Matka Boska z Dzieciątkiem

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta przedstawiający Matkę Boską z Dzieciątkiem. Maria została ukazana w półpostaci z Dzieciątkiem Jezus na prawym ręku, z gruszką w lewej dłoni, z głową delikatnie przechyloną na prawe ramię i wzrokiem skierowanym na widza. Dzieciątko ukazane jest w pozycji siedzącej, zwrócone trzy czwarte w lewo, lewą rączką sięga po gruszkę trzymaną przez Marię w dłoniach, prawą czyni gest błogosławieństwa. Na postacie Marii i Dzieciątka nałożone są metalowe, złocone i srebrzone sukienki, dekorowane w motywy floralne, a także korony w typie zamkniętym. Karnacje bardzo ciemne. Całość ukazana jest na złotym tle, w którym wyróżniają się koliste, złocone nimby wokół głów Marii i Dzieciątka oraz motywy roślinno-geometryczne zamknięte w rombach ukośnej kratownicy. Symetrycznie po bokach głowy Marii zostali przedstawieni konturowaniem dwaj aniołowie koronujący. Obraz umieszczony jest w profilowanej, złoconej i srebrzonej ramie, zdobionej rzeźbiarską, floralną dekoracją oraz parą aniołków na bokach ramy, ukazanych w postawie stojącej, zwróconych ku środkowi obrazu.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz reprezentuje półpostaciowy wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, datowany jest na XVI wiek. Popularnie nazywany jest też „Matką Boską z gruszą”. Przedstawienia Hodegetrii w malarstwie małopolskim rozpowszechniły się jeszcze przed połową XV stulecia, a szczególnie były popularne w drugiej połowie XV wieku. W XVI wieku schemat ikonograficzny uległ znacznemu rozluźnieniu. Mimo iż obraz w kościele w Barwałdzie Dolnym stanowi typ małopolskiej Hodegetrii, to jednak twórca w schemacie kompozycyjnym wprowadził wiele zmian. Pierwszą jest zmiana miejsca usadowienia Dzieciątka Jezus, które zwykle znajduje się na lewym ręku Matki Boskiej, a nie, jak w przypadku omawianego obrazu, na prawym. Drugą zmianą jest brak księgi trzymanej przez Dzieciątko w dłoni. Zamiast niej sięga ono po gruszkę, którą trzyma w dłoniach Matka Boska. Ponadto inaczej zostały również ukazane stopy Dzieciątka oraz palce u dłoni Marii. Nowością jest również wprowadzenie kabłąkowatych koron zamkniętych w typie „clausa”. O przynależności obrazu do serii nowożytnych wizerunków tego typu stanowi przede wszystkim gruszka, którą trzyma w lewej dłoni Matka Boska, a właściwie którą podaje Dzieciątku. Motyw gruszki w przedstawieniach Matki Boskiej z Dzieciątkiem symbolizuje ideę wcielenia Syna Bożego. Temat ten popularny był w niderlandzkim malarstwie późnego średniowiecza. W Europie Środkowej należy choćby wspomnieć słynne dzieło Albrechta Dürera „Matka Boska z gruszką" znajdujące się w Galerii Uffizi we Florencji z 1526 roku. Na gruncie Małopolski najstarsze przedstawienia tego typu pochodzą z pierwszej ćwierci XVI wieku. Najbliższą analogię do obrazu w kościele w Barwałdzie Dolnym stanowi obraz w zwieńczeniu ołtarza głównego w kościele pw. św. Anny w Nowym Targu, datowanym na początek XVI wieku. Pomimo iż, w obrazie barwałdzkim zastosowano popularne w małopolskim malarstwie ostatniej dekady XV i początku XVI wieku tło zdobione motywem rombowej kratownicy z akantowymi rozetami we wnętrzu rombów obraz reprezentuje zdecydowanie nowożytną wersję tego typu ikonograficzno-stylistycznego. Szaty drapowane są miękko, korony znajdujące się na głowach Marii i Dzieciątka oraz brosza spinająca płaszcz Matki Boskiej mają już kształt nowożytny. Niektórzy badacze określają datowanie obrazu na późniejsze: na przełom XVI i XVII wieku, argumentując, iż był to czas w sztuce małopolskiej charakteryzujący się nawrotem do gotyku, podczas którego w malarstwie ponownie zaczęto stosować podobrazia tablicowe, sięgać po średniowieczne schematy kompozycyjne, a także po złocone tło często zdobione rytą dekoracją w zaprawie kredowej. Sprecyzowanie dokładnego datowania pozostaje więc na razie kwestią sporną. Sukienki na obrazie posiadają motywy zdobnicze w postaci ornamentu kwiatowego rocaille'owego z reminiscencjami późnej regencji, które pozwalają datować je na około połowę XVIII wieku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry, po konserwacji. Konserwację w latach 2006-2007 przeprowadzili Bożena Bogowska, Robert Goździk, Grażyna Guzik pod kierownictwem Antoniego Guzika.

Streszczenie

Obraz reprezentuje półpostaciowy wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Hodegetrii, pochodzący z XVI wieku. Popularnie nazywany jest też „Matką Boską z gruszą". Stanowi wysokiej klasy dzieło sztuki małopolskiej będące echem średniowiecznych kompozycji ikonograficznych w połączeniu z nowożytnymi elementami.

Bibliografia