Matka Boska Kalwaryjska, Matka Boska Saletyńska

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Włosienica
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Michała Archanioła
Miejsce przechowywania
przedsionek kościoła
Identyfikator
DZIELO/24160
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
druga połowa XIX wieku
Technika i materiał
olej na płótnie, drewno, techniki snycerskie i rzeźbiarskie, polichromia, złocenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 89 cm
wysokość – 122 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 82,5 cm
Szerokość bez ramy – 64 cm
Wymiar podstawy – Szerokość: 89 cm; głębokość: 20 cm; wysokość: 18 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron w typie obrazowym osadzony na prostopadłościennej, profilowanej podstawie z parą otworów na drążki, ujęty jest ażurowym obramieniem w formie ornamentu roślinnego. Pola obrazowe mają kształt stojących prostokątów. Awers zajmuje wizerunek Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Ukazana w półpostaci Maria zwrócona jest na wprost. Głowę kieruje w trzech czwartych w prawo. Długie, brązowe włosy opadają na plecy. Maria lewą ręką wskazuje na podtrzymywane prawą Dzieciątko tulące się do jej policzka. Owalne twarze charakteryzują pełne rysy, długie proste nosy, duże oczy i drobne usta. Na głowach postaci, okolonych promienistymi nimbami, są zamknięte korony. Niebieskie szaty zdobione są haftowanym złotymi nićmi i kamieniami wzorem kwiatowym, na szyjach szerokie kolie z pereł. Srebrzone tło zdobi motyw wpisanych w romby rozet.
Na rewersie feretronu jest przedstawienie Matki Boskiej Saletyńskiej. Pośrodku kompozycji ukazana jest całopostaciowa sylwetka Marii stojącej na prostopadłościennej, kamiennej płycie. Zwróconą w trzech czwartych w prawo, lekko przechyloną głowę charakteryzuje zaokrąglona twarz o pełnych rysach, dużych oczach, długim nosie i wydatnych ustach. Na bladych policzkach widoczne są stróżki łez. Ręce skrzyżowane na piersiach. Maria ubrana jest w jasnoróżową suknię o dole, dekolcie i mankietach obszytych żółtymi koralikami, owalnymi i romboidalnymi kamieniami niebieskimi i zielonymi oraz perłami. W pasie przewiązany jest żółty fartuch. Na szyję nałożony jest biały szal w żółto-niebieskie paski oraz krucyfiks z młotkiem i obcęgami na końcach poziomej belki. Głowę osłania biały, półprzejrzysty, koronkowy welon sięgający bioder, pod którym widoczna jest chusta w biało-zielone pasy. Okoloną promienistym nimbem głowę wieńczy zamknięta korona ozdobiona drobnymi, kolorowymi różyczkami. Na stopach są białe, wyszywane kolorowymi kwiatkami buty. W głębi, na tle pejzażu z zabudową wiejską, rozgrywa się scena narracyjna. Po prawej stronie kompozycji na łące, na prostopadłościennym kamieniu siedzi Matka Boska, wspierając dłońmi twarz. Tuż obok widoczne jest tryskające do góry źródło. Nieco dalej znajdują się sylwetki śpiących Melanii i Maksymina ubranych na biało i niebiesko. Pastuszków od Marii oddziela wąska rzeczka z widocznym w głębi drewnianym mostkiem. Wyżej, na tle obłoków znajdują się trzy uskrzydlone główki anielskie. Lewą stronę kompozycji zajmuje stado pasących się krów, w dali zaś widoczni są klęczący ze złożonymi dłońmi Maksymin i Melania, spoglądający w górę, ku Marii unoszącej się na tle kremowych obłoków, czerwonej mandorli i wiązek promieni.
Przy dolnej krawędzi napis „Cudowne Objawienie N(ajświętszej) P(anny) Maryj w Francyj na górze Sállette 1846”.

Zarys problematyki artystycznej

Awers feretronu zajmuje wizerunek Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Przedstawienia maryjne inspirowane obrazem z jednego z najważniejszych sanktuariów w Polsce stanowią częsty element wystroju kościołów zachodniej Małopolski. Znajdujący się w kościele Matki Boskiej Anielskiej w klasztorze Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej powstał w latach 1633-1641 na wzór wizerunku Matki Boskiej Myślenickiej. Autor malowidła, podobnie jak w przypadku obrazu myślenickiego, pozostaje nieznany. Przedstawienie Matki Boskiej Kalwaryjskiej prezentuje typ ikonograficzny Eleusy, Marii z Dzieciątkiem przytulającym się do policzka Matki i obejmującym jej szyję. Wizerunek nawiązuje, jak zauważyli Tadeusz Chrzanowski i Marian Kornecki „do konwencji rodzimego malarstwa XVII w., charakteryzującego się lapidarnością formy, realizmem szczegółów, pewną surowością i idealizacją w obrazowaniu postaci świętych” z uwzględnieniem pewnych różnic kompozycyjnych względem pierwowzoru, jak m.in. dodanie haftowanych czepców na głowach postaci, nawiązujących kształtem do nimbów, czy umieszczony przy dolnej krawędzi obrazu napis „IMAGO B.V.M. MISLIMICENSIS”. Jedną z różnic jest także kierunek spojrzenia Marii, która na obrazie myślenickim spogląda do góry, natomiast w kalwaryjskim wzrok kieruje w dół.
Stosunkowo prosty, „malowany niemal schematycznie, płaskimi plamami o ograniczonej gamie barw i mocnym światłocieniu” modelunek szat skrywają kameryzowane osłony zdobione motywami kwiatowymi, zaś wspomniane nakrycia głów – zamknięte korony. W takiej wersji obraz kalwaryjski został odtworzony na dziewiętnastowiecznym feretronie w kościele parafialnym we Włosienicy.
Na rewersie feretronu znajduje się kompozycja obrazująca wizerunek i ukazaną w tle historię objawienia Matki Boskiej w położonej w Alpach francuskich miejscowości La Salette. Wydarzenie miało miejsce 19 września 1846 na płaskowzgórzu Sous-les-Baisses na zboczach masywu Plevoux. Narracja przedstawionej na obrazie feretronu sceny odnosi się do relacji świadków objawienia – piętnastoletniej Melanii Calvat i jedenastoletniego Maksymina Giraud. Trudniące się wypasem krów w rejonie wspomnianego wzniesienia dzieci początkowo miały ujrzeć świetlistą kulę w miejscu, gdzie znajdował się kamień, przy którym wcześniej spały. Z owego blasku wyłoniła się postać siedzącej kobiety, która płacząc, ukryła swą twarz w dłoniach. Tuż obok niej wytrysnęło źródło. Gdy dzieci zdecydowały się zbliżyć, Matka Boska stanęła przed nimi, krzyżując na piersiach ręce i przekazując swoje orędzie, będące wezwaniem do pokuty i nawrócenia, ostrzeżeniem przed karami Bożymi i obietnicą łask dla nawróconych. Relacja dzieci zawierała także szczegółowy opis wyglądu Matki Boskiej, która w chwili objawienia ubrana była w białą suknię z żółtym fartuchem. Wieńczącą głowę koronę, ramiona oraz talię zdobiły kolorowe róże, jakie znajdowały się także na białych butach. Dodatkowo na ramiona nałożony miała szeroki, płaski łańcuch, natomiast na szyję mniejszy, z krzyżem, gdzie po obydwu stronach Jezusa ukrzyżowanego znajdowały się młotek i obcęgi. W trakcie całego objawienia z oczu Marii płynęły łzy. Na koniec Matka Boska udała się na niewielkie wzniesienie, gdzie uniosła się do góry i zniknęła w blasku światła. Po powrocie do wioski relacje Melanii i Maksymina zostały spisane i przekazane władzom kościelnym. 19 września 1851 biskup Philibert de Bruillard, ordynariusz diecezji Grenoble, ogłosił prawdziwość objawienia Najświętszej Marii Panny w La Salette, potwierdzając przy tym, iż „wierni mają uzasadnione podstawy uznać je za niewątpliwe i pewne”. Wyobrażenie Matki Boskiej Saletyńskiej na feretronie we Włosienicy odbiega od ogólnie przyjętej ikonografii tego wizerunku. Powstało zatem przed jego upowszechnieniem się, najprawdopodobniej podług pisemnego opisu wydarzenia.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest bardzo dobry.

Streszczenie

Feretron w kościele parafialnym we Włosienicy na awersie przedstawia Matkę Boską Kalwaryjską, natomiast rewers zajmuje scena prezentująca Matkę Boską Saletyńską. Czynnikiem datującym jest temat rewersu feretronu, odnoszący się do objawień w La Salette, jakie miały miejsce w 1846 roku, a które zostały uznane przez Kościół w 1951 roku. Obiekt powstał zatem w drugiej połowie XIX wieku.

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Matka Boska Kalwaryjska, Matka Boska Saletyńska", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-kalwaryjska-matka-boska-saletynska

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności