Ołtarz w kaplicy św. Katarzyny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
Kraków
Gmina
Kraków
Miejscowość
Kraków
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Św. Anny
Kościół
Św. Anny
Identyfikator
DZIELO/23601
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
1695-1703
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Technika i materiał
kamień, stiuk, techniki kamieniarskie i rzeźbiarskie, marmoryzacja, skaliola
Autor noty katalogowej
Józef Skrabski
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0

Dzieje zabytku

Średniowieczny kościół św. Anny został rozebrany w 1679 roku. W jego miejsce wybudowano nową świątynię pod kierunkiem księdza Sebastiana Piskorskiego, według projektu Tylmana z Gameren. W latach 1695-1703 powstał wystrój wnętrza świątyni. Dekorację rzeźbiarską wykonał warsztat Baltazara Fontany.

Opis

Na trójstopniowej podstawie osadzona prostopadłościenna mensa ołtarza ujęta lekko wybrzuszającymi się postumentami. Antepedium wykonane w technice marmoryzacji (skaliola) z owalnym polem pośrodku, z wyobrażeniem leżącego nagiego Dzieciątka Jezus z krzyżykiem w lewej dłoni i pierścieniem z krzyżem w prawej, pozostałe naroża wypełnione bukietami kwiatów. Na osi mensy nastawa w formie profilowanej ramy prostokątnej zamkniętej łukiem wklęsło-wypukłym, nadwieszonym, wypełnionej płaskorzeźbą z postacią św. Katarzyny. Święta ukazana w trzech czwartych, w pozycji klęczącej, na chmurach, z rękami złożonymi na piersi, z głową lekko odchyloną w głąb kompozycji. Jej twarz jest owalna, o pełnych policzkach, ze smukłym nosem, głębokimi oczodołami i otwartymi ustami. Na głowie włosy modelowane sumarycznie, długie, opadające na plecy oraz korona otwarta. Święta jest ubrana w długą suknię i obficie fałdowany płaszcz. Za jej plecami widoczny fragment koła – atrybutu jej męczeństwa, z przodu wyłaniające się płaskorzeźbione putta, z których jedno trzyma gałąź palmy. W górnej części kompozycji modelowane w płytkim reliefie chmury z widocznymi między nimi promieniami oraz uskrzydlone główki aniołków. Po bokach kolumny osadzone na bazach, ścięte w połowie wysokości ramy, zakończone skłębionymi obłokami chmur i siedzącymi na nich aniołkami. Lewy ukazany w pozycji półleżącej, z prawą ręką na piersi, a lewą wyciągniętą w kierunku osi ołtarza, z głową skierowaną w jego prawą stronę. Anioł po przeciwnej stronie siedzi na obłoku okrakiem i trzyma w ręku palmę męczeństwa. W tle obu aniołów płaskorzeźbione grupy puttów z banderolami z nieczytelnymi inskrypcjami. Nastawę wieńczy gloria promienista, której promienie wchodzą w partię okna, z siedzącą na obłokach postacią małego Jezusa z kulą ziemską przy boku i z prawą ręką uniesioną w geście błogosławieństwa, ubranego w rozwiany na plecach płaszcz. Kompozycję uzupełniają płaskorzeźbione grupy uskrzydlonych aniołków. Ołtarz z elementami czarnego i białego marmuru, barwnej marmoryzacji i białego, częściowo złoconego stiuku.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz św. Katarzyny należy do najciekawszych dzieł dojrzałego baroku w Małopolsce. Wyróżnia go niespotykana na tym terenie konstrukcja złożona ze ściętych kolumn i posadowionych na nich aniołów oraz płaskorzeźbione przedstawienie w miejscu zarezerwowanym z reguły na obraz. Pochodzący z pogranicza włosko-szwajcarskiego rzeźbiarz użył środków formalnych typowych dla dzieł znajdujących się w Rzymie, gdzie studiował w kręgu rzeźbiarzy związanych z Gian Lorenzo Berninim. Tam chętnie budowano nastawy ołtarzowe utworzone z samego przedstawienia malarskiego lub płaskorzeźbionego, ujętego figurami. Bezpośrednim źródłem inspiracji dla krakowskiej nastawy był ołtarz św. Emerenziany w kościele Sant’Agnese w Rzymie, autorstwa Ercole Ferraty, jednego z najbliższych współpracowników Berniniego. Sposób ułożenia ukazanej z profilu, klęczącej postaci ze skrzyżowanymi na piersi rękami stanowi autorską replikę rzymskiego dzieła, ale tylko pod względem formalnym. Świętą Katarzynę identyfikują jej atrybuty – koło do tortur i palma męczeństwa w rękach putta. W krakowskim dziele Fontana – jak jego poprzednicy w Rzymie – pragnął za pomocą techniki rzeźbiarskiej osiągnąć efekty malarskiej głębi poprzez zróżnicowanie głębokości reliefu od partii niemal pełnoplastycznej (głowa) aż do niemalże reliefowej (promienie). Ołtarz należy do najciekawszych dzieł włoskiego rzeźbiarza. Uzupełnieniem programu ideowego dzieła są posągi św. Agnieszki i św. Barbary na ścianach arkady od strony nawy oraz złocone przedstawienie cnót w pendentywach.

Streszczenie

Wykonany między 1695 a 1703 roku przez warsztat Baltazara Fontany ołtarz należy do najciekawszych dzieł dojrzałego baroku w Polsce. Bezpośrednim źródłem inspiracji dla tej nastawy był ołtarz św. Emerenziany w kościele Sant’Agnese w Rzymie, autorstwa Ercole Ferraty, jednego z najbliższych współpracowników Berniniego.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 2: Kościoły i klasztory śródmieścia, z. 1", Warszawa 1971
Karpowicz Mariusz, "Baltazar Fontana", Warszawa 1994
Kurzej Michał, "Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce", Kraków 2012
Kurzej Michał, "Budowa i dekoracja kościoła św. Anny w świetle źródeł archiwalnych" , [w:] "Studia z dziejów kościoła św. Anny w Krakowie" , red.Kliś Zdzisław, Węcławowicz Tomasz , Kraków 2009 , s. 139-178

Jak cytować?

Józef Skrabski, "Ołtarz w kaplicy św. Katarzyny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-w-kaplicy-sw-katarzyny

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności