Kościół św. Elżbiety Węgierskiej

Dzieje zabytku

Według tradycji kościół św. Elżbiety w Trybszu wzniesiono w 1567 roku. Informację tę znaleziono na boku starego, murowanego ołtarza. Był on wtedy filialną świątynią parafii we Frydmanie. Blisko sto lat później dzięki księdzu Janowi Ratułowskiemu, ówczesnemu proboszczowi frydmańskiemu i trybskiemu, który zajął się restaurowaniem świątyni, ozdobiono wnętrze malowidłami ilustrującymi prawdy wiary. Miało to miejsce w 1647 roku. Potwierdza to napis umieszczony na karcie, pierwotnie zawieszonej nad amboną, obecnie przechowywanej w muzeum przy Zakładzie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tekst ten odnotowano również w Kronice parafialnej w 1830 roku oraz w pracy Tadeusza Szablowskiego: „ A CHRISTO NATO DÑO MILLESIMVS / BISQVE TREGENTENVS LVSTRA NOVEMQVE FLVVNT / BRVMAQVE BIS GLACIE FLVVIIS INCARCERAT VNDAS / QVANDO COLORE NITENS REDDITVR ISTA DOMVS / INDOCTE PLEBI PAROCHO DICTANTE IOANNE / RATVLOVICIO DOGMATA SARCA POLI / HOC EST / DEPICTA EST ISTA ECCLESIA MOTORE / MAGISTRO IOANNE RATVŁOWSKI EIVSDEM PRO TEMPORE / PROVT ET FRIDMANESNSIS ECCLESIAE / PAROCHO ANNO DNI 1647”. Ciekawostką jest, że do wizerunku Chrystusa umieszczonego nad drzwiami zakrystii miał pozować sołtys, jako fundator malowideł. W aktach wizytacji z 1752 roku zanotowano, że ksiądz Michał Lorenc starał się o odnowienie tej polichromii.

Na początku XX wieku staraniem księdza Michała Nyulasiego wzniesiono w Trybszu nową, murowaną świątynię. Wyposażenie drewnianego kościółka przeniesiono do nowej świątyni. Pozostała tylko rokokowa ambona z drugiej połowy XVIII wieku oraz feretrony z XVIII i XIX wieku. Od tego czasu zabytkowy kościół zaczął popadać w ruinę. W 1924 roku rozebrano wieżę i zakrystię. Wieża ta miała pochyłe ściany, okolone u dołu fartuchem, a także nadwieszoną izbicę nakrytą gontowym dachem. W 1938 roku zabezpieczono przed rozbiórką dalszą część budowli. Podczas prac kościół podniesiono i posadowiono na fundamencie, konstrukcję wzmocniono ściągaczami, a ściany i sygnaturkę obito gontem. Następne prace prowadzono w latach 1953-1956, 1972 i 1976. W ostatnich latach, 2010-2012 konstrukcję kościoła oraz malowidła poddano gruntownej konserwacji. Podczas inwentaryzacji zabytków przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków odnaleziono cenną rzeźbę przedstawiającą Pietę z XVII wieku. Niestety nie wiadomo, czy znajduje się jeszcze w posiadaniu parafii. Ponadto w świątyni znajdowało się skrzydło tryptyku z przedstawieniem Ecce Homo z około połowy XVI wieku oraz obraz św. Elżbiety z tego samego okresu, stanowiący część środkową tryptyku. Obecnie zabytki te znajdują się w nowym kościele parafialnym.

Opis

Kościół św. Elżbiety Węgierskiej w Trybszu usytuowany jest w centrum wsi na południe od drogi prowadzącej z Łapsz Wyżnych do Nowego Targu. Teren przykościelny jest otoczony od południa drewnianym ogrodzenie z murowanymi słupkami i kamienną podmurówką, z pozostałych stron mur z polnych kamieni, nakryty daszkiem cementowym. Główne wejście na teren przykościelny od północy, od zachodu bramka prowadząca do nowego kościoła, od południa furtka na cmentarz. Od zachodu główne wejście flankowane słupkami. Na placu przykościelnym stara lipa, w niej krucyfiks w kapliczkowej, szafkowej oprawie. W zachodniej części sztuczna grota, murowana z polnych kamieni z figurą Matki Boskiej z Lourdes.

Kościół jest orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej, jednonawowy z wydłużonym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, z kruchtą od południa i pierwotnie z zakrystią od północy i wieżą od zachodu. Wnętrze nakryte pułapem, w nawie z zaskrzynieniami, wiązanie nawy oparte nie na ścianach lecz na belkach podciągowych, których jeden koniec jest w ścianie tęczy, drugi zaś w czołowej ścianie nawy. Na zachodniej ścianie nawy chór muzyczny wsparty na dwóch filarach. Wnętrze oświetlają umieszczone w południowej ścianie trzy okna (dwa w prezbiterium i jedno w nawie). Ściany i stropy pokryte polichromią. Do kościoła prowadzi główne wejście od strony zachodniej oraz jedno przez kruchtę od południa. Dach o jednej kalenicy, gontowy, na środku drewniana sygnaturka, nakryta kopułką. Portal do zakrystii o wykroju w tzw. ośli grzbiet.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół reprezentuje schemat przestrzenny i rozwiązanie konstrukcyjne małopolskich kościołów drewnianych typu gotyckiego o tzw. systemie więźbowo-zaskrzynieniowym. Według Mariana Korneckiego występuję tutaj rzadko spotykane zastosowanie silnego zwężenia ku górze ścian zrębu, o zamyśle mającym na względzie lepszą statykę budowli. Dzięki opuszczeniu bocznych części stropu nawy w postaci zaskrzynień, wnętrze kościoła nakryte jest jednolitym pułapem. Kościół w Trybszu został wybudowany w typowym układzie wnętrza z podziałem na dwa człony odpowiadające potrzebom liturgii: prezbiterium stanowiącym część kapłańską oraz nawę, przeznaczoną dla wiernych. Typowym rozwiązaniem dla kościołów gotyckich i późnogotyckich jest rozmieszczenie okien tylko po stronie południowej oraz nakrycie budowli jednym dachem o jednej kalenicy nad nawą i prezbiterium. W gotyku unikano umieszczania okien po stronie północnej, bowiem uważano ją za strefę zła, natomiast otwory drzwiowe ze względów bezpieczeństwa ograniczano tylko do koniecznych.

Streszczenie

Według tradycji kościół św. Elżbiety w Trybszu wzniesiono w 1567 roku. Informację tę znaleziono na boku starego, murowanego ołtarza. Był on wtedy filialną świątynią parafii we Frydmanie. Blisko sto lat później dzięki księdzu Janowi Ratułowskiemu, ówczesnemu proboszczowi frydmańskiemu i trybskiemu, który zajął się restaurowaniem świątyni, ozdobiono wnętrze malowidłami ilustrującymi prawdy wiary. Miało to miejsce w 1647 roku. Na początku XX wieku staraniem księdza Michała Nyulasiego wzniesiono w Trybszu nową, murowaną świątynię. Wyposażenie drewnianego kościółka przeniesiono do nowej świątyni. Pozostała tylko rokokowa ambona z drugiej połowy XVIII wieku oraz feretrony z XVIII i XIX wieku. Od tego czasu zabytkowy kościół zaczął popadać w ruinę. W 1924 roku rozebrano wieżę i zakrystię. W 1938 roku zabezpieczono przed rozbiórką dalszą część budowli. Podczas prac kościół podniesiono i posadowiono na fundamencie, konstrukcję wzmocniono ściągaczami, a ściany i sygnaturkę obito gontem. Następne prace prowadzono w latach 1953-1956, 1972 i 1976. W ostatnich latach, 2010-2012 konstrukcję kościoła oraz malowidła poddano gruntownej konserwacji. Podczas inwentaryzacji zabytków przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków odnaleziono cenną rzeźbę przedstawiającą Pietę z XVII wieku. Niestety nie wiadomo, czy znajduje się jeszcze w posiadaniu parafii. Ponadto w świątyni znajdowało się skrzydło tryptyku z przedstawieniem Ecce Homo z około połowy XVI wieku oraz obraz św. Elżbiety z tego samego okresu, stanowiący część środkową tryptyku. Obecnie zabytki te znajdują się w nowym kościele parafialnym.

Bibliografia