Kościół św. Apostołów Piotra i Pawła

Dzieje zabytku

Kościół był wzmiankowany w źródłach po raz pierwszy w latach 1325-1327. Najstarsze części obecnej budowli, czyli prezbiterium i zakrystia pochodzą z 1393 roku. Ich fundatorem był Piotr Wysz z Radolina biskup krakowski w latach 1392-1412. Do budowy zatrudniono najprawdopodobniej przybyszów z Niemiec, licznie osiedlających się wtedy na okolicznych terenach. W „Liber beneficiorum” Jana Długosza pod datą 1440 wspomniano, że kościół został ukończony. Kolejny etap rozbudowy przypadł na XVII wiek. Po rabunku Szwedów, którzy w 1655 roku zabrali niemal wszystkie paramenty oraz dokonali kradzieży precjozów z zakrystii w 1668 roku przystąpiono do powiększenia budowli oraz napraw. Z drugiej połowy XVII wieku pochodzi sklepienie nawy oraz kamienny portal południowej kruchty (1673). Fundowali je najpewniej kanonik krakowski i proboszcz parafii Bartłomiej Wiesiewicz (zm. 1693) oraz Kazimierz Waxmann. Potem, aż do początku XX wieku, kościół przechodził tylko mniejsze prace remontowe, starano się uzupełnić przede wszystkim jego wyposażenie. Między 1871 a 1882 rokiem zbudowano chór, ambonę, boczne ołtarze i wymalowano kościół, w 1897 odrestaurowano opinające kościół szkarpy, w 1899 odnowiono zawilgoconą ścianę północną, a w 1901 roku od strony północno-wschodniej dobudowano magazyn kościelny, który posadowiono na cementowym podeście i pokryto dachówką.
Z biegiem lat pojawił się pomysł na powiększenie kościoła. W 1908 roku proboszcz zamówił plan rozbudowy u doktora Jana Sas-Zubrzyckiego, architekta z Krakowa oraz sporządzono kosztorys prac. W 1910 roku poprawki, zgodnie z zaleceniami Komisji Konserwatorsko-Artystycznej naniósł architekt Kazimierz Wyczyński. W praktyce doprowadziło to do całkowitej zmiany projektu.
W 1911 wzniesiono już fundamenty pod budowę nowej części kościoła. Pozostawiono jeszcze starą dzwonnicę i chór, a ze względu na brak funduszy prace zakończono późną jesienią. W kolejnym roku przystąpiono do rozbiórki starej dzwonnicy, przeniesiono chór, wybudowano babiniec, portal i sklepienie.
W latach 1912-1913 kościół został wydłużony, a proboszcz Wojciech Łapiński rozpoczął budowę wieży od zachodu. Budowa nie została ukończona, wieżę długo pokrywał prowizoryczny dach z czerwonej dachówki.
W 1923 roku dokonano całkowitej renowacji wnętrz kościoła, m.in. pobielono ściany, zostawiając kilka dawnych malowideł ściennych. W latach 1924 i 1926 odnawiano elewacje zewnętrzne. Wtedy też urządzono pod chórem skarbiec kościelny i osobno ogrzewaną kabinę dla stróżów nocnych. Starą część kościoła przekryto blachą cynkową.
W latach 1933-1936 dobudowano do północnej ściany kaplicę św. Antoniego. Prowadziły do niej drewniane drzwi osadzone w kamiennym portalu, podłogę pokrywały drewniane klepki, we wnętrzu „w murze framuga na Grób Pański – ołtarz prosty z cegły”.
W 1948 roku zainstalowano w kościele światło elektryczne.
W 1968 roku zapaliło się pokrycie kościoła z papy oraz nadpaliła się wieża. Pożar nie uczynił dużych szkód, jednak po tym incydencie wymieniono papę na blachę. W 1984 roku wykonano cztery nowe, dębowe konfesjonały, ławki oraz ułożono boazerię pod chórem. Wykonano również nową posadzkę oraz stopień pod ołtarz. W 1985 roku zadbano o lepsze zabezpieczenie wnętrza: założono nowe drzwi żelazne do głównego wejścia i kraty pod chórem, zmieniono drzwi do babińca, drewniane drzwi obito blachą.

Opis

Kościół orientowany, murowany z cegły i kamienia, jednonawowy, na rzucie wydłużonego prostokąta z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, wieżą na osi, zakrystią przy północnej ścianie prezbiterium, kruchtą przy południowej ścianie nawy i kaplicą od północy. Nawa pięcioprzęsłowa, ściany gładkie, sklepienie kolebkowe z lunetami, gurt między drugim, a trzecim przęsłem, pięć okien po stronie południowej, po północnej blendy odpowiadające wielkością i kształtem przeciwległym otworom okiennym. Prezbiterium oddzielone ścianą tęczową przeprutą łukiem o kształcie lekko zaostrzonym, dwuprzęsłowe, o sklepieniu krzyżowym, z dwoma ostrołukowymi oknami w ścianie południowej; zakrystia o sklepieniu sieciowym/gwiaździstym. Od zachodu chór wsparty arkadami z łukami o profilu lekko zaostrzonym, z balustradą zdobioną motywem rombu wypełnionego czworoliściem. Pod chórem skarbiec. Wejście główne od zachodu, boczne od południa z kruchtą (w nim kamienny portal z 1673 roku), kolejne od zakrystii, między zakrystią, a prezbiterium gotycki ostrołukowy portal z żelaznymi drzwiami z kratownicą rombową.
Fasada wieżowa, z wejściem na osi po czterech stopniach. Przedsionek zwieńczony trójkątnym przyczółkiem z zatkniętym na szczycie krzyżem łacińskim. Drzwi zamknięte półkoliście, ponad nimi płaskorzeźba z przedstawieniem głowy Chrystusa otoczonej winną latoroślą.
Wieża trójkondygnacyjna, zwieńczona trójkątnym przyczółkiem; w dolnej kondygnacji okulus, w środkowej okno zamknięte półkoliście, w ostatniej zegar w niszy powtarzającej kształt okna poniżej.
Bryła rozczłonkowana; całość budynku obiega cokół, fragmentami kamienny, elewacje boczne oraz prezbiterium wsparte przyporami. Trzy przęsła nawy głównej otynkowane, reszta z cegły. Dachy dwuspadowe, nad pierwszymi dwoma przęsłami nawy niższy niż nad pozostałymi. Nad czwartym przęsłem nawy wieloboczna wieżyczka na sygnaturkę przepruta arkadami, przykryta dachem ostrosłupowym zakończonym kulą z krzyżem łacińskim.
Do najcenniejszego wyposażenia kościoła należą: ołtarz główny z obrazem Ukrzyżowanego Chrystusa pędzla Jana Triciusa oraz słynący cudami obraz Matki Boskiej w ołtarzu bocznym.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół, co bardzo typowe dla regionu Małopolski, wybudowany został w kilku etapach. Pierwsza, najstarsza część planem przypominała kościół parafialny w Szczepanowie koło Brzeska pochodzący z XV wieku. Budowę zachowanych do dziś fragmentów powierzono doświadczonym majstrom, o czym świadczy starannie skonstruowane, wysokie, oszkarpowane zamknięte wielobocznie i sklepione krzyżowo prezbiterium oraz zakrystia o sklepieniu sieciowym. Niewielka podkrakowska wieś nie mogłaby sobie pozwolić na tak wyrafinowaną budowlę, wtedy jednak Bolechowice należały do uposażenia kapituły katedralnej w Krakowie. Fundatorem wspomnianych fragmentów był biskup Piotr Wysz, o czym przypomina jego herb Leszczyc (Bróg) umieszczony na jednym z kartuszy fryzu dekorującego prezbiterium kościoła oraz na metalowej okładzinie drzwi do zakrystii. Nawa główna pochodzi z XVII wieku, powstała jako fundacja księdza Bartłomieja Wiesiewicza. Część chórowa, wejście oraz wieża zostały wybudowane już w XX wieku.
W Małopolsce znajduje się wiele kościołów, w bryle których można rozpoznać kolejne etapy budowy, a najstarsza część ma założenie gotyckie. Należą do nich m.in.: kościół pw. Dziesięciu Tysięcy Męczenników w Niepołomicach oraz kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Igołomii.

Streszczenie

Kościół parafialny w Bolechowicach jest typową dla regionu Małopolski budowlą wieloetapową. Najstarsze części, czyli prezbiterium oraz zakrystia powstały w XIV wieku. Nawa główna pochodzi z XVII wieku. Wybudowana z zamiarem powiększenia kościoła część chórowa oraz wieża powstały na początku XX wieku według projektu Kazimierza Wyczyńskiego.

Bibliografia