Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Trybsz
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Białka Tatrzańska
Parafia
Św. Elżbiety Węgierskiej
Tagi
ołtarz główny św. Elżbieta
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/14323
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
trzecia dekada XVIII wieku (?)
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Spisz
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie, snycerskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Dolna część ołtarza pochodzi z 1567 roku, a jej górna, główna część została wykonana około trzeciej dekady XVIII wieku. Ołtarz został przeniesiony ze starego, drewnianego kościoła w Trybszu. W polu głównym umieszczony jest obraz Szymona Kawalskiego przedstawiający Pietę.

Opis

Ołtarz drewniany, prostopadłościenny, mensa drewniana z kamiennym portatylem. Antependium drewniane, na profilowanym cokole, ujęte parą lizen z płycinami w kształcie stojących prostokątów, zamkniętych półkoliście podtrzymujących gzyms; w polu obraz w formie leżącego prostokąta z obrazem Ostatnia Wieczerza malowanym olejno na desce. Tabernakulum w formie drewnianej skrzynki; na ścianie frontowej arkada, której łuk opiera się na parze pilastrów z płycinami na trzonach, flankujących drzwiczki; całość zamknięta profilowanym gzymsem. Fakturowane drzwiczki w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z aplikowanymi kielichem z Hostią w glorii, ujętym kłosami zbóż i kiściami winogron. Na tabernakulum dwie klęczące figurki modlących się aniołów i krucyfiks.

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem i bramkami. Na dwustrefowym cokole o zryzalitowanych brzegach ustawiona jest nastawa. Kondygnacja ujęta parą kolumn o kapitelach kompozytowych i skręconych trzonach, stojących na ukośnie ustawionych cokołach. Podpory dźwigają pełne belkowanie, przerwane nad polem środkowym. W polu podwójna nisza, każda ujęta ramą w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym. Wewnątrz rzeźba św. Elżbiety Węgierskiej. Po bokach nastawy ustawione dwie figury świętych królewiczów węgierskich. Kondygnacja ujęta uszami utworzonymi z liści akantu i karbowanej wstęgi.

Zwieńczenie w formie zbliżonej do trójkąta, ujęte spływami wolutowymi, zamknięte falowanym gzymsem przyjmującym trójkątny kształt, zakończone glorią promienistą z rzeźbą Boga Ojca. W polu zwieńczenia wspornik ze stojącą figurką Matki Boskiej na tle glorii i obłoków, pośród rzeźbionych uskrzydlonych główek anielskich i pary aniołków. Po bokach zwieńczenia ustawione dwie figury świętych niewiast.

Bramki w formie podwieszonych łuków nadwieszonych. Przejście zamknięte łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami. Na bramkach ustawione są figury: po lewej stronie św. Piotra, a po prawej św. Pawła.

Cokoły, bramki, pole środkowe i fryz dekorowane akantem. Skręcone trzony kolumn dekorowane wicią roślinną. Struktura polichromowana w kolorze beżowym z czerwonymi profilami; ornamentyka i profile złocone; detale i trzony kolumn srebrzone.

Na boku ołtarza tabliczka: „FUNDACJA / ZŁOCENIA OŁTARZA GŁÓWNEGO / KOŁO NR 1 / PRZY ZWIĄZKU SPISZA / CHICAGO / U. S. A. / 2003 R.”.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny reprezentuje typ jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających przerwane belkowanie ze zwieńczeniem. Struktura opiera się na wzorach wykształconych w sztuce nowożytnej. Nastawa jest posadowiona na wysokim cokole z polem głównym flankowanym podporami, z obrazem w pierwszej kondygnacji oraz glorią promienistą w zwieńczeniu. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły twórcy tego retabulum. Dynamiczna struktura, którą tworzą skręcone trzony kolumn i bogata ornamentyka, przerwane belkowanie świadczą o osiemnastowiecznym czasie powstania. Uszaki utworzone z suchego akantu połączonego z rozwiniętymi kwiatami słonecznika były stosowane w czasie pierwszej ćwierci XVIII wieku. Rzeźby z ołtarza przypominają figury, które znajdują się w ołtarzu w kaplicy Matki Boskiej Bolesnej w kościele św. Jana Chrzciciela w Orawce z 1728 roku. Artysta rzeźbił figury o pulchnych w dolnej części twarzach, niezgrabnie formował dłonie postaci, a rękawy ich sukni silnie przywierały do rąk i były gęsto drapowane w przeciwieństwie do rozwianych brzegów płaszczy. Sylwetki postaci były sztywne, a ich włosy rzeźbione gęstymi wgłębieniami i silnie zawinięte w duże loki.

Streszczenie

Ołtarz główny został przeniesiony ze starego, drewnianego kościoła w Trybszu. Dolna część ołtarza pochodzi z 1567 roku, a jej górna, główna część została wykonana około trzeciej dekady XVIII wieku. W polu głównym umieszczony jest obraz Szymona Kawalskiego „Pieta” oraz rzeźba przedstawiająca św. Elżbietę Węgierską.

Bibliografia

Skorupa Andrzej, "O obrazach Szymona Kawalskiego na Polskim Spiszu" , „Almanach Nowotarski” , s. 61-76
Skorupa Andrzej, "Sztuki plastyczne doby baroku na Polskim Spiszu, cz. 2: Malarstwo" , „Almanach Nowotarski” , s. 81-104
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953

Jak cytować?

Maria Działo, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-110

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności