Ambona

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Andrychów
Miejscowość
Rzyki
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Jakuba Apostoła
Miejsce przechowywania
ściana tęczowa
Identyfikator
DZIELO/24328
Kategoria
ambona
Ilość
1
Czas powstania
1919 – 1920
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Bochnia
Technika i materiał
drewno cięte, rzeźbione, polichromowane, złocone, srebrzone
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Amobna została wykonana „staraniem proboszcza Karola Gelata w latach 1919-1920” w „Zakładzie rzeźby artystycznej” Wojciecha Samka, rzeźbiarza z Bochni. Koszt wyniósł 16 tysięcy koron i 57 tysięcy marek.

Opis

Ambona przyścienna, wisząca, z wejściem schodami od strony prezbiterium. Kosz jest na planie sześcioboku ze ściankami wydzielonymi pilastrami o trzonach w formie spływów wolutowych, zdobionych motywem kampanuli i cekinów. Pola ścianek wypełniają płyciny w kształcie stojącego prostokąta dołem zamkniętego gzymsem, górą łukiem wklęsło-wypukłym w formie ornamentu rocaille’owego. Umieszczono w nich płaskorzeźbione wizerunki czterech ewangelistów ukazanych w półpostaci. W dłoniach trzymają księgi lub zwoje oraz narzędzia pisarskie. U dołu każdej postaci znajduje się banderola z napisami (od lewej: „Św(ięty) Jan, Św(ięty) Łukasz, Św(ięty) Marek, Św(ięty) Mateusz”). Podstawę kosza obiega półwałek, natomiast podwieszenie, ujęte sześcioma spływami wolutowymi, zakończone jest dekoracyjną szyszką w kształcie osłoniętej liśćmi kiści winnej latorośli. Parapet ma formę pełnego belkowania wyłamującego się ponad wspierającymi go pilastrami. Prowadzące na ambonę schody są jednobiegowe, z balustradą w formie ścianki zdobionej 4 płycinami w kształcie stojących prostokątów zamkniętych górą i dołem ornamentyką rocaille’ową, ujętej na końcu spływem wolutowym. Flankowany parą ażurowych, ornamentowych uszaków zaplecek wypełnia płycina w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z płaskorzeźbionym, całopostaciowym przedstawieniem Chrystusa Dobrego Pasterza. Baldachim jest na rzucie ośmioboku, jego podstawę obiega wyłamujące się na narożach belkowanie, którego dolną krawędź zdobi motyw lambrekinu, natomiast górną kartusze rocaille’owe z kratką regencyjną. W podniebiu polichromowany motyw pokrytego obłokami nieba z płaskorzeźbioną gołębicą Ducha Świętego pośrodku. Naroża baldachimu ujmują spływy wolutowe pokryte ornamentem cekinowym. Zwieńczenie ma formę kopuły, na której osadzona jest figura dmącego w złoconą trąbę archanioła Michała stojącego na niebieskiej, ugwieżdżonej kuli, dołem ujętej wieńcem srebrzonymi obłoków.
Struktura ambony utrzymana jest w kolorze białym, pola płycin są marmoryzowane w odcieniach kremowym i pomarańczowym, detal architektoniczny i ornamentyka są złocone i srebrzone oraz w kolorze bordowym.

Zarys problematyki artystycznej

Wojciech Samek urodził się w 1861 roku w Bochni, jako syn górnika. „Otrzymawszy od Boga talent do tego zawodu i od dziecka zamiłowanie do rzeźbiarstwa” zdobywał wykształcenie i doświadczenie „po wielkich miastach, w pierwszych zakładach tak w kraju jakoteż i za granicą”. Uczył się m.in. u Franciszka Wyspiańskiego i w krakowskiej szkole przemysłowej, następnie wyjechał do Wiednia. Tam praktykował w zakładzie rzeźbiarskim „Eckhard i Konecki”. Nim powrócił w rodzinne strony musiał zetknąć się także z twórczością tyrolskiej firmy Insam-Prinoth, której wytwórnie znajdowały się zarówno w Tyrolu, jak i w Lombardii. Powyższe doświadczenia wpłynęły na profil założonego przez Samka w 1885 roku w Bochni „Zakładu rzeźby artystycznej”. Od początku działalności Wojciech Samek starał się sprostać wymogom ówczesnego rynku i silnej konkurencji, zarówno zagranicznej, jak i krajowej. Z czasem firma Samka ustabilizowała się i rozwinęła, zatrudniano od 30 do 40 pracowników pochodzących zarówno z okolicznych miejscowości, jaki i Tuchowa, Wieliczki czy Przemyśla, specjalizujących się w różnych dziedzinach – projektowaniu, wstępnej obróbce kamienia, rzeźbieniu, wykonywaniu dekoracji ornamentalnej, pozłotnictwie. Warsztat specjalizował się w wyrobach zarówno z drewna, jak i kamienia, wykonywano figury świętych, feretrony, szopki betlejemskie i Boże groby, retabula ołtarzowe w różnych stylach, a także nagrobki. Jak zapewniał Samek w cenniku swojego zakładu były one tworzone „według własnych lub nadesłanych projektów”, jednak, jak wspominał jeden z pracowników, Franciszek Adamek wykonywano je „w oparciu o wzorniki wydawane w Lipsku, Monachium czy Gröden (Sankt Ulrich) w Tyrolu” (przede wszystkim firmy Insam-Prinoth). Często projekty były podporządkowywane sugestiom fundatorów, zwłaszcza w kwestii wizerunku świętego. Jak pisał Reinfuss „rzemieślniczo poprawne rzeźby z zakładu Samka spotykały się z uznaniem zarówno odbiorców […], jak i na wystawach” we Lwowie w 1889 roku, gdzie zostały wyróżnione brązowym medalem i złotym w Tarnowie w 1905 roku. Mimo sporej konkurencji zakład rzeźbiarski Wojciecha Samka wykonał szereg realizacji, które trafiły do wielu miejscowości w obrębie niemal całej Galicji (m.in. Bochnia, Brzesko, Gdów, Jaćmierz i Osiek koło Krosna, Wadowice, Przeworsk, a także Kołomyja, Husiatyn). Na sukces wpłynęło zarówno solidne, rzemieślnicze wykonawstwo, jak i skuteczna reklama. Szczególnym uznaniem wyroby bocheńskiego zakładu cieszyły się wśród ówczesnego duchowieństwa, chętnie zlecającego różnego rodzaju elementy kościelnego wyposażenia.
Jak zauważył Roman Reinfuss zakład Wojciecha Samka „odegrał […] niewątpliwie poważną rolę w kształtowaniu się gustów wiejskich odbiorców jak również kamieniarzy, którzy dla nich pracowali”. W pracowniach Stanisława Bodnickiego, jednego z krakowskich kamieniarzy oraz bocheńskiego rzeźbiarza Antoniego Hajdeckiego zachowało się kilka kart z bogato ilustrowanego cennika Wojciecha Samka.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest bardzo dobry.

Literatura

Reinfuss Roman, "Wpływ rzemieślniczej produkcji dewocyjnej na ludową rzeźbę w kamieniu", "Polska Sztuka Ludowa - Konteksty", 1979, t.33, z.2, s. 67-76.

Streszczenie

Ambona w kościele parafialnym w Rzykach została wykonana w latach 1919-1920 w zakładzie rzeźbiarskim bocheńskiego twórcy, Wojciecha Samka. Struktura prezentuje formę neobarokową, nawiązującą do plastyki XVIII wieku.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ambona", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ambona-77

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności