Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Włosienica
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Michała Archanioła
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/24091
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
około 1905 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
St. Urlich - Gröden, Tyrol, Austria
Technika i materiał
drewno modrzewiowe cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz został wykonany w 1905 roku w St. Urlich in Gröden w Tyrolu, w warsztacie Ferdinanda Stuflessera, gdzie oprócz struktury nastawy powstała także dekoracja rzeźbiarska. W 1952 roku wykonano ze stopu platynowego ogniotrwałe tabernakulum, natomiast w 1956 roku została przeprowadzona konserwacja retabulum.

Opis

Ołtarz architektoniczny, jednokondygnacyjny, trójosiowy, ze zwieńczeniem. Ołtarz w formie prostopadłościanu z drewnianą mensą i antepedium artykułowanym półkolumienkami, pomiędzy którymi są płytkie wnęki zamknięte półkoliście z płaskorzeźbionymi wizerunkami 4 ewangelistów. Na mensie tabernakulum w formie prostopadłościennej szafki zwieńczone jest tronem wystawienia w kształcie baldachimu wspartego na podwójnych parach kolumienek, zwieńczonego po środku ażurową latarnią z kopułą oraz pinaklami na narożach. Po bokach tabernakulum ujmuje rząd trzech, osadzonych na wysokim cokole niszy z figurami aniołów.
Retabulum osadzone jest na zdwojonym cokole. Predella artykułowana jest płaskorzeźbionymi płycinami w kształcie zbliżonym do kwadratu, wydzielonymi smukłymi cokołami, na których osadzone są kolumienki ujmujące osie części środkowej retabulum. Każda z osi ma formę prostokątnej niszy zamkniętej łukiem półkolistym. Niszę środkową ujmuje para kolumienek wspierających przerwane w partii architrawu i fryzu belkowanie oraz gzyms wieńczący, przybierający kształt trójkątnego przyczółka, wspierany dodatkowo parą kolumienek w partii fryzu. Nisze boczne ujmują pojedyncze pary kolumienek wspierających przerwany architraw i fryz oraz trójkątny przyczółek. Dodatkowo boki części środkowej retabulum ujmuje para niewielkich, ażurowych uszaków w formie przypór. Zwieńczenie części środkowej tworzy struktura trójprzelotowego łuku triumfalnego zamkniętego po środku gzymsem w kształcie trójkątnego przyczółka. Zwieńczenia osi bocznych są w formie latarni zamkniętych kopułami. W osi środkowej znajduje się figura św. Michała Archanioła, po lewej św. Wojciecha, po prawej św. Stanisława. W zwieńczeniu, po środku jest rzeźba Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, po lewej św. Floriana, po prawej św. Kazimierza Jagiellończyka. Strukturę retabulum zdobi stylizowana, płaskorzeźbiona i malowana ornamentyka roślinna. Kolorystyka ołtarza utrzymana jest w odcieniach brązów, ornamentyka jest złocona.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny dla zbudowanego w 1845 roku kościoła parafialnego we Włosienicy powstał około 1905 roku w warsztacie tyrolskiego rzeźbiarza Ferdinanda Stuflessera. Dolina Gröden była miejscem intensywnego rozwoju rzeźby w drewnie już od XVII wieku, początkowo głównie na potrzeby lokalnych kościołów. W XIX wieku Tyrol stał się uznanym centrum produkcji rzeźby sakralnej w całej monarchii austro-węgierskiej, ale także poza jej granicami. Najbardziej znaczącymi ośrodkami były St. Ulrich i St. Christini. W 1875 roku Ferdinand Stuflesser, rzeźbiarz wykształcony w akademii monachijskiej, w pracowni Josefa Knabla, założył w St Urlich - Gröden jeden z wiodących warsztatów snycerskich, którego wyroby stanowią wyposażenie wielu kościołów dawnych Austro-Węgier. W swych realizacjach stronił od wykonywania indywidualnych projektów. Dzieła warsztatu Stuflessera odzwierciedlają ekspresję i ducha religijności pozostającej pod wpływem sztuki nazareńczyków. Kompozycje wyzbyte są nadmiernego patosu, dynamika gestów jest zredukowana. Precyzyjnie opracowany detal odgrywał zdecydowanie istotniejszą rolę względem pewnej swobody tworzenia, stąd konieczność stosowania pomocy technicznych. Bogatą ornamentykę wykonywano według szablonów. Polichromia szat, często o dodatkowo złoconych krawędziach, jest zgodna z ikonografią przedstawianych postaci. Twarze charakteryzujące się eleganckim sentymentalizmem, idealizacją, zrównoważoną formą i harmonią oraz redukcją wszelkich napięć i nadmiernych emocji, cechuje zazwyczaj lepszy, bardziej plastyczny modelunek niż draperii malowanych w jednym kolorze, bez odcieni. Dla uzyskania większej dekoracyjności draperii stosowano technikę grawerowania (m.in. efekt adamaszku). Kolorystykę struktury retabulów charakteryzują często kontrastujące akcenty barwne. Często stosowaną w pracowni Stuflessera techniką był tzw. efekt porcelany (Bologneser Grund) lub „miërmul” do czego stosowano proszek pozyskiwany ze specjalnego kamienia alpejskiego. Warsztat Ferdinanda Stuflessera nawiązywał do stylów minionych epok, przede wszystkim do sztuki średniowiecznej, przez powielanie dawnych form i zestawianie ich w nową całość. Ołtarz w kościele parafialnym we Włosienicy wykonany został z stylu neoromańskim. Strukturę głównej części retabulum tworzy, powtórzona w zwieńczeniu, forma nawiązująca do trójprzelotowego, półkoliście zamkniętego łuku triumfalnego bądź przestrzeni trójnawowej bazyliki. Rząd niewielkich niszy ujmujących po bokach tabernakulum stanowi echo romańskich fryzów arkadkowych. W niszach głównej części retabulum umieszczone są figury św. Michała Archanioła pośrodku, oraz św. Stanisława i św. Wojciecha po bokach. Struktura retabulum stanowi powtórzenie nastawy ołtarzowej Najświętszego Serca Jezusa, wykonanej przez warsztat Stuflessera około 1900 roku, dla kościoła parafialnego w St. Urlich w Tyrolu. W pracowni artysty powstała także para rzeźb przedstawiających św. Piotra i św. Pawła, znajdujących się w prezbiterium włosienickiej świątyni.
Na terenie Małopolski realizacje wspomnianego warsztatu stanowi m.in. wyposażenie kościoła w Krzeczowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest dobry, ołtarz był konserwowany w 1956 roku.

Streszczenie

Ołtarz główny w kościele parafialnym we Włosienicy stanowi przykład wytwórczości tyrolskich warsztatów snycerskich XIX i początku XX wieku. Retabulum powstało około 1905 roku w pracowni Ferdinanda Stuflessera jako przykład stylu neoromańskiego, nawiązującego do sztuki okresu średniowiecza.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-121

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności