Chrystus Frasobliwy

Dzieje zabytku

Rzeźba Chrystusa Frasobliwego została nabyta przez parafię po drugiej wojnie światowej. Została wykonana w późnym gotyku, zapewne w warsztacie śląskim. Pierwotnie znajdowała się na plebanii, obecnie jest umieszczona na ołtarzu Ukrzyżowania.

Opis

Figura pełnoplastyczna przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego. Chrystus ukazany w pozycji siedzącej na drewnianym postumencie, wspierający prawą ręką głowę, a lewą opierający na lewym udzie. Ciało o silnie podkreślonej klatce piersiowej z wąską talią, bardzo szczupłe. Twarz podłużna z długim i wąskim nosem, z głęboko osadzonymi oczami, wzrokiem skierowanym w dół, okolona gęstą, krótką brodą, zawiniętą na końcu w dwa małe pukle. Figura wyrzeźbiona bez włosów. Na głowę założona peruka z długich, naturalnych, jasnych włosów, a na nich korona z przeplecionych gałązek. Perizonium rzeźbione, białe, ciasno oplatające biodra, z jednym końcem rozwianym pod prawym udem. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna. Spod korony cierniowej oraz po całym ciele spływają bardzo liczne, drobne strużki krwi oraz zaznaczone poziomymi kreskami sińce. Na rzeźbę nałożony jest współczesny czerwony płaszcz z materiału, spięty pod szyją metalową klamrą, na brzegach obszyty złotą bordiurą.

Zarys problematyki artystycznej

Cechy stylistyczne pozwalają z pewną dozą wątpliwości datować rzeźbę na drugą połowę XV wieku. Czytelne jest jeszcze nawiązanie do koncepcji późnogotyckiej w aranżacji tematu ilustrującego cierpienie Chrystusa, równocześnie jednak ekspresja wyraźnie uległa złagodzeniu, a fałdy perizonium posiadają już niewiele cech typowych dla sztuki późnego średniowiecza. Prawdopodobnie rzeźba powstała w warsztacie śląskim, który w owym czasie wiódł prym w przedstawianiu tego tematu w rzeźbie. Przedstawienia Chrystusa Frasobliwego pojawiły się w Polsce w okresie późnego gotyku, na przełomie XV i XVI wieku, a w sztuce zachodnioeuropejskiej w XIV i XV wieku, przede wszystkim w plastyce niemieckiej, w kulcie prywatnym. Zestawienie polskich średniowiecznych wizerunków dewocyjnych Chrystusa Frasobliwego wykazuje dużą jednolitość ujęcia ikonograficznego. W każdej z rzeźb Chrystus siedzi na bloku skalnym i prawą ręką wspiera głowę (z wyjątkiem rzeźby giebułtowskiej, w której opiera ją na lewej ręce), a dłonią podtrzymuje koroną cierniową (później dłoń wspiera głowę). Mniejsze wizerunki Chrystusa Frasobliwego znalazły miejsce w nurcie dewocyjnym „devotio moderna”, który zalecał szukanie i odnajdywanie Boga poprzez rozpatrywanie zdarzeń ewangelicznych w czasie domowych modlitw i rozmyślań. Stąd rzeźby te w kościołach występowały w miejscach, w których można je było oglądać z bliska, np. w kaplicach bocznych, czasem w ołtarzach bocznych, w przedsionku czy w specjalnie do tego celu wybudowanej niszy, którą z czasem zastawiano metalową kratą. Takie przedstawienie obrazujące zamknięcie Chrystusa w więzieniu można zobaczyć w Krakowie w kościele Dominikanów oraz w kościele Franciszkanów. Nawiązuje ono do jednego z wydarzeń drogi krzyżowej, szeroko opisywanego w literaturze średniowiecznej, według której Chrystus przed ukrzyżowaniem miał siedzieć samotnie na kamieniu z Golgoty, znajdującym się w zagłębieniu nazywanym „Carcer Christi”. Najważniejszą cechą przedstawień Frasobliwego jest ukazanie go, jako człowieka samotnego i udręczonego. Cała ekspresja dzieła skupia się na twarzy postaci. Chrystus stał się symbolem Boga-człowieka, który sam opuszczony najlepiej rozumie nędzę ludzką. Te właśnie cechy spowodują późniejszą niezwykłą popularność tematu Frasobliwego w sztuce ludowej. Rzeźba Chrystusa Frasobliwego w Orawce od początku była przystosowana do zdobienia jej naturalnymi włosami, podobnie jak gotyckie krucyfiksy, np. kościele w Mogile.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry

Streszczenie

Rzeźba Chrystusa Frasobliwego znajdująca się w kościele w Orawce powstała w drugiej połowie XV wieku. Przedstawia Chrystusa siedzącego na kamiennej ławie z głową wspartą na dłoni z wyrazem ogromnego smutku na twarzy, w ostatniej scenie tuż przed ukrzyżowaniem. Rzeźba stanowi jeden ze starszych zachowanych przykładów tego typu przedstawień w Małopolsce. Przedstawienia Chrystusa Frasobliwego pojawiły się w Polsce w okresie późnego gotyku, na przełomie XV i XVI wieku.

Bibliografia