Prospekt organowy

Dzieje zabytku

Pierwsze organy w kościele Grobu Matki Bożej powstały w XVII wieku. Obecne pochodzą z 1794 roku. Wykonał je Jakub Stankiewicz z Zatora, o czym informuje podpis artysty umieszczony na wiatrownicy dzieła: „Jakub Stankiewicz z Zatora zbudował ten instrument w 1794”. Ponieważ podpis ten znajduje się w części instrumentu, którą następnie przesłonięto kolejnymi elementami z kartkami kalendarza z roku 1797 przyjmuje się, że organy zostały wykonane w latach 1794-1797, lecz za ostateczną datę należy raczej podać 1794 rok. Natomiast prospekt organowy wykonał brat zakonny Jan Nepomucen Tuliński. W 1910 roku modernizację instrumentu przeprowadził Aleksander Żebrowski. Organy były wielokrotnie poddane konserwacji od drugiej połowy XIX wieku, aż po czasy współczesne.

Opis

Organy architektoniczne, pięcioosiowe, jednokondygnacyjne na cokole. Oś środkowa i skrajne wydzielone wielobocznymi ryzalitami, środkowa dwukrotnie niższa, flankowana dwiema niższymi. Wszystkie osie z prześwitami na piszczałki w formie stojącego prostokąta, zwieńczone belkowaniem. Na belkowaniu osi środkowej szczyt z monogramem maryjnym, ujęty wiciami roślinnymi wychodzącymi z osi wewnętrznych. Prześwity w górnej partii wypełnione ażurowym ornamentem roślinnym. Organy ujęte uszami utworzonymi z wolut i zawieszonych na nich ukwieconych gałązek i kampanuli. Na osiach bocznych ustawione wysokie wazony z kwiatami. Struktura polichromowana w kolorze zielonym, profilowania na czerwono, marmoryzowana, ornamentyka złocona i srebrzona.

Zarys problematyki artystycznej

Organy zostały wykonane w 1794 roku przez Jakuba Stankiewicza z Zatora, który w drugiej połowie XVIII wieku wyróżniał się szeroką działalnością rzemieślniczą. Organmistrz prawdopodobnie urodził się przed 1750 rokiem w Zatorze. Organy wykonane przez niego możemy podziwiać w wielu kościołach na terenie Małopolski. Obecnie trwają prace nad biografią organmistrza, które prowadzą Piotra Matoga z Fundacji Ars Organi oraz dr hab. Krzysztof Urbaniak. Przyglądając się strukturze dzieła zwraca uwagę wyjątkowa tradycyjność form ukształtowanych już w XVII wieku.

Prospekt organowy został wykonany prawdopodobnie w ostatniej ćwierci XVIII wieku. Należy do typu architektonicznego, opartego na schemacie trójwieżyczkowym, pojawiającym się już od XVI stulecia i trwającym aż po XIX wiek. Jednoszafowa, trójwieżyczkowa struktura prospektów organowych występuje w zasadzie na terenie całej Polski i to w różnych okresach stylowych. Barokowo-klasycystyczne organy w kościele w Brodach należą do typu określonego w literaturze jako północny, który wywodzi się bezpośrednio z formy manierystycznej. Ze względu na niższą wieżyczkę środkową zalicza się je dokładnie do rodzaju odśrodkowego, który pozwalał wpuścić więcej światła do wnętrza kościoła. Dzieło wykonał miejscowy stolarz brat Jan Nepomucen Tuliński. Rzeźbiarz był zakonnikiem w klasztorze bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. Dlatego też jego dzieła można spotkać głównie na terenie przyklasztornym. Jest autorem właściwie wszystkich barokowo-klasycystycznych ołtarzy znajdujących się na dróżkach kalwaryjskich: dwóch w kaplicy „Dom Kajfasza”, po trzech w kaplicach: „Pałac Heroda”, „Ratusz Piłata” i „Ukrzyżowanie” i po jednym w kaplicach: „Dom Annasza”, „Brama Wschodnia”, „Ogrojec”, „Trzeci Upadek” i „Wieczernik”. Ponadto wykonał stalle w kaplicy „Trzeci Upadek”, chórki w kaplicy „Ukrzyżowanie” i „Wieczernik” oraz dekorację chórku muzycznego i organów w kaplicy „Dom Matki Boskiej”. Jednak jego najsłynniejsze dzieło znajduje się w kościele Grobu Matki Boskiej. Artysta wykonał tutaj ołtarz główny. Monumentalne dzieło jest wyrazem rozbudowanej scenografii, przygotowanej na organizację dużych uroczystości odpustowych.

Streszczenie

Obecne organy w kościele Grobu Matki Bożej w Brodach pochodzą z lat 1794-1797. Wykonał je Jakub Stankiewicz z Zatora, o czym informuje podpis artysty umieszczony na wiatrownicy dzieła. Natomiast prospekt organowy wykonał brat zakonny Jan Nepomucen Tuliński. Dzieło należy do typu architektonicznego, opartego na schemacie trójwieżyczkowym, pojawiającym się już od XVI stulecia i trwającym aż po XIX wiek.

Bibliografia