Ecce Homo; Matka Boska Częstochowska

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Włosienica
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Michała Archanioła
Miejsce przechowywania
przedsionek kościoła
Identyfikator
DZIELO/24159
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
XIX wiek
Technika i materiał
olej na desce, drewno, techniki snycerskie i rzeźbiarskie, polichromia, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 96,5 cm
wysokość – 148,5 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 82 cm
Szerokość bez ramy – 56 cm
Wymiar podstawy – Szerokość: 96,5 cm; głębokość: 22 cm; wysokość: 19 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron w typie obrazowym osadzony na niewysokiej, uskokowej podstawie z parą otworów na drążki. Pola obrazowe w kształcie stojących prostokątów ujmuje dekoracyjna rama z rzeźbionym motywem wici winnej latorośli, zwieńczona owalnym medalionem okolonym liśćmi laurowymi z monogramem chrystologicznym na awersie i maryjnym na rewersie. Awers feretronu zajmuje półpostaciowy wizerunek Jezusa w typie Ecce Homo. Jezus zwrócony jest niemal na wprost. Przechyloną, zwróconą nieznacznie w trzech czwartych w prawo głowę charakteryzuje pociągła twarz o delikatnych rysach, długim nosie i krótkim, brązowym zaroście. Długie, falowane włosy opadają na barki. Głowę wieńczy cierniowa korona. Na twarzy, szyi i torsie widoczne są drobne stróżki krwi. Nagą klatkę piersiową Jezusa charakteryzuje rytmiczny układ żeber. Skrzyżowane na wysokości talii, zgięte w łokciach ręce związane są w nadgarstkach sznurem, w prawej dłoni trzyma pojedynczą trzcinę. Na ramiona Jezusa narzucony jest osłaniający biodra płaszcz zdobiony aplikacjami w formie kartuszy z dwoma główkami anielskimi. Niemal całą sylwetkę Jezusa okala promienisty nimb. Elementy takie jak nimb, korona cierniowa, sznur, trzcina i płaszcz są płaskorzeźbione, złocone i srebrzone.
Rewers feretronu stanowi wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Ukazana półpostaciowo, zwrócona frontalnie Maria ma nieznacznie w trzech czwartych w lewo skierowaną głowę. Pociągłą, owalną twarz charakteryzują linearnie opracowane rysy o nieco przymkniętych oczach, długim prostym nosie i niewielkich ustach. Na prawym policzku widoczne dwie, ukośne linie blizn. Maria ubrana jest w suknię i osłaniający jej głowę i sylwetkę płaszcz. Prawą, uniesioną na wysokości klatki piersiowej dłonią o wyprostowanych palcach wskazuje na siedzące na jej lewej ręce Dzieciątko zwrócone w trzech czwartych w prawo. Okrągłą twarz Jezusa charakteryzują rysy dorosłego człowieka, o podobnym do Marii typie fizjonomii. Ubrany jest w długą suknię o trójkątnym dekolcie. Prawą rękę unosi w geście błogosławieństwa, lewą ujmuje trzymaną na kolanach zamkniętą księgę. Karnacje postaci są ciemne, a ich głowy wieńczą korony w typie otwartym, okalają aureole, promieniste nimby oraz wieniec 12 gwiazd. Szaty, korony, nimby, gwiazdy i księga są płaskorzeźbione, złocone i srebrzone. Aplikacje na powierzchni ubiorów oraz dekoracja koron i aureoli naśladuje efekt kameryzacji perłami, koralami, turkusami i bursztynem.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz na awersie feretronu stanowi jedno z licznych nawiązań do cudownego wizerunku Ecce Homo w pobliskiej miejscowości Bielany. Słynący łaskami pierwowzór powstał najprawdopodobniej około 1702-1703 roku. Historia jego kultu sięga probostwa Tomasza Śmiłkowskiego (1706-1739).
Dowodem wyjątkowego nabożeństwa wizerunku cierpiącego Jezusa były liczne wota składane przez wielu przybywających do parafii wieków pielgrzymów. Pod wpływem intensywnie rozwijającego się kultu bielańskiego Ecce Homo wizerunek ten był powielany w wielu wersjach obrazów bądź obrazów feretronowych, często charakteryzujących się silnym wpływem sztuki ludowej, co jest wyraźnie widoczne na malowidle z kościoła parafialnego w Kętach.
Ikonograficzny motyw „Ecce Homo” nawiązuje do biblijnych słów Piłata wypowiedzianych o Jezusie tuż po ubiczowaniu. Umęczony, ubrany w purpurowy płaszcz, z cierniową koroną na głowie oraz trzciną w dłoni Jezus, szyderczo nazwany królem, został ukazany na pośmiewisko ludowi domagającemu się jego śmierci. Motyw Ecce Homo pojawiał się już we wczesnym średniowieczu. Ówczesne przedstawienia Jezusa, zarówno w malarstwie książkowym, jak i na włoskich mozaikach, ukazywały go w boskim majestacie oraz królewskiej godności. Dopiero u schyłku średniowiecza, od połowy XV wieku w pełni ukształtowała się wersja o charakterze dolorystycznym, według której Ecce Homo traktowano jako przedstawienia Jezusa w najbardziej upokarzającej chwili podczas męki.
Wizerunki te, obok przedstawień Ukrzyżowania, były najpopularniejszymi wątkami pasyjnymi. Omawiany motyw znalazł także miejsce w kręgu tematów dewocyjnych, gdzie najczęściej występującą wersją tego przedstawienia jest wizerunek samotnej postaci Jezusa, jaki zapoczątkował obraz Dirca Boutsa z 1480 roku. Motyw Ecce Homo był obecny w sztuce europejskiej aż po XIX wiek, przy czym od XVIII stulecia stał się coraz liczniejszy i wymowniejszy w swej formie, na co znacząco wpłynął charakter rozwijającej się wówczas dewocji nastawionej na głębokie przeżycia i współodczuwanie.

Na rewersie feretronu znajduje się przedstawienie będące ludowym wyobrażeniem wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej. Jest to jeden z najliczniej naśladowanych na przestrzeni epok wizerunków maryjnych w polskiej twórczości prowincjonalnej. Wynika to zapewne z faktu, iż Maria w swej częstochowskiej odsłonie od wieków jest obdarzona tytułem Królowej Polski. Wpłynęły na to takie wydarzenia, jak obrona klasztoru na Jasnej Górze podczas wojen polsko-szwedzkich zwanych potopem, czy śluby Jana Kazimierza, który 1 kwietnia 1656 obrał Matkę Boską królową Królestwa Polskiego. Istotnym wydarzeniem, pierwszym w tej części Europy, podtrzymującym rangę wspomnianego tytułu, była koronacja wizerunku częstochowskiego papieskimi diademami 8 września 1717. Obraz jasnogórskiej Madonny odgrywał także niezwykle istotną rolę w czasach upadków Ojczyzny, kryzysów jej suwerenności. Umęczony niewolą, okupacją, czy ciężkimi czasami naród oddawał się pod opiekę swojej Królowej. Jasna Góra była miejsce spontanicznych manifestacji zarówno uczuć religijnych, jak i patriotycznych. Kult Matki Boskiej odgrywał także niezwykle ważną rolę w ludowej religijności. Wpływało na to zapewne przeświadczenie, iż Maria, zaznając za ziemskiego życia uczuć, jakie często towarzyszą człowiekowi, staje się ludziom niezwykle bliska. Stanowi to także rodzaj zapewnienia o jej opiekuńczości oraz wstawiennictwu u Boga. Częstochowskie wizerunku Madonny z Dzieciątkiem, powstające w wielu warsztatach prowincjonalnych, często stanowią pewne uproszczenie kompozycji względem oryginału. Pomimo jednak pewnych przekształceń forma ikonograficzna jasnogórskiej Hodegetrii – Marii przewodniczki, wskazującej na Jezusa, jako właściwy cel – zawsze pozostaje jednoznacznie czytelna.


Prezentowane zestawienie wizerunków Matki Boskiej Częstochowskiej wraz z bielańskim „Ecce Homo” stanowi stosunkowo częste zjawisko w regionie. Analogiczny układ tematów ikonograficznych feretronu znajduje się w kościele w Palczowicach i Porębie Wielkiej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Literatura

Rostkowski Zbigniew, Obraz mojej matki: studium ikonograficzno-historyczne podobizny częstochowskiego wizerunku, „Studia teologiczne”, t. 17, 1999, 155-172.

Niedźwiedź Anna, Królowa i Matka. Postać Marii jako uosobienie miłosierdzia w religijności polskiej, [w:] Maria Mater Misericordiae. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie, 24 czerwca – 9 października 2016, red. Krasny Piotr, Kraków 2016, s. 127-148.

Streszczenie

Jeden ze przechowywanych w kościele we Włosienicy feretronów zdobią wizerunki Matki Boskiej Częstochowskiej oraz Ecce Homo. Przedstawienie Madonny Jasnogórskiej to jeden z najpopularniejszych w Polsce maryjnych typów ikonograficznych charakterystycznych zwłaszcza dla twórczości ludowej. Wizerunek Ecce Homo inspirowany obrazem w kościele w Bielanach to z kolei jedno z najczęściej powielanych malowideł w tej części Małopolski.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Ecce Homo; Matka Boska Częstochowska ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/ecce-homo-matka-boska-czestochowska-2

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności