Grupa Ukrzyżowania

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Jerzmanowice-Przeginia
Miejscowość
Racławice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Bolechowice
Parafia
Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Tagi
Grupa Ukrzyżowania rzeźba XVI wieku
Miejsce przechowywania
belka tęczowa
Identyfikator
DZIELO/06005
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
początek XVI wieku
Technika i materiał
drewno lipowe, techniki rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
Inne wymiary – figura Chrystusa: wysokość 167 cm, szerokość 156 cm; figura Matki Boskiej: wysokość 113 cm, szerokość 40 cm, głębokość 31 cm; figura św. Jana Ewangelisty: wysokość 115 cm, szerokość 38 cm, głębokość 25 cm; figura św. Marii Magdaleny: wysokość 75 cm, szerokość 47 cm, głębokość 25 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Grupa Ukrzyżowania wzmiankowana jest w wizytacjach biskupich z 1598 i 1602 roku „ecclesia…habet…Crucifixi in medio sui”; z 1611 roku „Imago Crucifixi in medio ecclesiae sculpta” oraz z 1748 roku „medium hujus ecclesiae ornat arcus, Crucifixo affabre exsculpto et depicto ornatus, cui collaterantur duae statuae Matris Dolorosa et S. Ioannis Evangelista”. Nie wiadomo jednak kiedy dokładnie w miejsce pierwotnej, drewnianej belki pojawiła się żelazna sztaba opisana w inwentarzu kościoła z 1839 roku „Tęcza żelazna z sztaby grubej, w obląg wygięty maiąca (…), w środku tej tęczy jest krzyż z wizerunkiem Chrystusa Pana u góry do podciebitki kościoła przymocowany, zaś po bokach tego krzyża stoją dwie figury na drzewie malowane, wyobrażające Matkę Boską i św. Jana Apostoła”. Antoni Wiatrowski w „Ilustrowanym przewodniku po ziemi olkuskiej” z 1938 roku napisał, że drewnianą belkę tęczową zastąpiono żelaznym drutem, bo „przeszkadzała organiście”. W kolejnym opisie z 1933 roku oraz na fotografii Piotra Krakowskiego z 1951 roku brakuje rzeźb Matki Boskiej oraz św. Jana Ewangelisty. Natomiast na wzmiankowanej fotografii pojawił się inny, niewspominany wcześniej element, dziś niezachowany, a mianowicie medaliony z symbolami ewangelistów na zakończeniu ramion krzyża. Pierwotny wygląd tęczy przedstawiają więc fotografie wykonane w 1951 roku, które ukazują stan grupy sprzed konserwacji przeprowadzonej w latach 1952-1954: m.in. odmienne osadzenie krzyża, św. Marię Magdalenę u stóp Chrystusa, czy nieistniejące już medaliony z symbolami ewangelistów na zakończeniach ramion krzyża. Obecny wygląd grupy Ukrzyżowania jest wynikiem konserwacji, przeprowadzonej w latach 1953-1954 przez Eugeniusza Czuhorskiego. Prawdopodobnie wówczas żelazną sztabę zastąpiono rekonstrukcją gotyckiej belki tęczowej, a także przywrócono rzeźby Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty, których nie wymieniono w ostatnim inwentarzu z 1933 roku. Wtedy też usunięto z belki tęczowej rzeźbę św. Marii Magdaleny oraz zlikwidowano medaliony z symbolami Ewangelistów na zakończeniach ramion krzyża. Figurę św. Marii Magdaleny odnalazła za ołtarzem bocznym Genowefa Zań-Ogarkowa w 1994 roku. Ostatnie konserwacje grupy Ukrzyżowania przeprowadzono w 1995 oraz w 2006 roku.

Opis

Łuk tęczowy o półkolistym wykroju wsparty na kroksztynach. Belka profilowana, współczesna (z czasów ostatniej konserwacji, nawiązująca do poprzedniej gotyckiej). W centrum krucyfiks z postacią Chrystusa umarłego, po prawej św. Jan Ewangelista, po lewej Matka Boska i św. Maria Magdalena. Chrystus przybity do krzyża trzema gwoździami, sylwetka w delikatnym zwisie, z głową przechyloną na prawe ramię, o silnie podkreślonej anatomii ciała, z zaznaczonymi śladami męki. Perizonium w formie tkaniny przewiązanej na prawym biodrze. Twarz podłużna, okolona zarostem; włosy długie spływające na prawe ramię w kręcone pukle, na głowie korona cierniowa. Po prawej stronie rzeźba św. Jana Ewangelisty, ukazanego w postawie stojącej, zwróconego w trzech czwartych w prawo, lewą ręką przytrzymującego z przodu płaszcz. Święty jest ubrany w długą, zieloną suknię z długimi rękawami oraz czerwony płaszcz, spięty na piersi, zdobiony na brzegach grubą lamelką. Twarz owalna, policzki silnie zarumienione, małe usta, długi i wąski nos, wzrok skierowany przed siebie, zmarszczone brwi. Włosy jasne, spływające do ramion ciasno ułożonymi puklami. Po lewej stronie krucyfiksu rzeźba św. Marii Magdaleny ukazana w pozycji klęczącej, z prawego profilu, z wyciągniętymi w stronę krzyża dłońmi. Święta jest ubrana w długą, czerwoną suknię oraz obszerny zielony płaszcz ze srebrną podszewką, na głowie ma biały welon. Twarz owalna, z wyraźnie zaznaczonym podbródkiem, zmarszczone brwi; spod welonu spływają na lewe ramię długie i jasne włosy. Za nią rzeźba Matki Boskiej ustawiona w kontrapoście, z prawą nogą ugiętą w kolanie, ze skrzyżowanymi na piersi rękami. Maria jest ubrana w długą, bordową suknię oraz błękitny płaszcz z czerwoną podszewką. Twarz szeroka, z wyraźnie zaznaczonym podbródkiem, wzrok skierowany w dal, zmarszczone brwi. Rzeźby ustawione na półkolistych, zielonych cokolikach. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, detale złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania umieszczona na półkolistej arkadzie tęczowej, spiętej wspartą na wspornikach belką stanowi element wyposażenia świątyni, który bezpośrednio nawiązuje do architektury gotyckich kościołów. Grupa Ukrzyżowania powstała na początku XVI wieku, a więc pochodzi z okresu budowy obecnego kościoła (po 1511). Grupa Ukrzyżowania na łuku tęczowym kościoła w Racławicach jest przykładem późnogotyckiej rzeźby małopolskiej, która, choć w swojej idei nawiązuje do tradycji „pięknych madonn”, to jej stylizacja odpowiada schyłkowemu stylowi łamanemu. Twarze figur wyrażają ból i cierpienie, mają zaciśnięte usta, zmarszczone brwi i czoła. Wyprężone ręce Chrystusa, wyraźnie zaakcentowane mięśnie i ścięgna, a także wypięta klatka piersiowa to cechy późnogotyckiego realizmu. Z tego samego okresu pochodzą również grupy Ukrzyżowania na łukach tęczowych w kościołach w Olkuszu, Pilicy i kilku innych o mniejszym znaczeniu, a także rzeźby zachowane w Dłużcu (dwie święte dziewice).

Streszczenie

Rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania umieszczona na półkolistej arkadzie tęczowej, spiętej wspartą na wspornikach belką stanowi wyjątkowy element wyposażenia świątyni, pochodzących z czasów jej budowy (początek XVI wieku). Centrum kompozycji stanowi krucyfiks z figurą ukrzyżowanego Chrystusa, po prawej św. Jan Ewangelista, po lewej Matka Boska i św. Maria Magdalena.

Bibliografia

"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Kornecki Marian, "Zabytki sztuki regionu olkuskiego" , [w:] "Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, t. 2" , Warszawa-Kraków 1978 , s. 475-522
Tomczyk Kazimierz, "Kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Racławicach", Racławice 2014
Wiśniewski Jan, "Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem", Marjówka Opoczyńska 1933
Wiatrowski Antoni, "Ilustrowany przewodnik po ziemi olkuskiej", Olkusz 1938
"Wawel 1000-2000, t. 2: Skarby archidiecezji krakowskiej, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, maj-wrzesień 2000", Kraków 2000

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Parafialne w Racławicach, mps Krasnowolski Bogusław, Racławice Olkuskie. Kościół parafialny pw. Narodzenia N. P. Marii. Dokumentacja historyczna wyposażenia opracowana na zlecenie Państwowej Służby Ochrony Zabytków w Krakowie, Kraków 1994, s. 11-12, 33-34, 65-70.

Jak cytować?

Maria Działo, "Grupa Ukrzyżowania", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/grupa-ukrzyzowania-9

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności