Polichromia ścienna

Dzieje zabytku

Pod koniec pierwszej wojny światowej proboszcz parafii Józef Stabrawa zlecił Juliuszowi Makarewiczowi wykonanie malowideł ściennych. Artysta rozpoczął prace 18 sierpnia 1918 roku, a zakończył w 1920 roku. Kolejne malowidła na ścianie ponad emporą organową przedstawiające św. Cecylię oraz św. Franciszka wykonał Erwin Czerwenka w 1921 roku. Na przełomie 1971 i 1972 roku przeprowadzono zmianę instalacji elektrycznej prowadząc ją po wewnętrznych ścianach kościoła. Zdecydowano się na ten zabieg ze względu na zniszczoną część malowideł oraz zaplanowaną ich konserwację. W 1972 roku konserwację polichromii rozpoczął syn artysty – Maciej Makarewicz. W trakcie prac przeprowadzono również remont w świątyni, m.in. ołtarze boczne ze ściany arkady tęczowej przesunięto w głąb kaplic. Na odsłoniętych ścianach Maciej Makarewicz namalował w 1975 roku dwie sceny: Chrzest Chrystusa oraz Kazanie na Górze. W 2008 roku przeprowadzono prace konserwatorskie polichromii w prezbiterium.

Opis

Na dekorację malarską kościoła w Mszanie Dolnej składają się przedstawienia figuralne oraz ornamenty roślinne i fantazyjne. Polichromia ścienna prezbiterium jest bogato dekorowana motywami roślinno-fantazyjnymi. Ościeża okien na ścianie wschodniej zdobią kwiaty chabru, a powyżej na sklepieniu umieszczona jest fantazyjna, promienista gloria z językami ognia, spośród której z szarych obłoków w kształcie płomyków wyłania się Manus Dei. Naroża przęsła malowane są na czarno ze złoconymi falami. Na ścianie północnej prezbiterium w ostrołukowej arkadzie znajduje się przedstawienie Ofiary Melchizedeka, a po przeciwnej stronie Ofiary Abrahama. Całość dopełniają na ościeżach i pozostałych partiach ścian motywy kwiatowe i fantazyjne z przewagą kwiatów chabru i stylizowanych pąków. Tło ścian jest w kolorze beżowym, sklepienie w drugim przęśle prezbiterium malowane jest na niebiesko z analogiczną jak w części wschodniej malowaną promienistą glorią z językami ognia.

Wschodnia ściana arkady tęczowej podzielona jest na dwie strefy. Dolna część malowana jest na kolor żółty, a w ostrołukowych płycinach umieszczone są dwie sceny: Chrzest Chrystusa po lewej stronie i Kazanie na Górze po prawej stronie. W górnej partii po obu stronach arkady na tle malowanym w kolorze zgaszonego fioletu ukazane są postacie dwunastu aniołów z kwiatami, świecami i kadzielnicami w dłoniach. Na szczycie arkady znajduje się przedstawienie Baranka Bożego, z którego piersi tryska do stojącego obok kielicha krew. Naroża przęsła malowane są na czarno ze złoconymi falami.

W północnym ramieniu transeptu na ścianie wschodniej umieszczona jest scena Zwiastowania, a po bokach św. Jadwiga Królowa i św. Kinga. Na przeciwnej ścianie znajduje się uskrzydlona główka aniołka podtrzymująca fantazyjny kartusz z napisem: „A SŁOWO / STAŁO SIĘ / CIAŁEM”. W południowym ramieniu transeptu na ścianie wschodniej w ostrołukowej płycinie umieszczone jest przedstawienie św. Józefa z Dzieciątkiem, a po bokach ściany św. Wojciech po lewej stronie i św. Stanisław z Piotrowinem po prawej stronie. Po przeciwnej stronie kaplicy słowa „BĄDŹ WOLA TWOJA” otoczone kwiatami polnego ostu.

Sklepienie na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem pokryte jest złoconymi gwiazdami na niebieskim tle. W centrum umieszczona jest bordowo-niebieska promienista gloria, w środku której na złoconym tle znajują się hierogramy, a na obrzeżach banderole z napisami: „VINCES”, „IN HOC SIGNO”, „VINCES”, „IN HOC SIGNO”. Żebra sklepienie malowane są w pasy w kolorze czerwonym, czarnym i złotym, a na brzegach zdobione fantazyjną, drobną dekoracją.

Nawa główna podzielona jest na dwie strefy. W dolnej na beżowym tle w każdym przęśle nawy znajduje się fantazyjny bukiet kwiatów. Strefy oddzielone są od siebie szerokim pasem w kolorze zgaszonego fioletu, ozdobionego rzędem naprzemiennie białych i żółtych czteropłatkowych kwiatów na ulistnionych gałązkach. W górnej strefie na beżowym tle umieszczone są postacie świętych opatrzone podpisami. Na ścianie północnej od zachodu: „ŚW(IĘTA BARBARA”, „BŁ(OGOSŁAWIONA) SALOMEA”, „ŚW(IĘTA) KATARZYNA” i „BŁ(OGOSŁAWIONA) BRONISŁAWA”. Na ścianie południowej od zachodu: ŚW(IĘTY) ST(ANISŁAW) KOSTKA”, „ŚW(IĘTY) JAN KANTY”, „ŚW(IĘTY) KAZIMIERZ” i „ŚW(IĘTY) FLORIAN”. Ościeża okien w nawie głównej zdobi geometryczna siatka w kolorze zielono-pomarańczowym, a dookoła kwiaty łubinu i bazie. Z kolei przyścienne kolumny, ostrołukowe profilowane przejścia transeptu i nawy głównej zdobią słoneczniki, trójlistne koniczyny oraz pawie oczka. Dekoracja ornamentalna sklepień w nawie głównej jest podobna, jak w poprzednio opisanych częściach świątyni.

Na chórze znajduje się przedstawienia św. Franciszka z Asyżu po lewej stronie i św. Cecylii po prawej, a pośrodku słowa „UWIELBIAJ DUSZO MOJA PANA” w fantazyjnej glorii.

Zarys problematyki artystycznej

Głównym autorem polichromii w kościele w Mszanie Dolnej jest Juliusz Makarewicz, artysta który urodził się w Synowudzku Wyżnym koło Stryja w 1854 roku. W 1874 roku ukończył Gimnazjum w Brzeżanach. Studiował na Politechnice Lwowskiej na Wydziale Architektury. Następnie otrzymał stypendium na dalsze kształcenie od hrabiego Karola Lanckorońskiego. W 1878 roku rozpoczął studia w Akademie de Bildenden Kunst w Wiedniu, gdzie był uczniem Carla Griepenkerla. Dalsze kształcenie pobierał w Monachium i w Rzymie. Jego zainteresowania wzbudzały szczególnie malarstwo ścienne oraz najnowsze metody konserwatorskie. Wiele podróżował, m.in. na górze Athos poznawał metody malarskie mnichów. Po powrocie do Lwowa wykonywał ilustracje książkowe oraz projektował winiety dla miesięcznika „Łowiec”. W 1904 roku przeprowadził się do Krakowa, gdzie przede wszystkim pracował jako konserwator. W trackie swojej pracy dokonał wielu interesujących odkryć, na przykład freski biazntyńsko-ruskie w kościele w Sandomierzu. Artysta wykonywał również obrazy olejne i akwarele, jednak najbardziej znane dzieła artysty to malarstwo ścienne. Makarewicz jest autorem polichromii w cerkwi w Stanisławowie (1898-1900), w auli uniwersyteckiej we Lwowie (1898-1900), a także w kościołach w: Mszanie Dolnej (1918-1920), Smogulcu (1920-1922), Piotrkowie (1924), Brześciu Kujawskim (1927), Chorzowie (1928-1931) i Przeczycy (1930-1932). Jego dzieła łączą wątki secesyjno-młodopolskie w duchu swoistego historyzmu, na które niewątpliwy wpływ miały odkryte przez konserwatora freski sandomierskie, inspirujące go zdobnictwem biznatyńskim. W tworzeniu dekoracji ornamentalnej w kościele w Mszanie Dolnej Makarewicz stosował płaską linię oraz plamę barwną, przez co zastosowane przez niego motywy mają charakter monumentalny. Zauważalna jest inspiracja sztuką ludową z połączeniem sztuki współczesnej. Niestety polichromia w kościele została silnie przekształcona podczas konserwacji w latach siedemdziesiątych. Jedynie fotografie sprzed konserwacji pozwalają stwierdzić, że Makarewicz nawiązywał w tych malowidłach do stylistyki dziewiętnastowiecznego malarstwa nazareńczyków, którzy w budowie kompozycji, doborze kolorów i posługiwaniu się linią naśladowali mistrzów quattrocenta. Makarewicz był również autorem niezachowanych projektów witraży w kościele w Mszanie Dolnej, które wraz z polichromią ścienną tworzyły wspólną koncepcję ideową.

Autorem przedstawień świętych w nawie głównej kościoła w Mszanie Dolnej jest syn mistrza – Maciej Makarewicz, który ze względu na zły stan zachowania części polichromii wykonanej przez ojca musiał namalować nowe przedstawoenia. Maciej powielił program ikonograficzny malowideł ojca, jednak wykonał je we współczesnej stylistyce. Posługiwał się wyraźnym konturem, mocnymi plamami barwnymi, odrealnieniem postaci poprzez deformację sylwetek i zaburzeniem proporcji ciała. Postacie świętych w nawie głównej traktowane są płaszczyznowo i linearnie. W tej samej stylistyce Maciej Makarewicz utrzymał przedstawienia „Chrzest Chrystusa” oraz „Kazanie na górze” na ścianie arkady tęczowej. Maciej Makarewicz dokonał również nieco modyfikacji w partiach ornamentalnych wykonanych przez ojca w prezbiterium, które w porównaniu ze starymi fotografiami szczegółowo opisała w swojej pracy dotyczącej polichromii kościoła w Mszanie Dolnej Katarzyna Kudłacz.

Ostatni autor polichromii w kościele w Mszanie Dolnej – Erwin Czerwenka wykonał dekorację chóru muzycznego.

Streszczenie

Większą część polichromii ściennej w kościele w Mszanie Dolnej wykonał Juliusz Makarewicz w latach 1918-1920. W tworzeniu dekoracji ornamentalnej w kościele w Mszanie Dolnej Makarewicz stosował płaską linię oraz plamę barwną, przez co zastosowane przez niego motywy mają charakter monumentalny. Zauważalna jest inspiracja sztuką ludową z połączeniem sztuki współczesnej. Autorem przedstawień świętych w nawie głównej kościoła w Mszanie Dolnej jest syn mistrza – Maciej Makarewicz, który ze względu na zły stan zachowania części polichromii wykonanej przez ojca musiał namalować nowe przedstawoenia. Kolejne malowidła umieszczone na ścianie ponad emporą organową przedstawiające św. Cecylię oraz św. Franciszka namalował Erwin Czerwenka w 1921 roku.

Bibliografia