Św. Augustyn

Dzieje zabytku

Rzeźba została wykonana do ołtarza bocznego, który po raz pierwszy odnotowano w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latach 1777-1778, w której zapisano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Obecnie obraz św. Sebastiana znajduje się w zwieńczeniu tego ołtarza. Z kolei obraz św. Walentego przewidziany był do ołtarza głównego (obecnie wisi nad zakrystią), a obraz św. Jana Chrzciciela znajduje się w zwieńczeniu drugiego ołtarza bocznego. Niestety nie wiadomo, czy zachował się wizerunek Najświętszej Marii Panny i gdzie pierwotnie był umieszczony. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków kościoła odnotowano twórcę rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega, autora omawianego dzieła.

Opis

Rzeźba św. Augustyna ścięta z tyłu, drążona, ustawiona na prostopadłościennym cokole. Święty ukazany frontalnie w silnym kontrapoście z lewą nogą ugiętą w kolanie. W prawej dłoni trzyma pastorał, a w lewej ugiętej w łokciu gorejące serce. Twarz szeroka o wyraźnie zaznaczonych kościach policzkowych, dużych oczach szeroko rozstawionych na boki i charakterystycznym dużym nosie, policzki silnie zarumienione, usta szeroko otwarte. Włosy krótkie, brązowe, zawinięte w loki do tyłu, broda bujna i długa. Święty ubrany jest długą złoconą albę ze srebrzonymi rękawami, mucet i złotą kapę o srebrzonej podszewce. Na głowie ma założoną złoconą infułę, nosi również złocone rękawice i pełne buty, a na szyi ma zawieszony krzyż pektoralny. U nóg świętego, po prawej stronie siedzi mały chłopczyk z rękami rozłożonymi szeroko na boki, w prawej trzyma łyżkę. Twarz pełna z dużym, charakterystycznym dla twórcy nosem, silnie zarumienonymi policzkami, okolona krótkimi ciemnobrązowymi włosami. Ubrany jest jedynie w złoconą chustę, opasającą biodra. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała; szaty i atrybuty złocone oraz srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Autorem rzeźby jest Johann Feeg, twórca szeregu prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarzy bocznych i ambon w Niedzicy, Zakliczynie oraz kompletu ołtarzy w Jurgowie. Rzeźby Feega charakteryzują się naturalnymi pozami, obfite fałdy szat modelowane są w postaci ostro załamujących się płaszczyzn, przypominających połamaną blachę, a twarze posiadają znamienny typ anatomiczny o specyficznych cechach, takich jak pulchne policzki, na wpół otwarte usta i duże nosy. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu. Twórczość kieżmarskich artystów, autorów omawianego dzieła, stanowiła kulminacyjne osiągnięcie tego stylu, które opisując ołtarze w Łapszach Wyżnych tak podsumował historyk sztuki Tadeusz Chrzanowski: „Czasem ma się wrażenie, że lada chwila tłum aniołków, jak ptactwo, poderwie się – spłoszone – z gzymsów, wyplącze się z ornamentów i wzniesie pod sklepienie z gwałtownym furkotaniem”.

Święty Augustyn był biskupem i doktorem Kościoła, który nawrócił się dzięki modlitwie swojej matki św. Moniki i nauczaniu św. Ambrożego. Na obrazie został ukazany w towarzystwie małego chłopca z łyżką w dłoni. Chłopiec nawiązuje do legendy z życia świętego, według której św. Augustyn miał go spotkać spacerując nad brzegiem morza i rozważając tajemnicę Trójcy Świętej. Chłopiec wlewał muszlą wodę z morza do dołka wykopanego w piasku. Święty Augustyn zrozumiał to jako znak, że prędzej chłopiec przeleje wodę z morza do dołka, niż on pojmie tajemnicę Trójcy Świętej.

Streszczenie

Rzeźba św. Augustyna została wykonana około 1779 roku w warsztacie kierżmarskiego rzeźbiarza Johanna Feega. Artysta wykonał szereg prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarze boczne i ambony w Niedzicy, Zakliczynie oraz komplet ołtarzy w Jurgowie.

Bibliografia