Ołtarz w kaplicy

Dzieje zabytku

W aktach wizytacji z 1765 roku wskazano, że w nowo wybudowanym kościele w Łętowni (1760-1765) znajdują się jeszcze dawne ołtarze, ale mają być sprawione nowe („In Ecclesia altaria sunt antiqua, sed quoniam Magnifica Fundatrix per quam est fundata Ecclesia etiam alteria nova”). Nowe retabula powstały zatem po 1765 roku. Ich fundatorką była Barbara z Janickich Lisicka. Nastawy były na nowo złocone w 1902 roku przez Jana Haltaja. W czwartej ćwierci XX wieku zostały poddane konserwacji.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościenny, murowany, w drewnianej obudowie, z kamienną mensą.
Antepedium ujęte profilowaną ramą, w polu malowana płycina w formie leżącego prostokąta o wklęsłych narożach, wypełniona wicią roślinną z różami, z kartuszem w centrum. W narożach przedstawienia ptaków na gałęziach. W polu kartusza ukazana półpostać Matki Boskiej Szkaplerznej unoszącej się nad duszami czyśćcowymi, na tle nieba. Retabulum ustawione na wysokim cokole, szerszym od nastawy, z wyłamanymi czterema prostopadłościanami. Nastawa ujęta parą zdwojonych pilastrów i parą stojących przed nimi kolumn o kapitelach kompozytowych, dźwigających pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, z architrawem przyjmującym nad polem środkowym formę łuku odcinkowego. Na belkowaniu fragmenty półkolistego, przerwanego przyczółka z siedzącymi puttami. W polu centralnym wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem, ujęta profilowaną ramą, z mniejszym obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem w kształcie stojącego prostokąta. Powyżej, w podłuczu monogram Marii. Nad wnęką, w polu belkowania rocaille'owy kartusz z napisem „SANCTA MARIA / ORA PRO NOBIS”. Na skrajnych partiach cokołu ustawione figury św. Joachima i św. Józefa. Zwieńczenie w formie zbliżonej do trapezu, ujętego spływami wolutowymi, zamkniętego fragmentem gzymsu w formie łuku półkolistego nadwieszonego. Flankowane liśćmi palmowymi, gzyms dekorowany rocaille'm. W polu obraz Matki Boskiej Szkaplerznej ze św. Szymonem Stockiem i św. Teresą z Avili w formie analogicznej do zwieńczenia, w profilowanej ramie. Struktura polichromowana na sposób imitujący marmoryzację w kolorze niebiesko-czarnym, profile i ornamentyka złocone, detal srebrzony.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany ołtarz reprezentuje typ aediculowy, a więc jednoosiowej i jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem, ujętej parą podpór, które dźwigają belkowanie i przerwany przyczółek. Jest to jeden z najczęściej budowanych rodzajów retabulów, zwłaszcza dla ołtarzy bocznych, który pojawił się w pierwszej połowie XVII wieku i był stosowany przez cały XVIII wiek.
Ołtarz pod względem struktury architektonicznej jest bardzo bliski retabulum, które obecnie znajduje się w kościele w Świątnikach Górnych, a które pochodzi z katedry krakowskiej, jak również ołtarzowi z kaplicy Olbrachta na Wawelu. Projekt tych ołtarzy przypisywany jest Francesco Placidiemu (ok. 1710-1782), włoskiemu architektowi, aktywnemu w Krakowie i Małopolsce od lat czterdziestych XVIII wieku. Atrybucję tę potwierdza niezrealizowany projekt na portal do kaplicy saskiej na Wawelu, sygnowany przez Placidiego, który ma analogiczną architekturę jak wspomniane wyżej ołtarze z katedry. Wszystkie te nastawy i portal mają taki sam układ podpór, belkowania i przyczółka oraz analogiczną formę zwieńczenia, z charakterystycznym motywem spływów wolutowych i gzymsem wyłamanym na kształt łuku odcinkowego nadwieszonego. Z dużym prawdopodobieństwem można zatem założyć, że ołtarz w kaplicy kościoła w Łętowni wykonany był według tego samego projektu Francesca Placidiego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Nowe retabula do kościoła w Łętowni powstały po 1765 roku. Ich fundatorką była Barbara z Janickich Lisicka. Ołtarz pod względem struktury architektonicznej jest bardzo bliski retabulom projektowanym przez Francesca Placidiego.

Bibliografia