Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Feretron z obrazami Matki Boskiej Różańcowej ze świętymi dominikańskimi powstał w XIX wieku i mógł należeć do bractwa Najświętszej Marii Panny Pocieszenia, istniejącego przy parafii w Stryszowie od 1687 roku (dekret Jana Małachowskiego).

Opis

Feretron w formie stojącego prostokąta ujętego ramą, ustawiony na podstawie zamkniętej gzymsem z prostokątnymi otworami na drążki, dekorowanej w narożach czterema uskrzydlonymi główkami anielskimi oraz dwiema girlandami. Rama ozdobiona perełkowaniem, kimationem oraz z trzech stron laurem z rozetami, zwieńczona ażurowym szczytem z monogramem Marii, zamkniętym koroną otwartą, ujętym liśćmi, wolutami, akantem i winnym gronem.
Na awersie malowane na płótnie przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem przekazującej różaniec św. Dominikowi. W prawym dolnym rogu klęczący św. Dominik, zwrócony w trzech czwartych w prawo, z głową skierowaną w górę. Lewą rękę kładzie na piersi, prawą wyciąga przed siebie. Twarz ma szczupłą, o starczych rysach, z oczami skierowanymi do góry, garbatym nosem i rozchylonymi ustach, okoloną siwą, gęstą brodą i włosami. Ubrany jest w biały habit ze szkaplerzem i różańcem zawieszonym przy boku oraz czarny płaszcz z kapturem. Przy jego lewym boku leży pies z pochodnią w pysku. W górnym lewym rogu obrazu Matka Boska z Dzieciątkiem siedząca na obłoku, zwrócona w trzech czwartych w lewo. Prawą ręką podtrzymuje Dzieciątko, lewą wyciąga przed siebie podając Dominikowi różaniec. Twarz o delikatnych rysach, okolona jasnymi włosami, schowanymi pod welonem. Ubrana jest w czerwoną suknię i niebieski płaszcz opadający na kolana, na głowie ma biały welon. Dzieciątko siedzące na kolanach Marii, prawą rączką trzyma różaniec i podaje go Dominikowi. Twarz ma pełną, okoloną jasnymi włosami, ubrane jest w białą tunikę. Przedstawienie ukazane na tle pejzażu z widocznym kościołem Dominikanów pw. Trójcy Świętej w Krakowie. W górnej części obrazu zachmurzone niebo, rozświetlone wokół postaci Marii z trzema uskrzydlonymi główkami anielskimi.
Na rewersie płaskorzeźbione przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem, którzy przekazują różańce św. Dominikowi i św. Katarzynie Sieneńskiej. W centrum Maria ukazana w całej postaci, zwrócona frontalnie, z głową pochyloną w prawo, stoi na globie i na półksiężycu, wokół którego wije się wąż gryzący owoc. Lewą ręką podtrzymuje Dzieciątko, prawą podaje różaniec Dominikowi. Twarz ma pociągłą, o łagodnych rysach, oczach skierowanych w dół, okoloną falowanymi włosami. Ubrana jest w złoconą suknię o kwiecistym wzorze i analogiczny płaszcz, na głowie ma koronę zamkniętą. Dzieciątko w pozycji siedzącej, zwrócone w trzech czwartych w prawo, z pochyloną głową skierowaną w lewo. Lewą ręką podaje różaniec Katarzynie, prawą unosi w geście błogosławieństwa. Ubrane jest w złoconą tunikę, przepasaną w talii, na głowie ma koronę zamkniętą. Postać Marii ujęta jest wieńcem z paciorków przeplatanych wicią roślinną z kwiatami. Po jej prawej stronie klęczący św. Dominik, ukazany z profilu, lewą rękę wyciąga po różaniec, prawą przyciska do piersi gałązkę. Ubrany jest w biały habit i czarny płaszcz z kapturem, na głowie ma tonsurę. Przy jego lewym boku leży pies z pochodnią w pysku. Po lewej stronie Marii klęczy św. Katarzyna Sieneńska, zwrócona w trzech czwartych, z prawą ręką sięgającą po różaniec, lewą podtrzymuje na ramieniu krzyż. Jej twarz okalają długie, brązowe włosy, na głowie ma koronę cierniową. Ubrana jest w biały habit i czarny płaszcz. Postacie ukazane są na niebieskim, jednolitym tle, za postaciami świętych malowana trawa.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz na awersie przedstawia tradycyjną ikonografię Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem. Postać tego świętego jest niezwykle silnie związana z kultem różańca. Według legendy ukazała mu się Matka Boska i wręczyła różaniec, zachęcając do odmawiania jego tajemnic, dlatego też św. Dominik uznawany jest za pierwszego propagatora modlitwy różańcowej. Dominikowi towarzyszy pies trzymający w pysku pochodnię, gdyż według legendy jego matka, Joanna z Azy, przed narodzeniem syna, miała sen. Urodziła w nim biało-czarnego psa trzymającego zapaloną pochodnię, którą podpalił cały świat. Jest to symboliczne odwołanie do Dominika, jako założyciela zakonu dominikanów, którzy noszą białe habity i czarne płaszcze. Dominikanie, jako zakon kaznodziejski, miał rozpalić Słowem Bożym cały świat. Wizerunek psa ma również dwojakie znaczenie, gdyż Zakon Kaznodziejski potocznie określany jako dominikanie (od imienia założyciela Dominika), określany był również jako „Domini canes”, czyli psy Boga. Obraz w sposób szczególny odnosi się do polskiej prowincji dominikanów, gdyż przedstawia w tle kościół Trójcy Świętej w Krakowie. Był on pierwszą placówką tego zakonu w Polsce założoną przez wysłanników św. Dominika – św. Jacka wraz z grupą braci.
Na rewersie feretronu płaskorzeźba przedstawia rozwiniętą ikonografię Matki Boskiej Różańcowej w towarzystwie świętych dominikańskich – św. Dominika i św. Katarzyny Sieneńskiej.
Omawiany wizerunek przedstawia wariant, w którym Matka Boska ukazana jest w pozycji stojącej na półksiężycu i wężu, jako Niewiasta Apokaliptyczna. Natomiast ukazanie Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską miało połączyć najważniejszych przedstawicieli męskiego i żeńskiego zakonu dominikańskiego, jak również powiązać jego założyciela i najbardziej czczoną świętą z kultem różańca, silnie propagowanym przez cały zakon. Formuła przedstawienia z dwustrefową, symetryczną kompozycją, gdzie zazwyczaj Matka Boska podaje różaniec Dominikowi, a Dzieciątko Katarzynie, wykształciła się w XVII wieku i stała się niezwykle popularna w sztuce polskiej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Feretron z obrazami Matki Boskiej Różańcowej ze świętymi dominikańskimi powstał w XIX wieku i mógł należeć do bractwa Najświętszej Marii Panny Pocieszenia, istniejącego przy parafii w Stryszowie od 1687 roku. Przedstawia tradycyjną ikonografię Matki Boskiej Różańcowej na awersie ze św. Dominikiem – pierwszym propagatorem modlitwy różańcowej oraz na rewersie ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską. Takie zestawienie miało na celu połączenie wizerunku założyciela zakonu i najbardziej czczonej świętej z kultem różańca, silnie propagowanym przez cały zakon.