Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Ołtarz został wykonany najpewniej w latach siedemdziesiątych XVIII wieku przez warsztat Korneckich do kościoła Cystersów w Mogile. Pierwotnie był pod wezwaniem św. Antoniego. W 1948 roku został przeniesiony do kościoła Saletynów pw. św. Norberta przy ulicy Wiślnej w Krakowie. Nastawa została wówczas zredukowana o dwie osie boczne pierwszej kondygnacji i znajdujące się w ich partii bramki, figury i ażurową kratkę. Zewnętrzna para kolumn została przysunięta do pozostałych dwóch par flankujących pole główne. W 1998 roku świątynię przy ulicy Wiślnej przekazano jej dawnym właścicielom – wspólnocie grekokatolików, którzy przenieśli się do niej w 2001 roku. W związku z tym konserwator archidiecezjalny wydał decyzję o przeniesieniu ołtarza głównego do budowanego w latach 2001-2006 nowego kościoła w Tokarni. Ołtarz przekazano w 2006 roku. Nastawa przeszła wówczas gruntowną konserwację i została odbudowana w całości razem z osiami bocznymi kondygnacji. Wprawiono wówczas nowe tabernakulum i obraz św. Kazimierza w zwieńczeniu.

Opis

Nastawa architektoniczna, trójosiowa, dwukondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na dwustrefowym cokole. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny z drewnianą mensą, w partii antepedium dekorowany trzema płycinami. Na ołtarzu ustawione tabernakulum. Cokół dwustrefowy z wyodrębnionymi prostopadłościanami dekorowanymi w pierwszej strefie płycinami, w drugiej rocaille'owymi płycinami. Osie pierwszej kondygnacji wydzielone trzema parami kolumn. Oś środkowa flankowana dwiema parami pilastrów i stojącymi przed nimi kolumnami ustawionymi na cokołach, druga para zwrócona pod kątem na zewnątrz. Podpory dźwigają wyłamane na ich osi fragmenty belkowania, środkowa para również przerwany, falisty przyczółek. Na belkowaniu i przyczółku siedzi para puttów i para adorujących aniołów. Pomiędzy parami kolumn ustawione figury św. Anny i św. Elżbiety. W polu głównym znajduje się wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem, ujęta profilowaną ramą z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem. Ponad obrazem rokokowy kartusz z kwiatowymi zwisami, z napisem „EN! / PORTA PATET CURIAE / DEI EXCELSA MATER ET / VIRGO IO! VENITE / S(anctus) Cyprianus”. Osie boczne wydzielone zewnętrzną parą pilastrów i stojących przed nimi kolumn ustawionych na dwustrefowych cokołach, dźwigających imposty i fragmenty przerwanego rocaille'owego przyczółka. Na osiach w partii cokołu znajdują się bramki z drzwiami w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Ponad nimi na rocaille'owych konsolach, na tle wnęki ujętej rocaille'ową ramą znajdują się figury św. Joachima i Zachariasza. Nad wnękami ażurowa kratka w formie stojącego prostokąta ujęta rocaille'ową ramą. Całość zamknięta rocaille'm z wyodrębnionym pionowym akcentem koguciego grzebienia. Druga kondygnacja flankowana dwiema parami pilastrów, w tym zewnętrzną ustawioną pod kątem na zewnątrz o trzonach przechodzących w spływy wolutowe ustawione na cokołach na belkowaniu pierwszej kondygnacji nastawy. Spływy zakończone są rokokowymi wazonami. Podpory dźwigają gzyms przerwany na polem. Całość zamknięta medalionem z Okiem Opatrzności otoczonym wieńcem z obłoków i uskrzydlonych główek anielskich, w glorii promienistej. U dołu medalionu i na gzymsie znajdują się putta. W polu wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym w profilowanej ramie z obrazem św. Kazimierza. Struktura niemal w całości polichromowana w kolorze białym, trzony kolumn polichromowane na sposób imitujący marmoryzację w kolorze biało-różowym, profile i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Architektura ołtarza w Tokarni oraz jego dekoracja rzeźbiarska odpowiada repertuarowi formalnemu stosowanemu przez warsztat Korneckich. Pod względem struktury powtarza architekturę ołtarza głównego kościoła w Zakliczynie, którą również wykonali Korneccy, choć jest poszerzona o osie boczne. Niezwykle charakterystyczny jest układ kolumn pierwszej kondygnacji z wewnętrzną parą ustawioną frontalnie i zewnętrzną zwróconą pod kątem. W przeciwieństwie do innych struktur wykonywanych we wspomnianym warsztacie tokarska ma bardzo rozbudowaną architekturę, nie tyle o bramki, co o osie boczne, wydzielone dodatkową parą zewnętrzych kolumn. Osie te zostały wypełnione wnękami z figurami oraz ażurową kratką ujętą rocaille'ową ramą. Tego rodzaju kratkę Korneccy stosowali przy okazji innych nastaw ołtarzowych, wypełniając nią wolne przestrzenie pomiędzy kolumnami, jak w ołtarzach głównych w Bochni i Brzeźnicy, ich potwierdzonych archiwalnie dziełach.
Ołtarz w Tokarni można zadatować na lata sześćdziesiąte XVIII wieku, gdyż w tym okresie warsztat Korneckich stosował analogiczne rozwiązania formalne przy okazji innych zleceń.
Piotr Kornecki razem ze swoim przyrodnim bratem Stanisławem, założyli w Gdowie warsztat stolarsko-rzeźbiarski i malarski. Z czasem pracowali w nim również synowie tego pierwszego oraz krewniacy mieszkający w tej wsi. Rodzinny warsztat Koreckich był szczególnie prężny w trzeciej ćwierci XVIII wieku, wykonując prace w wielu kościołach na terenie południowej Małopolski.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ubytki w partiach złoceń, spękania. Zabrudzenia struktury.

Streszczenie

Ołtarz św. Antoniego został wykonany najpewniej w latach siedemdziesiątych XVIII wieku przez warsztat Korneckich do kościoła Cystersów w Mogile. W 1948 roku został przeniesiony do kościoła Saletynów pw. św. Norberta przy ulicy Wiślnej w Krakowie, a w 2006 roku decyzją konserwatora archidiecezjalnego przetransportowano go do nowo wybudowanego kościoła w Tokarni, gdzie znajduje się do dziś. Architektura ołtarza w Tokarni oraz jego dekoracja rzeźbiarska odpowiadają repertuarowi formalnemu stosowanemu przez warsztat Korneckich.

Bibliografia