistych rysach, z delikatnym zarostem, wzrok zwrócone w górę. Długie, falowane włosy opadają na plecy i ramiona. Głowa w koronie cierniowej otoczona nimbem promienistym. Ciało z wyraźnie zarysowaną muskulaturą. Perizonium krótkie w formie drapowanej tkaniny, która owija się wokół prawego biodra i lewego uda, z końcem rozwiewającym się do tyłu. W tle krajobraz z przedstawieniem Jerozolimy oraz gór; niebo w półmroku, ukazane w momencie zaćmienia słońca widocznego z lewej strony. Kolorystyka ciemna, stonowana. Ciało Chrystusa blade, szarobeżowe; tło szarobrunatne z przebijającymi się przez chmury żółtobrunatnymi promieniami słońca. Na prawo od palców stóp Chrystusa, na granicy oświetlonej i zacienionej powierzchni pionowej belki krzyża widoczna zachowana częściowo sygnatura „Jan Tricius / Pinxit Crac[oviae] /A[nno] D[omini] 1686”.

Zarys problematyki artystycznej

Ukrzyżowanie, kulminacyjny moment męki Chrystusa, został najdokładniej opisany w Ewangelii św. Jana (J 17-29). Przekaz dawał wiele możliwości ukazania tematu, poprzez rozbudowanie go o liczne, dodatkowe sceny i postaci lub, jak w przypadku bolechowickiego obrazu, poprzez zredukowanie kompozycji do minimum.
Artysta przedstawił samotnego Chrystusa, wydobytego bladością ciała na niemal jednolitym, choć niespokojnym, ciemnym tle odpowiadającym relacjom ewangelistów, którzy podali, że podczas konania Chrystusa na ziemi zapanowała ciemność. Malarz postarał się nawet zobrazować panujące zaćmienie słońca; w tle widoczna jest odległa, rozświetlona panorama Jerozolimy. Postać umierającego stanowi silną dominantę oraz centralny punkt kompozycji. Ciało Chrystusa nie nosi śladów maltretowania, jaśnieje na krzyżu, głowę Zbawiciela otacza nimb. Ten sposób ukazywania Chrystusa pojawiał się dość często na północ od Alp, co widać na obrazujących moment ukrzyżowania grafikach takich artystów jak Albrecht Dürer czy Martin Schongauer, oraz płótnie Piotra Rubensa.
Chrystus ukazany został jako „Christus Triumphans”, jego śmierć przekracza ludzki wymiar, jest ponadczasowa, łączy Ziemię z Niebem. Jezus nie zwisa bezwładnie, martwy, lecz trwa w boskim uniesieniu. Osamotniony kieruje wzrok w stronę nieba, ku Ojcu.
Krzyż, do którego został przybity, ulokowano skośnie do płaszczyzny obrazu, scena rozgrywa się bardziej po lewej stronie, tym sposobem artysta dodał pozornie statycznej scenie dynamiki.
Temat samotnego Jezusa na krzyżu jest mniej popularny niż Ukrzyżowanie rozbudowane o dodatkowe osoby, można przypuszczać, że wizerunek taki z powodzeniem zastępowały krucyfiksy rzeźbione.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry, po konserwacji. W 1960 roku dokonano rekonstrukcji około 50 % warstwy pierwotnej malowidła; w 1977 roku wykonano retusze. W 1995 roku artysta konserwator Kinga Kuzemczak wykonał pełną konserwację, dublowanie oraz częściową rekonstrukcję.

Streszczenie

Obraz przedstawiający samotnego Jezusa na krzyżu został namalowany w 1686 roku przez Jana Triciusa. Stanowi rzadki przykład ograniczenia elementów kompozycji wyłącznie do postaci Ukrzyżowanego na tle ciemnego nieba. Skośne ustawienie krzyża, przeniesienie osi i elementów kompozycji na lewą stronę, silne kontrasty oraz niejednolite tło dynamizują pozornie statyczną scenę.

Bibliografia