Matka Boska z Dzieciątkiem

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Wadowice
Miejscowość
Barwałd Dolny
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wadowice Południe
Parafia
Św. Erazma Biskupa i Męczennika
Tagi
Dzieciątko Jezus Matka Boska obraz
Miejsce przechowywania
ołtarz przytęczowy północny
Identyfikator
DZIELO/00586
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
obraz: XVI wiek; sukienki: połowa XVIII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
tempera na desce lipowej, tło grawerowane, złocone; sukienki: drewno, rzeźbione, złocone i srebrzone
Wymiary podstawowe
szerokość – 102 cm
wysokość – 140 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 115 cm
Szerokość bez ramy – 86 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem. Maria została ukazana w półpostaci z Dzieciątkiem Jezus na prawym ręku, z gruszką w lewej dłoni, z głową delikatnie przechyloną na prawe ramię i wzrokiem skierowanym na widza. Dzieciątko ukazane jest w pozycji siedzącej, zwrócone trzy czwarte w lewo, lewą rączką sięga po gruszkę trzymaną przez Marię w dłoniach, prawą czyni gest błogosławieństwa. Na postacie Marii i Dzieciątka nałożone są metalowe, złocone i srebrzone sukienki, dekorowane w motywy floralne, a także korony w typie zamkniętym. Karnacje bardzo ciemne. Całość ukazana jest na złotym tle, w którym wyróżniają się koliste, złocone nimby wokół głów Marii i Dzieciątka oraz motywy roślinno-geometryczne zamknięte w rombach ukośnej kratownicy. Symetrycznie po bokach głowy Marii zostali przedstawieni konturowaniem dwaj aniołowie koronujący. Obraz umieszczony jest w profilowanej, złoconej i srebrzonej ramie, zdobionej rzeźbiarską, floralną dekoracją oraz parą aniołków na bokach ramy, ukazanych w postawie stojącej, zwróconych ku środkowi obrazu.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz reprezentuje półpostaciowy wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, datowany jest na XVI wiek. Popularnie nazywany jest też „Matką Boską z gruszą”. Przedstawienia Hodegetrii w malarstwie małopolskim rozpowszechniły się jeszcze przed połową XV stulecia, a szczególnie były popularne w drugiej połowie XV wieku. W XVI wieku schemat ikonograficzny uległ znacznemu rozluźnieniu. Mimo iż obraz w kościele w Barwałdzie Dolnym stanowi typ małopolskiej Hodegetrii, to jednak twórca w schemacie kompozycyjnym wprowadził wiele zmian. Pierwszą jest zmiana miejsca usadowienia Dzieciątka Jezus, które zwykle znajduje się na lewym ręku Matki Boskiej, a nie, jak w przypadku omawianego obrazu, na prawym. Drugą zmianą jest brak księgi trzymanej przez Dzieciątko w dłoni. Zamiast niej sięga ono po gruszkę, którą trzyma w dłoniach Matka Boska. Ponadto inaczej zostały również ukazane stopy Dzieciątka oraz palce u dłoni Marii. Nowością jest również wprowadzenie kabłąkowatych koron zamkniętych w typie „clausa”. O przynależności obrazu do serii nowożytnych wizerunków tego typu stanowi przede wszystkim gruszka, którą trzyma w lewej dłoni Matka Boska, a właściwie którą podaje Dzieciątku. Motyw gruszki w przedstawieniach Matki Boskiej z Dzieciątkiem symbolizuje ideę wcielenia Syna Bożego. Temat ten popularny był w niderlandzkim malarstwie późnego średniowiecza. W Europie Środkowej należy choćby wspomnieć słynne dzieło Albrechta Dürera „Matka Boska z gruszką" znajdujące się w Galerii Uffizi we Florencji z 1526 roku. Na gruncie Małopolski najstarsze przedstawienia tego typu pochodzą z pierwszej ćwierci XVI wieku. Najbliższą analogię do obrazu w kościele w Barwałdzie Dolnym stanowi obraz w zwieńczeniu ołtarza głównego w kościele pw. św. Anny w Nowym Targu, datowanym na początek XVI wieku. Pomimo iż, w obrazie barwałdzkim zastosowano popularne w małopolskim malarstwie ostatniej dekady XV i początku XVI wieku tło zdobione motywem rombowej kratownicy z akantowymi rozetami we wnętrzu rombów obraz reprezentuje zdecydowanie nowożytną wersję tego typu ikonograficzno-stylistycznego. Szaty drapowane są miękko, korony znajdujące się na głowach Marii i Dzieciątka oraz brosza spinająca płaszcz Matki Boskiej mają już kształt nowożytny. Niektórzy badacze określają datowanie obrazu na późniejsze: na przełom XVI i XVII wieku, argumentując, iż był to czas w sztuce małopolskiej charakteryzujący się nawrotem do gotyku, podczas którego w malarstwie ponownie zaczęto stosować podobrazia tablicowe, sięgać po średniowieczne schematy kompozycyjne, a także po złocone tło często zdobione rytą dekoracją w zaprawie kredowej. Sprecyzowanie dokładnego datowania pozostaje więc na razie kwestią sporną. Sukienki na obrazie posiadają motywy zdobnicze w postaci ornamentu kwiatowego rocaille'owego z reminiscencjami późnej regencji, które pozwalają datować je na około połowę XVIII wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry, po konserwacji. Konserwację w latach 2006-2007 przeprowadzili Bożena Bogowska, Robert Goździk, Grażyna Guzik pod kierownictwem Antoniego Guzika.

Streszczenie

Obraz reprezentuje półpostaciowy wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, pochodzący z XVI wieku. Popularnie nazywany jest też „Matką Boską z gruszą". Stanowi wysokiej klasy dzieło sztuki małopolskiej będące echem średniowiecznych kompozycji ikonograficznych w połączeniu z nowożytnymi elementami.

Bibliografia

Brykowski Ryszard, Kornecki Marian, "Drewniane kościoły w Małopolsce Południowej", Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1984
Natanek Piotr, "Informator Archidiecezji Krakowskiej 2000. Parafie i kościoły", Kraków 2000
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Michniewski Artur, Michniewska Magdalena, Duda Marta, Wypych Sebastian, "Kościoły drewniane Karpat. Polska i Słowacja", Pruszków 2006
Kornecki Marian, "Gotyckie kościoły drewniane na Podhalu", Kraków 1987
Paltrinieri Marisa, De Poli Franco, "Dürer", Warszawa 1991
Gadomski Jerzy, "Imagines Beate Mariae Virginis gratiosae. Małopolski typ Hodegetrii z XV wieku" , „Folia Historiae Artium” , s. 29-48
Studnicki Gustaw, "Barwałd. Zarys dziejów", Wadowice 1994

Jak cytować?

Maria Działo, "Matka Boska z Dzieciątkiem", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-z-dzieciatkiem-31

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności