Polichromia ścienna kościoła

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Wieliczka
Miejscowość
Wieliczka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wieliczka
Parafia
Św. Franciszka z Asyżu
Tagi
Bukowski Jan Orlecki Karol polichromia ścienna
Miejsce przechowywania
kościół; prezbiterium i nawa
Identyfikator
DZIELO/09023
Kategoria
polichromia ścienna
Czas powstania
1928 rok
Technika i materiał
polichromia ścienna
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Polichromia powstała w 1928 roku. Wykonał ją zakład malarski Karola Orleckiego z Krakowa, według projektu Jana Bukowskiego. W 1937 roku po przesunięciu ołtarza głównego do ściany wschodniej polichromię pomalowano prawie na nowo. Wystrój malarski kościoła poddano konserwacji w 1976 i 1993 roku.

Opis

Prezbiterium:
Sklepienie kolebkowe z lunetami; trójprzęsłowe. Pola malowane są na kolor biały z centralnie umieszczonymi kolistymi medalionami. W przęśle pierwszym od ołtarza znajduje się motyw krzyża greckiego na tle promienistej glorii; w drugim gołębica Ducha Świętego na tle analogicznej glorii zamknięta w polu przypominającym sześciolistny kwiat o błękitno-złotych płatkach; w trzecim znak Trójcy Świętej w formie trzech przecinających się okręgów z napisem „TRI/NI/TAS”, otoczonych promieniami i płomienistymi półokręgami. Pozostałe partie pól sklepienia wypełnione są złoconymi językami ognia. Wokół pól sklepienia biegnie ornament geometryczny w kolorze turkusowym z elementami ugru i ultramaryny. Lunety malowane są na kolor jasnoniebieski. W każdej z nich znajdują się medaliony o kształcie zbliżonym do czwórliścia, wewnątrz których, od wschodu jest: słońce, planeta, gwiazda, księżyc, monogram Chrystusa, napis „CA/RI/TAS”. Ściany boczne w około połowie wysokości podzielone na dwa poziomy. Dolny wypełniony jest geometryczną dekoracją w formie fryzu ze złoconych rombów, naprzemiennie większych i mniejszych. Wewnątrz figur równoramienne krzyże oraz motyw uproszczonych liści. Fryz ujęty od góry i dołu abstrakcyjną dekoracją o charakterze geometrycznym. Tła malowane są na kolor ciemnoczerwony oraz zielony. Poziom górny malowany jest na bladoróżowo. Na wysokości parapetów okiennych fryz ze stylizowanych motywów kwiatowych w kolorze żółtym, zielonym i brązowym. W ościeżach dekoracja ramowa w kolorze turkusowym i bladożółtym wzbogacona o malowane ciemniejszą farbą motywy geometryczne. Okna ściany południowej zastąpione blendami; w nich motyw karpiej łuski wypełnionej palmetą.

Łuk arkady tęczowej:
Na licu arkady tęczowej znajduje się figuralne przedstawienie stygmatyzacji św. Franciszka. Z lewej strony św. Franciszek, zwrócony w lewą stronę, z rozłożonymi szeroko rękami i prawą nogą cofniętą do tyłu. Ubrany w brązowy habit franciszkański. Z prawej strony Chrystus, ukazany naturalnej wielkości, jako cherubin o dużych, czerwonych skrzydłach. Z jego ran wychodzą promienie tworzące stygmaty na ciele świętego. Scena rozgrywa się na kamienistej drodze, na tle płomieni. Kompozycja ujęta otokiem z białych chmur. Na podłuczu arkady symetryczna dekoracja geometryczna w formie motywu „jodełki” przedzielonego wstęgą. W osi ośmioboczne pole ze znakiem krzyża greckiego z napisem „Cristus/Jesus”. Kolorystyka utrzymana w ciemnej zieleni, ceglastej czerwieni oraz w kolorze złotym.

Nawa główna:
Sklepienie kolebkowe z lunetami, czteroprzęsłowe. Pola malowane kolorem jasnoniebieskim. Cała długość nawy połączona dekoracyjnym pasem w kolorach turkusowym, szafirowym oraz żółtym. W każdym z przęseł pośrodku czteorolistne pole otoczone glorią promienistą zawierające znaki, od wschodu: Alfa i Omega, monogram maryjny, kielich z hostią, IHS. Lunety malowane na jasnożółto, pośrodku każdej owoidalne pole w kolorze szafirowym: od wschodu i zachodu po dwóch stronach korona i napis „VITA / AETERNA”, od południa waga i napis „IUSTI/TIA”, dalej miecz i napis „FORTI\TUDO”, od północy beczka i napis „TEM/PE/RANTIA, wąż i napis „PRUDENTIA”. Obramienia lunet z motywem abstrakcyjnym. Pasy gurtów z ludowymi motywami kwiatowymi i kłosami zboża na żółtym tle. Ściany boczne w partii cokołu malowane są na kolor różowy, powyżej aż do linii parapetów okiennych: miodowo-żółty. Na obramieniach arkadowych nisz jest stylizowana dekoracja roślinna, w podłuczach i ościeżach arkad dekoracja analogiczna do tej z podłucza arkady tęczy. Na ścianach pomiędzy niszami godła franciszkańskie zamknięte w okrągłych medalionach. Na linii parapetów geometryczny fryz z przecinających się arkadek uzupełnionych o motywy roślinne. W rozglifieniach okiennych naprzemiennie motywy geometryczne i roślinne w kolorach błękitnym, pomarańczoym i dwóch odcieniach żółci. Arkada chóru muzycznego o podziale ramowym w kolorach jasnozielonym, pomarańczowym i żółtym.

Zarys problematyki artystycznej

Polichromia powstała w 1928 roku. Wykonał ją zakład malarski Karola Orleckiego z Krakowa, według projektu znanego twórcy i propagatora sztuki dekoracyjnej Jana Bukowskiego (1873-1943), malarza i grafika, ucznia Axentowicza i Malczewskiego. Malowidła przeważnie zawierają motywy geometryczne i roślinne (stylizowane kwiaty w glifach okien i na gurtach sklepienia). Stanowią echo sztuki Młodej Polski, wykorzystują elementy ludowe i secesyjne. Kompozycja jest ściśle podyktowana architekturą wnętrza. W malowidłach przeważnie dominuje błękit w różnych odcieniach (od chłodnej zieleni do fioletów na pograniczu czerwieni) oraz ciepłe kolory: żółcie i czerwień. Pierwotnie kościoły reformackie były wewnątrz tylko tynkowane i pobielone, co miało podkreślać charakter ubóstwa zakonu. Polichromia nie była stosowana. Spotykamy ją najczęściej dopiero w końcu XIX wieku, a w przypadku wielickiej świątyni dopiero w 1928 roku. Wyjątek stanowiły malowidła na łuku tęczowym z wyobrażeniem Trójcy Świętej, Matki Bożej Królowej Niebios oraz św. Franciszka. Na polichromię w kościele wielickim składa się tylko jedna scena figuralna przedstawiająca stygmatyzację św. Franciszka, znajdująca się na łuku tęczowym. Przedstawienie bezpośrednio nawiązuje do wydarzenia na górze Alwernii z 1224 roku, podczas którego św. Franciszek otrzymał stygmaty. Program ideowy polichromii oprócz sceny stygmatyzacji św. Franciszka, która ściśle związana jest z wezwaniem kościoła zawiera szereg elementów symbolicznych. W prezbiterium nawiązują one do Trójcy Świętej, natomiast w nawie pojawia się ich więcej. Między innymi jest symbol alfa i omega, pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego, które nawiązują do wieczności i boskości słowa Bożego, według słów Apokalipsy: „Jestem alfą i omegą – początkiem i końcem”. W lunetach znajdują się kolejno cnoty kardynalne z opisami: beczka z podpisem Temperantia symbolizująca cnotę umiarkowania, miecz z napisem Fortidudo – cnota męstwa, waga z napisem Iustita - cnota sprawiedliwości i wąż z napisem Prudentia – cnota roztropności.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Polichromia powstała w 1928 roku. Wykonał ją zakład malarski Karola Orleckiego z Krakowa, według projektu znanego twórcy i propagatora sztuki dekoracyjnej Jana Bukowskiego (1873-1943), ucznia Axentowicza i Malczewskiego. Kompozycja jest ściśle podyktowana architekturą wnętrza. Na polichromię w kościele wielickim składa się tylko jedna scena figuralna przedstawiająca stygmatyzację św. Franciszka, znajdująca się na łuku tęczowym. Przedstawienie bezpośrednio nawiązuje do wydarzenia na górze Alwernii z 1224 roku, podczas którego św. Franciszek otrzymał stygmaty. Program ideowy polichromii oprócz sceny stygmatyzacji św. Franciszka, która ściśle związana jest z wezwaniem kościoła zawiera szereg elementów symbolicznych. W prezbiterium nawiązują one do Trójcy Świętej, natomiast w nawie pojawia się ich więcej. Między innymi jest symbol alfa i omega, pierwsza i ostatnia litera alfabetu greckiego, które nawiązują do wieczności i boskości słowa Bożego, według słów Apokalipsy: „Jestem alfą i omegą – początkiem i końcem”. W lunetach znajdują się kolejno cnoty kardynalne z opisami: beczka z podpisem Temperantia symbolizująca cnotę umiarkowania, miecz z napisem Fortidudo – cnota męstwa, waga z napisem Iustita - cnota sprawiedliwości i wąż z napisem Prudentia – cnota roztropności.

Bibliografia

"Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska", Warszawa 2016
Gaczoł Andrzej, "Zabytki sztuki w Wieliczce" , [w:] "Wieliczka. Dzieje miasta (do roku 1990)" , red.Gawęda Stanisław, Jodłowski Antoni, Piotrowicz Józef , Kraków 1990 , s. 333-363
Walczy Łukasz, "Dzieje klasztoru oo. franciszkanów-reformatów w Wieliczce" , „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” , s. 93-154
Sroka Albin, "Sanktuarium Matki Boskiej Wielickiej", Jarosław 1989
Spiechowicz-Jędrys Agnieszka, "Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej Księżnej Wieliczki", Kraków 2012
Podlecki Janusz, "Franciszkańskie sanktuaria. Kazimierz Dolny-Pińczów-Wieliczka", Kraków 2000
Błachut Adam Jan, "Architektura zespołów klasztornych reformatów małopolskich w XVII wieku" , „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” , s. 219-242
"Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 1", Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Polichromia ścienna kościoła", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/polichromia-scienna-kosciola

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności