Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

W aktach wizytacji biskupich z 1617 roku, a także z lat 1644-1647 wzmiankowane są jedynie trzy ołtarze w kościele w Zembrzycach. Dopiero w 1670, a następnie w 1679 roku odnotowano ich już pięć. Biorąc pod uwagę strukturę dzieła, wykonanie rzeźb oraz ozdobienie go ornamentem małżowinowo-chrząstkowym należy przypuszczać, iż właśnie ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego razem z drugim ołtarzem (obecnie dedykowany św. Józefowi) powstały właśnie w tym czasie. Zatem pierwotnie ołtarze te były ustawione w starym kościele w Zembrzycach.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednokondygnacyjna i jednoosiowa. Ołtarz prostopadłościenny, mensa drewniana z kamiennym portatylem. Cokół nastawy ustawiony na ołtarzu pośrodku zdobiony płyciną w kształcie leżącego prostokąta o zaokrąglonych krótszych bokach, imposty dekorowane rozetkami. Kondygnacja ujęta parą pięciobocznych pilastrów dźwigających przerwane belkowanie z przyczółkami, po bokach dodatkowo flankowana uszami wykończonymi ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. Pilastry ustawione na bazach, mają kanelowane trzony i kompozytowe kapitele. W polu głównym w głębokiej wnęce umieszczony jest krucyfiks oraz rzeźba Matki Boskiej po lewej stronie i św. Jana Ewangelisty po prawej. Tło wyłożono tkaniną. Po bokach krucyfiksu zawieszone są dwa gorejące serca na tle promienistej glorii. Obramienie wnęki wykończone ażurową wicią winorośli po bokach, a w łuku podwieszonymi szyszkami. Nad wnęką uskrzydlona główka aniołka z szyją podwiązaną chustą, skierowana na wprost. Analogiczne rzeźby znajdują się w partii fryzu na osi kolumn. Na przyczółkach ułożona jest para aniołków z arma Christi w dłoniach. W zwieńczeniu promienista gloria z monogramem Chrystusa na czerwonym tle, obwiedzionym wieńcem z obłoków. Struktura malowana w kolorze naturalnego drewna, ornamentyka złocona, detale czerwone.

Zarys problematyki artystycznej

Analiza stylistyczna struktury i elementów dekoracyjnych pozwala przypuszczać, że ołtarz powstał w trzeciej ćwierci XVII wieku. Stanowi przykład typowej dla tego okresu struktury ołtarzowej cechującej się prostą, jednoosiową formą, bogato dekorowaną ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. Charakterystyczne są również umieszczone na ołtarzu uskrzydlone główki aniołków skierowane na wprost i z szyją podwiązaną drapowaną chustą – w sposób typowy dla XVII wieku. Z tego okresu pochodzą również rzeźby umieszczone w nastawie ołtarzowej. Posiadają cechy charakterystyczne dla plastyki wczesnobarokowej o sztywnym sposobie kształtowania sylwetki oraz drapowania szat pozbawionego silnej ekspresji i przyjmującego formę rurkowatych fałd, przylegających ciasno do ciała i opadających równolegle w dół. Prawdopodobnie pięcioboczne kanelowane pilastry zastąpiły w XIX wieku oryginalne podpory.

Streszczenie

Ołtarz boczny z grupą Ukrzyżowania (Chrystusem, Matką Boską i św. Janem Ewangelistą) powstał pomiędzy 1647 a 1670 rokiem. Stanowi przykład typowej dla tego okresu struktury ołtarzowej cechującej się prostą, jednoosiową formą, bogato dekorowaną ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. Charakterystyczne są również umieszczone na ołtarzu uskrzydlone główki aniołków skierowane na wprost i z szyją podwiązaną drapowaną chustą – w sposób typowy dla XVII wieku. Z tego okresu pochodzą również rzeźby umieszczone w nastawie ołtarzowej. Posiadają cechy charakterystyczne dla plastyki wczesnobarokowej o sztywnym sposobie kształtowania sylwetki oraz drapowania szat pozbawionego silnej ekspresji i przyjmującego formę rurkowatych fałd, przylegających ciasno do ciała i opadających równolegle w dół.

Bibliografia