Misericordia Domini (Chrystus Umęczony, Chrystus w studni)

Dzieje zabytku

Według tradycji obraz znajdował się przy bramie Kolegium Większego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Miał się przy nim modlić Jan Kanty, profesor Uniwersytetu, a gdy umarł obraz przeniesiono do kolegiaty św. Anny i zawieszono w pobliżu grobu późniejszego świętego. Według Michała Kurzeja wizerunek powstał jednak po śmierci uczonego w warsztacie anonimowego malarza, który w swej twórczości nawiązywał do prac Mistrza tryptyku z Blizanowa.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta w złoconej ramie o profilowanych krawędziach, z dekoracją roślinną. Na obrazie przedstawiono Chrystusa w grobie i stojącą za grobem Matkę Boską. Chrystus ukazany do pasa, frontalnie, z perizonium na biodrach, opadającym na ściankę grobu. Ma lekko przegiętą w prawo głowę i spogląda na Marię. Jego twarz jest pociągła, nos długi, oczy otwarte, usta wąskie. Na głowie ma długie włosy opadające na ramiona i zieloną koronę cierniową. Twarz okala krótka, brązowa broda. Wokół głowy aureola z promieni obwiedziona nimbem. Jego ręce są ułożone na wysokości klatki piersiowej, wskazują na ranę w boku, z którego tryska krew do położonego na grobie kielicha. Matka Boska ukazana w trzech czwartych, zwrócona w kierunku Jezusa, z rękami złożonymi do modlitwy. Jest ubrana w czerwoną suknię i czarny płaszcz oraz białą podwikę – chustę okalającą głowę i szyję. Jej twarz o ostrych krawędziach wyróżnia długi nos, szeroko otwarte oczy i wąskie, pełne usta. Grób Chrystusa ukazany od góry, w skrócie perspektywicznym, z przednią ścianką ozdobioną ślepymi maswerkami. Tło podzielone na dwie strefy: dolną, z zieloną tkaniną i górną, złoconą, z tłoczonymi gałązkami z liśćmi i kwiatami.

Zarys problematyki artystycznej

Temat dzieła reprezentuje typ ikonograficzny Misericordia Domini, którego źródłem literackim było proroctwo Izajasza o miłosiernym Mężu Boleści, uznane przez teologów chrześcijańskich za zapowiedź męki Chrystusa. Postać Marii jako współodkupicielki i orędowniczki często występowała obok umęczonego Chrystusa, wyrażała jej współcierpienie i udział w dziele Zbawienia.
Dlatego już w XVII wieku krakowski obraz był zaliczany do wizerunków maryjnych i określany w źródłach jako Imago Matris Misericordiae. Ten typ ikonograficzny był popularny w Polsce, czego przykładem są obrazy w kościele w Iwanowicach (epitafium Jana Gruszczyńskiego), czy malowidło w krużganku klasztoru Augustianów w Krakowie. Warto zaznaczyć, iż krakowski obraz powielano w scenach ukazujących św. Jana Kantego, np. w jego relikwiarzu w kościele św. Anny w Krakowie z 1695 roku.

Streszczenie

Obraz Misericordia Domini powstał w warsztacie nieznanego z nazwiska malarza krakowskiego w ostatniej ćwierci XV wieku. Według tradycji przed nim modlił się św. Jan Kanty, profesor Uniwersytetu Krakowskiego. Typ ikonograficzny obrazu wyraża współcierpienie Marii z Chrystusem podczas jego męki oraz jej udział w dziele Zbawienia.

Bibliografia