Tron Łaski

Dzieje zabytku

Obraz Trójcy Świętej został ufundowany pomiędzy 1560 a 1565 rokiem przez Spytka Wawrzyńca i Annę z Sieniawskich Jordanów. Prawdopodobnie pierwotnie stanowił środkową część dawnego tryptyku. Obraz pierwotnie znajdował się w kaplicy św. Wawrzyńca. Po wybudowaniu drewnianego kościoła Trójcy Świętej w 1576 roku przeniesiono go do świątyni. Po wybudowaniu nowej, murowanej świątyni (1912) dzieło zostało schowane na strychu, gdzie znajdowało się aż do końca pierwszej wojny światowej. Dopiero w latach dwudziestych XX wieku zawieszono je w prezbiterium nowego kościoła. Obraz został wymieniony w tym miejscu w inwentarzach z 1932 i 1938 roku.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta z wyodrębnionym w górnej części łukiem półkolistym, w którego przyłuczach znajduje się ryta w zaprawie i złocona wić roślinna. W centrum przedstawienia tronujący Bóg Ojciec, który obiema rękami trzyma ramiona krzyża, do którego przybity jest Chrystus. Na krawędzi poziomej belki siedzi gołębica Ducha Świętego. Bóg ukazany frontalnie, z głową przechyloną na prawe ramię. Twarz ma pociągłą, o starczych rysach, okrągłych oczach, dużym nosie i pełnych ustach; okoloną długą, siwą brodą i włosami opadającymi na ramiona. Na głowie ma tiarę, a wokół niej nimb zamknięty. Ubrany jest w jasnoniebieską, luźną tunikę oraz jasnobrązowy płaszcz zarzucony na ramiona i nogi. Chrystus o znacznie mniejszych rozmiarach, przybity jest do krzyża czterema gwoździami. Jego ciało jest w lekkim zwisie, o szeroko rozłożonych ramionach, głowa opada na prawy bark. Twarz ma pociągłą, o zamkniętych oczach, okoloną krótką brodą i włosami sięgającymi ramion. Na głowie ma koronę cierniową, a wokół niej nimb zamknięty. Ciało ma szczupłe i muskularne. Przez biodra przewiązane krótkie, białe perizonium. Postać Boga Ojca flankują dwa anioły zwrócone na zewnątrz, z głowami skierowanymi do środka oraz rękami złożonymi w geście modlitwy. Anioł po jego prawej stronie trzyma berło, ubrany jest w jasną tunikę i czerwony płaszcz. Anioł po jego lewej trzyma włócznię i ubrany jest w niebieską tunikę. W tle widoczne oparcie tronu. Scena ujęta u góry podwiązaną po bokach ciemną draperią. W dolnej części obrazu na szachownicowej posadzce ukazana niewielkich rozmiarów rodzina fundatorki obrazu. W prawej dolnej części obrazu przedstawiono sześć klęczących kobiet, zwróconych w swoją prawą stronę, z dłońmi złożonymi w geście modlitwy, jedna z nich z opuszczonymi, skrzyżowanymi dłońmi. Cztery spośród nich to mężatki ubrane w czarne suknie, białe rańtuchy z podwikami, przed ostatnią znajduje się tarcza z godłem herbu Leliwa. Dwie pozostałe ukazane w strojach niezamężnych panien, w bogato zdobionych sukniach z szerokimi rękawami i kryzami, z toczenicami na głowach. Przed kobietami klęczy trójka dzieci z dłońmi złożonymi w geście modlitwy. Dzieci ukazane w różnym wieku, ubrane są w białe suknie z kryzami wokół szyi. W lewej części obrazu klęczy zwrócony w swoją lewą stronę mężczyzna, z dłońmi złożonymi w geście modlitwy ubrany w czarną szubę. Przed nim tarcza z godłem herbu Trąby.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz ukazuje Trójcę Świętą w typie ikonograficznym zwanym Tronem Łaski (Thronus Gratiae). Ilustruje on tronującego Boga Ojca, który trzyma krzyż z przybitym do niego Chrystusem, a nad nim znajduje się gołębica Ducha Świętego. Przedstawienie Tronu Łaski wskazuje na zbawczy charakter ofiary Chrystusa, przez którą Bóg pojednał świat w Duchu Świętym. Pojęcie Tronu Łaski pojawia się w Liście do Hebrajczyków, mówiącym o wyższości kapłaństwa Chrystusowego – „Mając więc arcykapłana wielkiego, który przeszedł przez niebiosa, Jezusa, Syna Bożego, trwajmy mocno w wyznawaniu wiary. Nie takiego bowiem mamy arcykapłana, który by nie mógł współczuć naszym słabościom, lecz doświadczonego we wszystkim na nasze podobieństwo, z wyjątkiem grzechu. Przybliżmy się więc z ufnością do tronu łaski, abyśmy otrzymali miłosierdzie i znaleźli łaskę dla [uzyskania] pomocy w stosownej chwili” (Hbr 4, 14-16). Od tradycyjnego sposobu przedstawienia Tronu Łaski, jordanowski obraz odróżnia gołębica Ducha Świętego, która znajduje się nie nad głową Chrystusa, a na krawędzi poziomej belki krzyża oraz to, że krzyż w formie litery „T” (crux commisa) trzymany jest ukośnie. Tego rodzaju krzyże pojawiały się we wczesnych przedstawieniach Tronu łaski, w malarstwie niemieckim i niderlandzkim. Obraz zapewne został wykonany w kręgu krakowskich malarzy cechowych.
Anna z Sieniawskich Jordanowa została ukazana jako dojrzała kobieta w prawym dolnym rogu obrazu z herbem rodziny Sieniawskich – Leliwa. Po przeciwnej stronie obrazu zilustrowano jej męża – Spytka Wawrzyńca Jordana, ze swoim herbem – Trąby. Towarzyszy im sześć córek, w tym trzy zamężne (Elżbieta 1. voto Bonerowa 2. voto Ligęza, Anna Zebrzydowska oraz Magdalena 1. voto Wapowska 2. voto Sobek) i dwie panny (Barbara i Zofia) oraz jedna w wieku dziecięcym, a także dwóch synów, również w wieku dziecięcym.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Obraz wielokrotnie przemalowywany, uzupełniona malatura wzdłuż dolnej i bocznej krawędzi obrazu. Płaszcz Boga Ojca oraz aniołów był niegdyś pokryty złoceniami i ornamentami. Tiara przemalowana, dawniej w formie stożka, pierwotnie była bez dekoracji. Postacie fundatorów domalowane w późniejszym czasie, z użyciem innej farby oraz malowane w inny sposób, o innym rysunku niż postacie Trójcy Świętej.

Streszczenie

Obraz Trójcy Świętej został ufundowany pomiędzy 1560 a 1565 rokiem przez Spytka Wawrzyńca i Annę z Sieniawskich Jordanów. Obraz ukazuje Trójcę Świętą w typie ikonograficznym zwanym Tronem Łaski (Thronus Gratiae). Przedstawienie to wskazuje na zbawczy charakter ofiary Chrystusa, przez którą Bóg pojednał świat w Duchu Świętym. U dołu ukazano rodzinę fundatorów, Spytka Wawrzyńca Jordana z dwoma synami oraz Annę z Sieniawskich z sześcioma córkami.

Bibliografia