Trójca Święta

Dzieje zabytku

Ołtarz główny wraz z dekoracją rzeźbiarską powstał zapewne niedługo po wybudowaniu kościoła w 1761 roku. W kronice parafialnej odnotowano, iż wkrótce po wykonaniu ołtarzy „trzeba było ubolewać, że w tak krótkim czasie całe srebro na ołtarzach, chórze i fotelu poczerniało”.

Opis

Zwieńczenie ołtarza w formie rzeźbiarskiej grupy z przedstawieniem Trójcy Świętej na tle obłoków w dolnej części kompozycji i promienistej glorii z gołębicą Ducha Świętego w górnej części. Po prawej stronie figura Boga Ojca, zwróconego delikatnie w swoją prawą stronę, w pozycji siedzącej, ze skrzyżowanymi nogami, z rękami rozłożonymi szeroko na boki. Twarz okolona długą i bujną, ciemnobrązową brodą, nos długi i szeroki, oczy duże skierowane na Chrystusa, nad głową trójkątny nimb. Bóg Ojciec jest ubrany w długą, złoconą suknię z długimi rękawami. Po lewej stronie figura Chrystusa zwróconego delikatnie w lewo, w pozycji siedzącej z rękami ugiętymi w łokciach i rozłożonymi na boki, w prawej ręce trzyma duży krzyż. Twarz szeroka, usta rozchylone, nos długi i szeroki, oczy skierowane na Boga Ojca, głowa okolona krótką brodą. Wokół głowy zachowana jedna wiązka promieni z nimbu krzyżowego. Nad nimi gołębica Ducha Świętego z rozpostartymi szeroko skrzydłami na tle promienistej glorii złożonej z wiązek promieni o nierównej długości. Poniżej błękitny glob ziemski, a nad nim oraz w górnej części kompozycji pary uskrzydlonych główek anielskich. Po bokach zwieńczenia dwie figury aniołów usadzone na wolutowych przyczółkach. Anioły ukazane w pozycji klęczącej o silnie wygiętej sylwetce z rękami rozłożonymi szeroko na boki i uniesionymi ku górze. Ubrane w srebrzone szaty zawieszone na wąskim pasku, odsłaniające ramiona i nogi, u pleców duże złocone skrzydła. Całość zwieńczona figurami dwóch małych aniołków trzymających wstęgę z napisem „GLORIA IN EXCELSIS DEO”. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, szaty i detale złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Przedstawienie Trójcy Świętej to temat ikonograficzny często podejmowany w zwieńczeniu osiemnastowiecznych ołtarzy. Ikonografia Trójcy Świętej sięga jeszcze XII wieku. Wówczas Bóg Ojciec był ukazywany w postaci siedzącego starca, Chrystus ukrzyżowany oparty o kolana Boga Ojca, a Duch Święty w postaci gołębicy, unoszącej się nad nimi (Tron Łaski). Kompozycję dopełniają figury aniołów ukazanych pod postacią młodzieńców oraz małych dzieci. Figury aniołów siedzących po bokach zwieńczenia adorują i wychwalają Trójcę Świętą. Anioły zgodnie z tradycją ikonograficzną ubrane są w tuniki podwiązane pasem i przedstawiają młodzieńców o męskich cechach twarzy. Mają bose stopy, które symbolizują gotowość spełnienia boskich poleceń oraz skrzydła oznaczające szybkość przenoszenia się z miejsca na miejsce. Według Molanusa, kontrreformacyjnego katolickiego teologa, z którego poglądów na temat chrześcijańskiej ikonografii często czerpali nowożytni artyści, pas ten oznacza duchową gotowość do posług, powściągliwość i czystość. W sztuce nowożytnej jeden pas przechodzi często przez piersi anioła (tak jak na omawianych dziełach), a drugi opasuje jego biodra. Misję posłańców najlepiej odzwierciedla również polskie tłumaczenie greckiego słowa „aggelos”, czyli „poseł”. Również figury mniejszych aniołków, wieńczących cała nastawę posiadają aspekt ideowy. Pomiędzy nimi rozpięta jest banderola z fragmentem hymnu „GLORIA IN EXCELSIS DEO”, zwanym też popularnie hymnem anielskim, który według Ewaneglii św. Łukasza miał być śpiewany przez anioły podczas narodzin Chrystusa (Łk 2, 14). Warto zwrócić uwagę, iż rzeźby posiadają subtelny modelunek ciała oraz ukazują ekspresję ujęcia w okazałych gestach i mimice twarzy, co świadczy o ich rokokowej proweniencji. Powstały zatem wraz ze strukturą ołtarza w trzeciej ćwierci XVIII wieku. Niestety nieznana jest atrybucja rzeźb.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, ułamane dwie wiązki promieni z krzyżowego nimbu Chrystusa.

Streszczenie

Płaskorzeźbione przedstawienie Trójcy Świętej adorowanej przez anioły powstało wraz z całą strukturą ołtarza głównego w trzeciej ćwierci XVIII wieku (po 1761 roku). Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Walentego, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju.

Bibliografia