Ołtarz boczny północny

Dzieje zabytku

Ołtarz boczny powstał zapewne podczas jednej z osiemnastowiecznych renowacji świątyni. Jedna z ważniejszych rozpoczęła się w 1781 roku: „[Ksiądz] Franciszek Minocki […] z Panią Anną z Morskich Grodzicką Kasztelanową Oświęcimską, wysokich cnót Kollatorką, wspólnie łożonym nakładem, z samych prawie fundamentów, reperuie Kościół”. Prawdopodobnie remont trwał kilka lat, bowiem jeszcze podczas wizytacji w 1783 roku nie podjęto się opisu kościoła ze względu na trwające prace „dla znaczney reparacyi, w którey teraz iest exekrowany, y dlatego co do materyalnego stanu nie opisuje się”. Wtedy prawdopodobnie kościół uzyskał obecne, rokokowe wyposażenie: trzy ołtarze oraz ambonę. W 1867 roku ołtarze uległy częściowemu spaleniu podczas pożaru świątyni. Pełną konserwację nastawy wykonano w 1997 roku pod kierownictwem Kingi Kuzemczak i Danuty Przędy.

Opis

Ołtarz jednoosiowy, jednokondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa w typie sarkofagowym, z monogramem maryjnym na ścianie frontowej. Nastawa ołtarzowa na cokole o wklęsłym rzucie, zwężająca się ku górze, ujęta po bokach szerokimi spływami wolutowymi, zdobionymi zwisami z kampanul, a w dolnej części cekinami. W polu ołtarza obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej w złoconej ramie o kształcie prostokąta stojącego, zamkniętego łukiem półkolistym. Kondygnację zamyka profilowany gzyms w kształcie łuku nadwieszonego. Zwieńczenie w formie zbliżonej do stojącego prostokąta, ujęte po bokach spływami wolutowymi. W polu, w kartuszowej ramie, zdobionej ornamentem rocaille’owym obraz „Nauczanie Marii”. Zwieńczenie zamknięte profilowanym gzymsem o przebiegu wklęsło-wypukłym. Na szczycie rokokowy akroterion. Ołtarz utrzymany w kolorystyce kości słoniowej ze złoceniami w partiach ornamentów i profilowań.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz został wykonany w stylu rokokowym. Struktura choć prosta, jest nietypowym przykładem nastawy niearchitektonicznej operującej przede wszystkim spływami wolutowymi i liniami wklęsło-wypukłymi. Jest też efektownie zdobiona ornamentem rokokowym. Tego typu nastawy powstawały w oparciu o augsburskie ryciny ornamentalne rozpowszechnione w Europie Środkowej w XVIII wieku. Podobne dzieła można odnaleźć w niewielu świątyniach: w kościele w Górce Kościelnickiej, a najbliższe formalnie w kościele Wszystkich Świętych w Nowej Hucie w Krakowie.

W polu głównym ołtarza umieszczony jest obrazem Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej Teodora Stachowicza z 1867 roku. Wizerunek ma cechy typowe dla malarstwa Stachowicza, m.in. delikatny modelunek ciała i rozmyte przejścia tonalne. Po przeciwnej stronie nawy kościoła, znajduje się drugi obraz malarza przedstawiający św. Józefa z Dzieciątkiem. Na obu dziełach w bardzo zbliżony sposób malowane są rysy twarzy, zwłaszcza w partii policzków i ust. Obrazy zostały zapewne zamówione po pożarze kościoła, który w 1867 roku strawił częściowo poprzedni wystrój malarski ołtarzy bocznych. Inne dzieła o tematyce religijnej Stachowicza można podziwiać w kościołach krakowskich: w klasztorze Dominikanek na Gródku – „Matka Boska Różańcowa ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską” z 1838 roku, w kościele św. Marka – „Apoteoza św. Doroty” z 1849 roku, w kościele św. Floriana – „Naigrywanie” z 1860 roku, w klasztorze Karmelitów bosych – „Św. Jan od Krzyża”, a także poza Krakowem: „Św. Marek” w kościele św. Marka w Żywcu z 1834 roku czy „Św. Barbara” w kościele św. Klemensa w Wieliczce. Artysta oprócz tematyki religijnej z zamiłowaniem podejmował się malowania widoków Krakowa i jego okolic, a także aktualnych wydarzeń z dziejów miasta, np. „Pożar Krakowa 18-21 lipca 1850” z 1850 roku.

Streszczenie

Ołtarz boczny powstał po 1783 roku w stylu rokokowym. Struktura choć prosta, jest nietypowym przykładem nastawy niearchitektonicznej operującej przede wszystkim spływami wolutowymi i liniami wklęsło-wypukłymi. Jest też efektownie zdobiona ornamentem rokokowym. W polu głównym ołtarza umieszczony jest obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej Teodora Stachowicza z 1867 roku, a w zwieńczeniu obraz „Nauczanie Marii”.

Bibliografia