Prospekt organowy

Dzieje zabytku

Dzieje organów w kościele paczółtowickim, dzięki wielu zachowanym wzmiankom źródłowym, można odtworzyć z dużą precyzją. Istnienie zabytku po raz pierwszy odnotowano w wizytacji biskupa Michała Kunickiego z 1728 roku, w której lakonicznie wspomniano o „dziewięciogłowych organach”. W późniejszej wizytacji biskupa Andrzeja Załuskiego z 1748 roku zanotowano: „chór nad głównymi drzwiami prosto wykonany, dwoma kolumnami podparty, z organami zniszczonymi”. W wizytacji biskupa Michała Jerzego Poniatowskiego z 1783 roku z kolei zapisano informacje o naprawie, jakiej instrument został poddany w 1773 roku. W 1807 roku, jak podano w inwentarzu kościoła, organy były: „stare i zniszczone, ciemnym kolorem pomalowane”. Informacji o kolejnych naprawach instrumentu w 1820 i 1833 roku dostarczają kolejne inwentarze wyposażenia świątyni spisane kolejno w 1833 i 1860 roku (dokument znany z aktualizowanego odpisu wykonanego w 1891 roku). Mimo wspomnianych wyżej napraw w latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku zły stan instrumentu odnotowano już w inwentarzu kościoła z 1842 roku. We wspomnianym powyżej inwentarzu z 1860 roku zanotowano dodatkowo: „[organy] są od niepamiętnych czasów, nie wiadomo przez kogo sprawione, w. r. 1833 naprawiane, a znajdują się obecnie w stanie wymagającym naprawy. Są o 4 1/2 oktawach 7 mautacyach, z 45 klawiszami bez pedału”. Źródłem informacji do dziejów obiektu w XX wieku jest „Kronika parafialna kościoła w Paczółtowicach”. Dzięki niej wiadomo, że organy zostały odnowione w 1948 roku za kwotę 15 tysięcy złotych przez organmistrza Kołpanowicza. Kolejne prace nad renowacją obiektu prowadził w 1992 roku „korektor organów” Lech Skoczylas z Krakowa. Ich ówczesny stan zachowania był na tyle zły, że ze sprzętu nie korzystano. Remont instrumentu rozpoczęto od zdemontowania organów i przeniesienia ich do salki katechetycznej na piętrze plebanii, gdzie prowadzone były prace naprawcze. Jak odnotowano w kronice: „w czasie remontu organów został odnowiony prospekt organowy – szafa organowa. Wiele rzeczy-części trzeba było dorobić nowych. Tak samo miała się rzecz z organami [...]. Wielką pomoc okazał w tym p. Władysław Sosur – stolarz, który zawsze chętnie pomagał dorabiając brakujące, czy też zepsute części”. Co ciekawe, w trakcie remontu organów w kościele używano fisharmonii, która również znajdowała się na wyposażeniu paczółtowickiej świątyni. Instrument, znajdujący się na chórze, odnowił pan Gertner z Krzeszowic.

Opis

Prospekt organowy o formach architektonicznych, pięcioosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Osie nieparzyste wypukłe; osie skrajne na rzucie trójkąta; oś środkowa wyższa na rzucie połowy sześcioboku ujęta w górnej części akantowymi wolutami. W osiach parzystych niższe płyciny mieszczące mniejsze piszczałki. W górnej partii części piszczałkowej płaskorzeźbiona dekoracja akantowa. Zwieńczenie utworzone z przełamującego się, bogato profilowanego belkowania z wydatnym gzymsem. Struktura malowana w kolorze ciemnego granatu, ornamenty w jaśniejszym zielono-niebieskim odcieniu.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiane organy należą do osiemnastowiecznego wyposażenia paczółtowickiej świątyni. Choć dokładna data powstania instrumentu ani jego wykonawca nie są znane, to na podstawie cytowanego powyżej zapisu w wizytacji biskupa Michała Kunickiego można w miarę precyzyjnie zadatować obiekt na pierwszą ćwierć XVIII wieku (przed 1728 rokiem). W wizytacji biskupa Andrzeja Załuskiego z 1748 roku instrument określono już jako zniszczony, prawdopodobnie znajdował się więc w kościele od dłuższego czasu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Organy i prospekt były wielokrotnie odnawiane: w 1773 roku, w 1820 roku z polecenia proboszcza Wawrzyńca Wartakiewicza (proboszcz w latach 1808-1832), w 1833 roku, w 1948 roku były naprawiane przez organmistrza Kołpanowicza, a w 1992 roku konserwowane przez Lecha Skoczylasa z Krakowa.

Streszczenie

Omawiane organy należą do osiemnastowiecznego wyposażenia paczółtowickiej świątyni. Choć dokładna data powstania instrumentu ani ani jego wykonawca nie są znane, to na podstawie cytowanego powyżej zapisu w wizytacji biskupa Michała Kunickiego można w miarę precyzyjnie zadatować obiekt na pierwszą ćwierć XVIII wieku (przed 1728 rokiem). W wizytacji biskupa Andrzeja Załuskiego z 1748 roku instrument określono już jako zniszczony, prawdopodobnie znajdował się więc w kościele od dłuższego czasu. Organy jak i prospekt były wielokrotnie naprawiane i odnawiane: w 1773 roku, w 1820 roku z polecenia proboszcza Wawrzyńca Wartakiewicza (proboszcz w latach 1808-1832), w 1833 roku. W 1948 roku były naprawiane przez organmistrza Kołpanowicza, a w 1992 roku konserwowane przez Lecha Skoczylasa z Krakowa.

Bibliografia