Pomnik nagrobny Mikołaja Kopernika

Dzieje zabytku

Pomysłodawcą budowy pomnika był ksiądz Sebastian Sierakowski, wybitny architekt, znany teoretyk architektury, społecznik i polityk. Na miejsce przeznaczenia pomnika upamiętniającego wybitnego astronoma wybrał kolegiatę św. Anny, kolebkę krakowskich akademików. Zgodę na jego budowę wyraził senat 8 stycznia 1822. Pomysł zaaprobował również biskup Jan Paweł Woronicz, ale zastrzegł jego formę, stosowną do miejsca oraz wymógł wysoki poziom artystyczny i materiałowy. Pomnik wykonał Jan Nepomucen Galli i Antoni Arkusiński. Jego odsłonięcie nastąpiło 25 maja 1823.

Opis

Pomnik przyścienny składa się z wysokiego cokołu, na którym stoi kobieta nakładająca wieniec laurowy na popiersie Mikołaja Kopernika osadzone na kolumnie. Cokół ujęty jest dwoma boniowanymi ryzalitami, z ośmiobocznymi tarczami z herbem Krakowa i Uniwersytetu Krakowskiego. Pośrodku cokołu wyryto inskrypcję: "Nicolaus Copernicus / Patriae Urbis Universisitatis / Decus Honor Gloria". Po bokach na cokole ustawiono na niskich zwężających się, okrągłych w planie cokolikach glob ziemski i sferę planet. Pomiędzy nimi niska płyta z inskrypcją "Sapere Auso". Nad niej stoi kobieta, personifikacja Uranii (?) ukazana w kontrapoście, w szatach ściśle przylegających do ciała i z szarfą przepasaną przez lewe ramię ze znakami zodiaku. Jej twarz jest owalna, o zaostrzonej brodzie, ostrym nosie i drobnych ustach, otwartych, wydanych oczach, z włosami gęstymi, długimi, falującymi lokami opadającymi na ramiona. Głowa zwieńczona diademem z gwiazdą. Prawą ręką trzyma Tarczę Sobieskiego (z herbem Janina i astrologicznym Bykiem wśród gwiazd) opartą o podłoże, a w lewej wieniec z lauru nad głową Kopernika. Popiersie astronoma jest osadzone na wysokim cokole w kształcie gładkiej kolumny, ukazane frontalnie. Twarz modelowana sumarycznie, z zaznaczonymi zmarszczkami, prostym nosem i kręconymi włosami sięgającymi podbródka. Grupa rzeźbiarska ukazana na tle prostokątnego, zamurowanego przejścia, z kratą. Nad nim złocona gloria z kłębiastymi chmurami, między którymi napis „STA SOL NE MOVERE”.

Zarys problematyki artystycznej

Pomnik Mikołaja Kopernika należy do wielu dzieł w Krakowie o genezie patriotycznej. W okresie niewoli narodowej chętnie upamiętniano polskich bohaterów narodowych, walecznych generałów (Józef Poniatowski), zasłużonych wodzów (Tadeusz Kościuszko) i poetów (Adam Mickiewicz). Tym samym Kraków stawał się miejscem szczególnym na mapie zniewolonej Ojczyzny, miejscem powszechnej kommemoracji, także zasłużonych naukowców.
Rolę pomnika dobitnie wyraża inskrypcja na cokole: "Ojczyźnie, Miastu, Uniwersytetowi splendor, honor, sława". Mury krakowskiego kościoła były wcześniej i stały się później miejscem upamiętnienia najwybitniejszych krakowskich uczonych.
Nie był to pierwszy na ziemiach polskich pomnik astronoma. Już w 1766 roku Józef Aleksander Jabłonowski ufundował jego pomnik. Wykonał go Wojciech Rojowski (cokół zamówiono w Dębniku). Miał stanąć na placu przed toruńskim ratuszem, ostatecznie trafił do kościoła świętych Janów.

Streszczenie

Pomnik Mikołaja Kopernika, astronoma, ufundował i zaprojektował Sebastian Sierakowski, architekt, duchowny, społecznik i polityk. Wykonany został w latach 1822-1823 przez Jana Nepomucena Gallego (partie rzeźbiarskie i kamieniarskie) i Antoniego Arkusińskiego (autor tarczy). Pomnik należy do licznych przykładów sztuki upamiętniającej zasłużonych Polaków w okresie niewoli narodowej.

Bibliografia