polichromia ścienna

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Wieprz
Miejscowość
Wieprz
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Wszystkich Świętych
Kościół
Wszystkich Świętych
Identyfikator
DZIELO/24680
Kategoria
polichromia ścienna
Ilość
1
Czas powstania
1920 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
polichromia ścienna
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Polichromię wykonano w 1920 roku.

Opis

Dekoracja malarska wnętrza kościoła została oparta zasadniczo na motywach ornamentalnych, gdzie wyjątek stanowi monumentalna scena ukazująca uczniów idących do Emaus, usytuowana na północnej ścianie prezbiterium, nad wejściem do zakrystii. Wyobrażono tu w malowanym, ornamentalnym obramieniu scenę wpisaną w stojący prostokąt, zamknięty od góry łukiem półkolistym. W centrum kompozycji ukazano Chrystusa, którego zatrzymują stojący na schodach gospody dwaj uczniowie idący do Emaus. Stojący Zbawiciel został wyobrażony z lewej strony w trzech czwartych w prawo. Prawą ręką podtrzymuje połę płaszcza, lewa jest niewidoczna. Jest to dojrzały mężczyzna o pociągłej twarzy z wydatnym nosem i ustami, długimi włosami spływającymi na ramiona oraz brodą okalającą twarz o jasnej karnacji. Zbawiciel ubrany jest w białą tunikę i szkarłatny płaszcz. Do niego zwraca się jedne z uczniów ukazany tyłem do widza w trzech czwartych w lewo. Jest to dojrzały mężczyzna, który lewą rękę wyciąga w stronę Jezusa, prawą zaś zdaje się zapraszać do wejścia na schody. Jego twarz okolona krótkimi włosami z brodą i wydatnym nosem i ustami widoczna jest z profilu. Ubrany jest w jasną tunikę oraz jasnobeżowy płaszcz. Przed nim z prawej strony na stopniach wiodących do drzwi gospody stoi drugi uczeń. Ujęto go frontalnie w kontrapoście z głową w trzech czwartych w lewo. W prawej ręce trzyma laskę, lewą zaś wskazuje na drzwi zajazdu. Jest to młody mężczyzna o pociągłej twarzy i długich włosach spływających na plecy. Ubrany jest w przewiązaną w pasie tunikę oraz narzucony na ramiona bladoszkarłatny płaszcz. Za przedstawionymi postaciami widać fragment wschodniej architektury oraz rozbudowaną sekwencję pejzażową z elementem bramy miejskiej oraz roślinnością na tle wieczornego nieba. Poniżej przedstawienia umieszczono napis: "Uczniowie z Emaus" podpis: "ZOSTAŃ Z NAMI, BOĆ SIĘ MA KU WIECZOROWI I DZIEŃ SIĘ JUŻ NACHYLIŁ - ŚW[IĘTY] ŁUKASZ XXIV". Bogactwo ornamentalnej dekoracji malarskiej zostało podporządkowane architekturze wnętrza. Partię ścian pokryto malaturą o charakterze dywanowym, ułożoną strefowo z powtarzających się rytmicznie kolorowych motywów ornamentalnych. Gurty sklepienne oraz trzony pilastrów na filarach międzynawowych pokryto wykonanymi na niebieskim lub błękitnym tle ornamentalnymi pasami z motywem fantazyjnych kwiatów i wici roślinnych. Partię sklepienne w kolejnych przęsłach w nawach udekorowano koncentrycznie rozchodzą się płomienistą i falującą ornamentyką, z wplecionymi motywami symbolu Najświętszego Serca Pana Jezusa, Apokaliptycznego Baranka, kielicha z hostią w otoczeniu kłosów zbóż i winnej latorośli, a także gałązek różanych i cierniowych. Na ścianach prezbiterium zastosowano podział strefowy. Dolne przestrzenie ozdobiono pasma ornamentalnymi. Powyżej rozmieszczono strefę z przedstawieniem rosnących obok siebie kwitów lilii. U samej góry sięgnięto do motywów rybich łusek oraz stylizowanej, wielobarwnej ornamentyki fantazyjnej. Gurty sklepienia udekorowano pasami opartymi na stylizowanych skrzydłach serafinów. Natomiast w poszczególnych polach sklepiennych na niebieskim tle w fantazyjnych, falujących otokach wyobrażono dwa skrzyżowane płonące miecze, oko Opatrzności Bożej, dwie tablice Dekalogu. Na środkowej gurcie u szczytu w barwnym obramienium ukazano napis: "KTÓŻ JAK BÓG".

Zarys problematyki artystycznej

Dekoracja malarska w Wieprzu wpisuje się w szereg polichromii świątyń małopolskich wykonanych w popularnym duchu młodopolskim. Asumpt do ich powstania dała polichromia Jana Matejki z lat 1889-1891 w krakowskim kościele Mariackim, a następnie dekoracje ścienne powstałe wg projektów Stanisława Wyspiańskiego. Szczególną rolę w powstawaniu tego rodzaju polichromii miała działalność Towarzystwa "Polska Sztuka Stosowana" (TPSS). Towarzystwo w swojej działalności skupiło się przede wszystkim nad badaniem sztuki ludowej i gromadzeniem materiałów z myślą o wykorzystaniu ich jako inspiracji do sztuki narodowej, będącej syntezą wszystkich elementów istniejących na ziemiach polskich. Zebrane materiały publikowano w ilustrowanych czasopismach, co stanowiło punkt wyjścia dla różnych artystów. Jednym z owoców działalności TPSS były powstające we wnętrzach sakralnych malowidła ścienne, których wspólnym mianownikiem stawała się intensywna kolorystyka bogatych motywów ornamentalnych opartych o elementy przetworzone z polskiej sztuki ludowej. W powstających realizacjach nie wyróżniano żadnego regionu, ani też nie starano się narzucić jednej formuły stylistycznej. W poszczególnych dekoracjach bezsprzecznie widać nawiązania do motywów ludowych, które w różnoraki sposób przez różnych artystów były twórczo przekształcane. Stąd też we wnętrzach różnych kościołów pojawiają się jasne i zdecydowane barwy wielorakich ornamentów roślinnych i geometrycznych. Ornamenty te zdecydowanie odcinają się od partii figuralnych, a ich płaskość kontrastuje z głębią scen. Kolejne partie dywanowych dekoracji starano się podporządkować architekturze wnętrza. Natomiast sklepienia i stropy rezerwowano dla przedstawień figuralnych, z czego zrezygnowano w Wieprzu. W tutejszym kościele ornamentacja ścian szczelnie pokrywa swym abstrakcyjnym rytmem wszystkie płaszczyzny i krzywizny budowli uciekając w "horror vacui". Sposób piętrzenia motywów dekoracyjnych, falująca i płomienista forma ornamentyki, połączona z żywiołową kolorystyką na myśl przywodzi dekoracje malarskie autorstwa Jana Wałacha (1884-1978) lub też współpracującego z nim Ludwika Konarzewskiego (1888-1954) oraz ich liczne dekoracje wnętrz kościelnych, m.in. w Istebnej, Niekłaniu Wielkim, Bukowie, Zielenicach, Łętkowicach, a także w kościołach, a nawet cerkwiach na Ukrainie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwacje polichromii przeprowadzono w 1998 roku.

Literatura

I. Buchenfeld, "Pierwsi zapuścili wzrok chciwy w te zaklete sezamy chłopskie". Źródła motywów ornamentalnych sztuki młodopolskiej na przykładzie malarskich dekoracji wnętrz kościelnych artystów Towarzystwa "Polska Sztuka Stosowana", [w:] Ornament i dekoracja dzieła sztuki. Studia z historii sztuki, red. J. Daranowska-Łukaszewska, A Betlej, Warszawa 2015, s. 365-381;
S. Klajman, Pod opieką Wszystkich Świętych, Wieprz 2018, s. 175-175, il. s. 175.

Streszczenie

Niezwykle barwną i dekoracyjną polichromię pokrywającą całe wnętrze kościoła, z zastosowaną żywiołową ornamentyką i jedną sceną figuralną ukazującą uczniów idących do Emaus, wykonano w 1920 roku. Jej forma zbliżona jest do realizacji we wnętrzach sakralnych Jana Wałacha (1884-1978) i współpracującego z nim Ludwika Konarzewskiego (1888-1954).

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "polichromia ścienna", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/polichromia-scienna-25

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności