Kościół św. Michała Archanioła

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Włosienica
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Michała Archanioła
Identyfikator
DZIELO/24347
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
od 16 kwietnia 1843 do 28 września 1844
Technika i materiał
cegła, zaprawa wapienna
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Parafia we Włosienicy jest jedną z najstarszych w archidiecezji krakowskiej. Według zapisu w informatorze diecezji bielsko-żywieckiej włosienicką parafię utworzono w 1344 roku, wówczas zapewne znajdował się we Włosienicy pierwszy kościół. W 1470 roku właściciele miejscowych dóbr – Stanisław i Jan z Brzezia, Łukasz i Zbigniew z Wodzisławia wraz z Leonardem i Henrykiem Rusockimi z Barwałdu zastrzegli, „by w kościele we Włosienicy odprawiały się nabożeństwa, jak dotychczas bywało”. Powyższe ustalenie zostało potwierdzone przez biskupa krakowskiego, Jana Lutka z Brzezia. Wiązał się z tym także obowiązek delegowania przez proboszcza i prepozyta oświęcimskiego w każdą niedzielę i święta kapłana, który odprawiał we włosienickim kościele msze święte i nabożeństwa oraz służył wszelkimi sakramentami. Według tradycji kościół we Włosienicy istniał już w XIII wieku, natomiast pierwsze informacje na temat miejscowej świątyni pochodzą z połowy XV wieku. Była to budowla drewniana pod wezwaniem Wszystkich Świętych, która miała znajdować się w miejscu obecnej plebanii. Około 1520 roku kościół uległ zniszczeniu, a odbudowany został około 1533 roku. Opiekę nad nim sprawowali Lanckorońscy z Wodzisławia i Russoccy z Barwałdu. W 1539 roku kościół był wyposażony w dzwon, natomiast w 1605 roku w dwa. Od 1712 roku w miejscowości na stałe posługiwał kapłan. Najprawdopodobniej zły stan techniczny starej, drewnianej świątyni wymusił decyzję o budowie nowego kościoła. Rozpoczętymi 16 kwietnia 1843 pracami kierował ksiądz Michał Ślebarski, proboszcz oświęcimski, natomiast nadzór budowlany prowadzili Julian Appel i Jerzy Bijowski z Bielska. Świątynia wznoszona sumptem księdza Ślebarskiego i parafian została poświęcona 28 września 1844 przez księdza Józefa Kulczyńskiego, zyskując wezwanie św. Michała Archanioła. 24 lipca 1857, podczas wizytacji biskupa Alojzego Pukalskiego, miała miejsce konsekracja kościoła, ekspozytorem we Włosienicy był wówczas ksiądz Wawrzyniec Rzeszódko. Parafia należała wówczas do diecezji tarnowskiej. W latach siedemdziesiątych XIX wieku, staraniem ówczesnego proboszcza, Andrzeja Bańskiego, kościół został pomalowany. Od 1903 roku, przez 37 lat, proboszczem parafii we Włosienicy był ksiądz Józef Grudziński. Podczas jego posługi w kościele została ułożona posadzka, natomiast w 1910 roku wnętrze zostało odmalowane przez Aleksandra Mroczkowskiego. W latach sześćdziesiątych wymieniono dach świątyni, kryjąc go blachą oraz wymieniono ogrodzenie. Remont elewacji budynku wraz z pomalowaniem blachy dachu, hełmu wieży i sygnaturki miał miejsce w 2014 roku.

Opis

Kościół, zwrócony w kierunku południowo-wschodnim, jest budowlą murowaną z cegły na zaprawie wapiennej, na rzucie podłużnym. Powierzchnia budynku wynosi około 550 m2. Kościół charakteryzuje zwarta, prosta bryła. Korpus jest jednonawowy i trójprzęsłowy. Szerokie, dwuprzęsłowe, prezbiterium jest zamknięte półkoliście. Na osi kościoła, w przedłużeniu północnego przęsła przylega jednokondygnacyjna wieża, ujęta po bokach piętrowymi lokalnościami. Nawa przekryta jest sklepieniem kolebkowym z gurtami, wspartymi na osadzonych na wysokich cokołach parach przyściennych, czworobocznych filarów z przylegającymi do nich pilastrami o gładkich trzonach. Przestrzeń prezbiterium od korpusu nawowego oddziela półkoliście zamknięta arkada łuku tęczowego i drewniana balustrada. Zamknięte prostą ścianą prezbiterium zajmuje przestrzeń jednego przęsła. Dalej znajduje się zakrystia. Artykulację ścian na zewnątrz kościoła stanowi niewysoki obiegający bryłę cokół oraz niepełne belkowanie wieńczące, składające się z fryzu i gzymsu. Fasadę artykułuje płycina podzielona parą wspartych na cokołach pilastrów. W polu środkowym znajduje się główny otwór wejściowy. Dwuskrzydłowe, drewniane drzwi z naświetlem ujęte są prostym, profilowanym portalem. Tuż nad nadprożem znajduje się krótki gzyms. Wyżej duże, prostokątne, zamknięte półkoliście okno. Fasadę wieńczy trójkątny przyczółek. Ściany korpusu nawowego i prezbiterium przeprute są prostokątnymi, zamkniętymi półkoliście oknami. Dodatkowo w ścianie zachodniej, na wysokości przyległości wieży, w dolnej partii muru znajduje się niewielkie, półkoliście zamknięte okno a w drugim przęśle nawy prostokątny otwór drzwiowy; podobny jest umiejscowiony w drugim przęśle prezbiterium po stronie zachodniej. Kondygnację czworobocznej wieży w dolnej partii obiega parapet, wyżej w każdej ze ścian znajduje się po jednym prostokątnym, zamkniętym półkoliście oknie. Górną partię wieży obiega gzyms wieńczący wyłamujący się półkoliście pośrodku każdej ze ścian. Wieża nakryta jest hełmem cebulastym z latarnią. Korpus nawowy i prezbiterium przekrywa dwuspadowy dach wykonany z blachy, z wieżyczką na sygnaturkę na zakończeniu prezbiterium. Kolorystyka tynków kościoła utrzymana jest w odcieniach żółci i bieli, cokół jest brązowy. Okna nawy, prezbiterium i fasady wypełniają witraże, wnętrze pokrywa polichromia z przedstawieniami figuralnymi w partii sklepień. Plac przykościelny, z wybrukowanymi alejkami i trawnikiem, otoczony jest żywopłotem z krzewów ozdobnych.

Zarys problematyki artystycznej

Zapoczątkowany w monarchii habsburskiej przez cesarzową Marię Teresę system polityczno-religijny zwany józefinizmem polegał m.in. na utworzeniu kościoła państwowego, a wraz z tym podporządkowaniu państwu życia religijnego. System ten rozwinął się za panowania Józefa II w latach 1765-1790. W ramach szeregu reform 20 października 1782 cesarz wydał dokument dotyczący regulacji sieci parafialnej na terenie Galicji, uwzględniono w nim także możliwość fundacji nowych parafii oraz budowę kościołów. Wznoszone w tym czasie i aż po połowę XIX wieku bryły świątyń charakteryzowały cechy zaczerpnięte z architektury późnego baroku oraz klasycyzmu. Styl ten zwany jest barokiem lub klasycyzmem józefińskim. Według ogólnie przyjętych postanowień struktura kościołów powinna być pozbawiona nadmiernego przepychu i zdobień. Charakteryzujące się prostotą budowle zachowywały stały układ architektoniczny. Według urzędowych wzorów wznoszone wówczas kościoły były najczęściej orientowane, jednonawowe, o zamkniętym półkoliście prezbiterium, z jedną czworoboczną wieżą pośrodku fasady, zwieńczoną cebulastym hełmem oraz wejściem po zachodniej stronie. Liczne przykłady tego typu architektury józefińskiej znajdują się w zachodniej części Galicji, w rejonie Myślenic, Nowego Targu, Wieliczki, Wadowic czy Żywca (m.in. Bielany koło Kęt, Rzyki koło Andrychowa, Maków Podhalański, Harbutowice, Pcim, Przeciszów, Ustroń).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Streszczenie

Wzniesiona w latach 1843-1844 świątynia parafialna we Włosienicy prezentuje typ tzw. kościołów józefińskich, jakie licznie powstawały na terenach Galicji od połowy XVIII po połowę XIX wieku.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Kościół św. Michała Archanioła", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-sw-michala-archaniola-1

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności