Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

W aktach wizytacji z 1765 roku wskazano, że w nowo wybudowanym kościele w Łętowni (1760-1765) znajdują się jeszcze dawne ołtarze, ale mają być sprawione nowe („In Ecclesia altaria sunt antiqua, sed quoniam Magnifica Fundatrix per quam est fundata Ecclesia etiam alteria nova”). Nowe retabula powstały zatem po 1765 roku. Ich fundatorką była Barbara z Janickich Lisicka. Nastawy były na nowo złocone w 1902 roku przez Jana Haltaja. W czwartej ćwierci XX wieku zostały poddane konserwacji.

Opis

Nastawa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem. Ołtarz prostopadłościenny, murowany, w drewnianej obudowie, z kamienną mensą. Antepedium ujęte profilowaną ramą, w polu malowana płycina w formie leżącego prostokąta o wklęsłych narożach, wypełniona różami, z akantowym kartuszem w centrum. W narożach przedstawienia ptaków na gałęziach. W polu kartusza scena ścięcia św. Barbary przez oprawcę, na tle pejzażu. Retabulum ustawione na dwustrefowym cokole, z wyłamanymi dwoma prostopadłościanami, w górnej części dekorowanym rocaille'owymi płycinami. Nastawa ujęta parą zdwojonych pilastrów, o kanelowanych trzonach i kapitelach kompozytowych, dźwigających pełne belkowanie, wyłamane na ich osi, z architrawem przyjmującym nad polem środkowym formę łuku odcinkowego oraz fragmenty półkolistego, przerwanego przyczółka. W polu centralnym wnęka w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, ujęta profilowaną ramą, z obrazem św. Barbary. Nad nią, w polu belkowania rocaille'owy kartusz z napisem „IT DE / NOCTE SURREXIT DEDIT / CIBARIA ANCIRIS / SUIS”. Zwieńczenie w formie zbliżonej do trapezu, ujętego spływami wolutowymi, zamkniętego fragmentem gzymsu w kształcie łuku półkolistego nadwieszonego. Zwieńczenie zakończone rokokową muszlą i rocaille'm, flankowane kampanulami. W polu obraz pokutującej św. Marii Magdaleny w kształcie analogicznym do zwieńczenia, w profilowanej ramie. Struktura polichromowana na sposób imitujący marmoryzację w kolorach niebieskim i zielonym, profile i ornamentyka złocone, detal srebrzony.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany ołtarz reprezentuje typ aediculowy, a więc jednoosiowej i jednokondygnacyjnej nastawy ze zwieńczeniem, ujętej parą podpór, które dźwigają belkowanie i przerwany przyczółek. Jest to jeden z najczęściej budowanych rodzajów retabulów, zwłaszcza dla ołtarzy bocznych, który pojawił się w pierwszej połowie XVII wieku i był stosowany przez cały XVIII wiek.
Ołtarz pod względem struktury architektonicznej jest bardzo bliski retabulum, które obecnie znajduje się w kościele w Świątnikach Górnych, a które pochodzi z katedry krakowskiej, jak również ołtarzowi z kaplicy Olbrachta na Wawelu. Projekt tych ołtarzy przypisywany jest Francesco Placidiemu (ok. 1710-1782), włoskiemu architektowi, aktywnemu w Krakowie i Małopolsce od lat czterdziestych XVIII wieku. Atrybucję tę potwierdza niezrealizowany projekt na portal do kaplicy saskiej na Wawelu, sygnowany przez Placidiego, który ma analogiczną architekturę jak wspomniane wyżej ołtarze z katedry. Wszystkie te nastawy i portal mają taki sam układ podpór, belkowania i przyczółka oraz analogiczną formę zwieńczenia, z charakterystycznym motywem spływów wolutowych i gzymsem wyłamanym na kształt łuku odcinkowego nadwieszonego. Z dużym prawdopodobieństwem można zatem założyć, że ołtarz boczny w kościele w Łętowni wykonany był według tego samego projektu autorstwa Francesca Placidiego.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Nowe retabula do kościoła w Łętowni powstały po 1765 roku. Ich fundatorką była Barbara z Janickich Lisicka. Ołtarz pod względem struktury architektonicznej jest bardzo bliski retabulom projektowanym przez Francesca Placidiego.

Bibliografia