Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Ambonę wykonano w drugiej połowie XVIII wieku, być może kiedy powstał ołtarz główny i rokokowy lawetarz w zakrystii. Pierwotnie ambonę dekorowały dwie pary puttów. Dziś jedna z nich znajduje się w ołtarzu głównym, druga jest niezachowana.

Opis

Ambona uzyskała kształt łodzi zawieszonej na północnej ścianie prezbiterium przy łuku tęczowym. Wejście na ambonę prowadzi z zakrystii. Jej kosz uzyskał owalną formę rozszerzającą się ku górze. W dolnej partii do jednej trzeciej wysokości widoczne są rzeźbione przedstawienia wody ze stworami morskimi (delfiny i ślimaki). Natomiast powyżej kosz dekorowany jest od frontu trzema rokokowymi kartuszami oraz fragmentem wzorzystej tkaniny, flankowanymi kilkoma parami falistych pasów zdobionych rozetami. Zaplecek ambony uzyskał kształt rzeźbionej, opadającej tkaniny podwiązanej po bokach w kolorze opalizującej zieleni, lamowanej złotymi frędzlami. Ponad amboną zawieszono baldachim na planie prostokąta, z profilowanymi bokami, z ciągiem ażurowych arkadek u dołu. Przy dolnej krawędzi zdobi go lambrekin ze złotymi chwostami. Na baldachimie leży postać wspierająca głowę na prawej ręce. Lewą rękę ma uniesioną do góry. Postać o krótkich włosach otaczających twarz o jasnej karnacji z drobnymi rysami, ubrana jest w srebrzystą tunikę przewiązaną w pasie i odsłaniającą lewą nogę na wysokości kolana. Ponad baldachimem wznosi się maszt z żaglem, którego liny opasane są dwiema złotymi koronami o floralnych sterczynach. Maszt flankują dwie rozwiane tkaniny w kolorze opalizującej zieleni, lamowane złotymi frędzlami, wiszące na złotych drążkach o puklowanych zakończeniach. Wieńczy go promienista gloria z gołębicą Ducha Świętego w otoczeniu obłoków. Obok kosza ambony do ściany przytwierdzono złocony, wolutowy wspornik z proporcem zwieńczonym krzyżem.

Zarys problematyki artystycznej

Po raz pierwszy na ziemiach Rzeczypospolitej ambona przyjęła kształt łodzi w początkach XVIII wieku w wileńskim kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie, co udowodniła Anna Czyż. Opiekę nad świątynią sprawowali kanonicy laterańscy, którzy wzór łodziowej ambony przenieśli do swojego kościoła Bożego Ciała na krakowskim Kazimierzu przed 1749 rokiem. Ambony-łodzie były w XVIII wieku bardzo popularne. Spośród małopolskich ambon w tym typie warto przywołać realizację w kościele św. Andrzeja w Krakowie oraz w kościołach w Tyńcu, Przeciszowie, czy wreszcie w Białej (obecnie Bielsko-Biała). Motyw dwóch koron zawieszonych na olinowanym maszcie oraz glorię z Duchem Świętym odnajdujemy m.in. na ambonie z trzeciej ćwierci XVIII wieku w krakowskim kościele Klarysek św. Andrzeja. Nieprzypadkowo dla ambon wybierano kształt łodzi, gdyż w ten sposób w epoce potrydenckiej odwoływano się do symboliki łodzi jako nawy Kościoła, płynącej po wzburzonych i często nieprzyjaznych dziejach świata, co symbolizowała obecność morskich stworów. Obraz łodzi przywoływał także metaforę barki, z której nauczał na Jeziorze Galilejskim sam Chrystus.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację ambony przeprowadzono wraz z pracami przy ołtarzu w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 23;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4. Miasto Kraków, cz. 2. Kościoły i klasztory śródmieścia 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971, s. 60, il. 197;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4. Miasto Kraków, cz. 4. Kazimierz i Stradom, red. I. Rejduch-Samek, J. Samek, Warszawa 1987, s. 60, il. 206-207;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 410;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 8;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 1028.

Streszczenie

Ambonę wykonano w drugiej połowie XVIII wieku, być może w czasie, kiedy powstał ołtarz główny i rokokowy lawetarz w zakrystii. Otrzymała ona dekoracyjny kształt łodzi, wpisujący się w bogatą symbolikę sztuki potrydenckiej.