Mauzoleum św. Jana Kantego

Dzieje zabytku

Szczątki zmarłego w 1473 roku zasłużonego profesora Uniwersytetu Krakowskiego Jana Kantego umieszczono w drewnianej trumnie i złożono w krypcie pod posadzką kościoła. W 1539 roku przeniesiono je do metalowej trumny. W 1549 roku Jakub Friedl, rektor Akademii Krakowskiej, ufundował grobowiec z kamienia pińczowskiego. Po zburzeniu gotyckiej świątyni i wybudowaniu nowej według projektu Tylmana z Gameren wzniesiono nowy grobowiec beatyfikowanego w 1680 roku profesora. W 1695 roku jego projekt wykonał warszawski malarz na dworze królewskim Jerzy Eleuter Szymonowic Siemiginowski, według koncepcji księdza Sebastiana Piskorskiego. Prace rzeźbiarskie to dzieło warsztatu Baltazara Fontany z udziałem kamieniarza Jana Liskowicza. Portret św. Jana Kantego w tumbie namalował Wilhelm Włoch. W 1703 roku szczątki świętego umieszczono w relikwiarzu w formie sarkofagu.

Opis

Na prostopadłościennej, wysokiej podstawie na kilkustopniowym podwyższeniu z dostawionym do niej ołtarzem, stoją personifikacje czterech Wydziałów Uniwersytetu – Teologii, Prawa, Medycyny i Sztuk Wyzwolonych, podtrzymujące trumnę z figurą putta w otoczeniu obłoków, które prawą ręką wskazuje na świętego, a lewą na posrebrzaną rzeźbę Baranka Apokaliptycznego na tle glorii i znajdującą poniżej banderolę z napisem: "Et lucerna eius est Agnus". Trumna ma kształt wybrzuszonego dołem sarkofagu z wiekiem ujętym dwiema wolutami. Ołtarz z antepedium wykonanym w technice skalioli z wyobrażeniem uskrzydlonego anioła trzymającego w rękach wieńce z kwiatów i lauru otoczonego witkami palm i rozlokowany i swobodnie pękami różnokolorowych kwiatków. Wokół grupy ustawiono cztery wolnostojące wysokie kolumny posadowione na wysokich postumentach, których ścianki są ozdobione czarnymi medalionami z motywami kwiatów wykonanymi w technice skalioli. Kolumny mają skręcone trzony i kompozytowe kapitele, dźwigające odcinki belkowania, na których umieszczono figury czterech świętych Janów – Jana Chrzciciela, Jana Ewangelisty, Jana Kantego i Jana z Damaszku.

Zarys problematyki artystycznej

Inicjatorem budowy okazałej oprawy nad grobem profesora Uniwersytetu Krakowskiego był ksiądz Sebastian Piskorski, który jak mówił o nim biskup Kazimierz Łubieński: "ze skarbu swego bardzo obfite łożył ekspensy [wydatki], ażeby grób tego cudotwornego w królestwie naszym patrona, jakby tylko być mogło najlepiej przyozdobił". Projekt narysował malarz królewski Jerzy Eleuter Szymonowic-Siemiginowski, a dzieło wykonał warsztat Baltazara Fontany przy udziale kamieniarza Jana Liskowicza.
Krakowskie dzieło nie posiada jednego, konkretnego źródła inspiracji. Bez wątpienia czterokolumnowa konstrukcji stanowi dalekie echo baldachimowej konfesji nad grobem św. Piotra w rzymskiej bazylice, a bardziej jej projektów nie tylko Berniniego, lecz również Francesca Borrominiego. Rezygnacja z baldachimu na rzecz wolnostojących kolumn, zwieńczonych figurami powszechnie czczonych w Kościele katolickim świętych Janów – patronów Jana z Kęt, czyni z krakowskiej kreacji dzieło wręcz unikatowe, niezwykle oryginalne. Pomysł połączenia personifikacji czterech wydziałów unoszących trumnę świętego z czterema kolumnami zwieńczonymi figurami mógł być autorstwa księdza Piskorskiego. Najbliższe skojarzenia wiążą się z okazałymi oprawami katafalków w rzymskich kościołach. Cztery obeliski ujmowały trumnę z czterema personifikacjami w katafalku po śmierci papieża Aleksandra VII w bazylice św. Piotra w Rzymie (G. L. Bernini, 1667). Już sam motyw kolumny (podpory) i posąg niosły ze sobą szereg symbolicznych treści, wyrażonych słowami teoretyka architektury Nataniela Wąsowskiego "na pochwałę czyją, triumf, znak zwycięski".
Program ideowy konfesji dopełniają łuk arkadowej niszy na ścianie zamykającej oraz malowidła. Na ścianach bocznych umieszczono sceny z życia świętego: Darowanie płaszcza przez świętego żebrakowi, Zwrócenie płaszcza świętemu przez Matkę Boską; na sklepieniu: Gloria św. Jana Kantego, Cud z rozbitym dzbanem, Komentowanie Ewangelii św. Mateusza. Ponadto nad gzymsem umieszczono figury ojców Kościoła: Ambrożego, Grzegorza, Augustyna i Hieronima. Program uzupełniają malowane i rzeźbione insygnia profesorskie (biret, księgi, gęsie pióra, kałamarz) oraz symbole mądrości (Baranek na skale, ptaki zjadające owoce, sfera opasana znakami zodiaku). Autorem malowideł był Karol Dankwart.
Oprawa grobu św. Jana Kantego od początku budziła zachwyt. Nazywano ją "cudem gruntownego przemysłu" oraz twierdzono, że "nic piękniejszego w Krakowie widzieć nie można". Doczekała się również powtórzenia w oprawie grobu błogosławionego Izajasza Bonera w klasztorze Augustianów w Krakowie (1766).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Mauzoleum św. Jana Kantego, profesora Uniwersytetu Krakowskiego, beatyfikowanego w 1680 roku, powstało w latach 1695-1700. Twórcą koncepcji tej oprawy był ksiądz Sebastian Piskorski. Projekt narysował malarz królewski Jerzy Eleuter Szymonowic-Siemiginowski, zaś dzieło wykonał warsztat Baltazara Fontany i kamieniarz Jan Liskowicz. W centrum stoją personifikacje czterech wydziałów Uniwersytetu – Teologii, Prawa, Medycyny i Sztuk Wyzwolonych, podtrzymujących trumnę z figurą putta w otoczeniu obłoków, które prawą ręką wskazuje na portret świętego, a lewą na posrebrzaną rzeźbę Baranka Apokaliptycznego na tle glorii. Wokół ustawiono skręcone kolumny podtrzymujące figury świętych Janów – Chrzciciela, Ewangelisty, Kantego i Damasceńskiego. Program dopełniają freski ukazujące sceny z życia zasłużonego profesora oraz Adorację Anielską, autorstwa Karola Dankwarta, uzupełnione przez Innocentego Montiego.

Bibliografia