Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
myślenicki
Gmina
Tokarnia
Miejscowość
Tokarnia
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Pcim
Parafia
Parafia Matki Boskiej Śnieżnej
Tagi
mała architektura rocaille sztuka drugiej połowy XVIII wieku
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/14664
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
lata siedemdziesiąte XVIII wieku (po 1748 roku)
Technika i materiał
techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie
Wymiary podstawowe
Inne wymiary – EN! / PORTA PATET CURIAE / DEI EXCELSA MATER ET / VIRGO IO! VENITE / S(anctus) Cyprianus
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz został wykonany najpewniej w latach siedemdziesiątych XVIII wieku przez warsztat Korneckich do kościoła Cystersów w Mogile. Pierwotnie był pod wezwaniem św. Antoniego. W 1948 roku został przeniesiony do kościoła Saletynów pw. św. Norberta przy ulicy Wiślnej w Krakowie. Nastawa została wówczas zredukowana o dwie osie boczne pierwszej kondygnacji i znajdujące się w ich partii bramki, figury i ażurową kratkę. Zewnętrzna para kolumn została przysunięta do pozostałych dwóch par flankujących pole główne. W 1998 roku świątynię przy ulicy Wiślnej przekazano jej dawnym właścicielom – wspólnocie grekokatolików, którzy przenieśli się do niej w 2001 roku. W związku z tym konserwator archidiecezjalny wydał decyzję o przeniesieniu ołtarza głównego do budowanego w latach 2001-2006 nowego kościoła w Tokarni. Ołtarz przekazano w 2006 roku. Nastawa przeszła wówczas gruntowną konserwację i została odbudowana w całości razem z osiami bocznymi kondygnacji. Wprawiono wówczas nowe tabernakulum i obraz św. Kazimierza w zwieńczeniu.

Opis

Nastawa architektoniczna, trójosiowa, dwukondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na dwustrefowym cokole. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny z drewnianą mensą, w partii antepedium dekorowany trzema płycinami. Na ołtarzu ustawione tabernakulum. Cokół dwustrefowy z wyodrębnionymi prostopadłościanami dekorowanymi w pierwszej strefie płycinami, w drugiej rocaille'owymi płycinami. Osie pierwszej kondygnacji wydzielone trzema parami kolumn. Oś środkowa flankowana dwiema parami pilastrów i stojącymi przed nimi kolumnami ustawionymi na cokołach, druga para zwrócona pod kątem na zewnątrz. Podpory dźwigają wyłamane na ich osi fragmenty belkowania, środkowa para również przerwany, falisty przyczółek. Na belkowaniu i przyczółku siedzi para puttów i para adorujących aniołów. Pomiędzy parami kolumn ustawione figury św. Anny i św. Elżbiety. W polu głównym znajduje się wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym z uskokiem, ujęta profilowaną ramą z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Janem Chrzcicielem. Ponad obrazem rokokowy kartusz z kwiatowymi zwisami, z napisem „EN! / PORTA PATET CURIAE / DEI EXCELSA MATER ET / VIRGO IO! VENITE / S(anctus) Cyprianus”. Osie boczne wydzielone zewnętrzną parą pilastrów i stojących przed nimi kolumn ustawionych na dwustrefowych cokołach, dźwigających imposty i fragmenty przerwanego rocaille'owego przyczółka. Na osiach w partii cokołu znajdują się bramki z drzwiami w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym. Ponad nimi na rocaille'owych konsolach, na tle wnęki ujętej rocaille'ową ramą znajdują się figury św. Joachima i Zachariasza. Nad wnękami ażurowa kratka w formie stojącego prostokąta ujęta rocaille'ową ramą. Całość zamknięta rocaille'm z wyodrębnionym pionowym akcentem koguciego grzebienia. Druga kondygnacja flankowana dwiema parami pilastrów, w tym zewnętrzną ustawioną pod kątem na zewnątrz o trzonach przechodzących w spływy wolutowe ustawione na cokołach na belkowaniu pierwszej kondygnacji nastawy. Spływy zakończone są rokokowymi wazonami. Podpory dźwigają gzyms przerwany na polem. Całość zamknięta medalionem z Okiem Opatrzności otoczonym wieńcem z obłoków i uskrzydlonych główek anielskich, w glorii promienistej. U dołu medalionu i na gzymsie znajdują się putta. W polu wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym w profilowanej ramie z obrazem św. Kazimierza. Struktura niemal w całości polichromowana w kolorze białym, trzony kolumn polichromowane na sposób imitujący marmoryzację w kolorze biało-różowym, profile i ornamentyka złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Architektura ołtarza w Tokarni oraz jego dekoracja rzeźbiarska odpowiada repertuarowi formalnemu stosowanemu przez warsztat Korneckich. Pod względem struktury powtarza architekturę ołtarza głównego kościoła w Zakliczynie, którą również wykonali Korneccy, choć jest poszerzona o osie boczne. Niezwykle charakterystyczny jest układ kolumn pierwszej kondygnacji z wewnętrzną parą ustawioną frontalnie i zewnętrzną zwróconą pod kątem. W przeciwieństwie do innych struktur wykonywanych we wspomnianym warsztacie tokarska ma bardzo rozbudowaną architekturę, nie tyle o bramki, co o osie boczne, wydzielone dodatkową parą zewnętrzych kolumn. Osie te zostały wypełnione wnękami z figurami oraz ażurową kratką ujętą rocaille'ową ramą. Tego rodzaju kratkę Korneccy stosowali przy okazji innych nastaw ołtarzowych, wypełniając nią wolne przestrzenie pomiędzy kolumnami, jak w ołtarzach głównych w Bochni i Brzeźnicy, ich potwierdzonych archiwalnie dziełach.
Ołtarz w Tokarni można zadatować na lata sześćdziesiąte XVIII wieku, gdyż w tym okresie warsztat Korneckich stosował analogiczne rozwiązania formalne przy okazji innych zleceń.
Piotr Kornecki razem ze swoim przyrodnim bratem Stanisławem, założyli w Gdowie warsztat stolarsko-rzeźbiarski i malarski. Z czasem pracowali w nim również synowie tego pierwszego oraz krewniacy mieszkający w tej wsi. Rodzinny warsztat Koreckich był szczególnie prężny w trzeciej ćwierci XVIII wieku, wykonując prace w wielu kościołach na terenie południowej Małopolski.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Ubytki w partiach złoceń, spękania. Zabrudzenia struktury.

Streszczenie

Ołtarz św. Antoniego został wykonany najpewniej w latach siedemdziesiątych XVIII wieku przez warsztat Korneckich do kościoła Cystersów w Mogile. W 1948 roku został przeniesiony do kościoła Saletynów pw. św. Norberta przy ulicy Wiślnej w Krakowie, a w 2006 roku decyzją konserwatora archidiecezjalnego przetransportowano go do nowo wybudowanego kościoła w Tokarni, gdzie znajduje się do dziś. Architektura ołtarza w Tokarni oraz jego dekoracja rzeźbiarska odpowiadają repertuarowi formalnemu stosowanemu przez warsztat Korneckich.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4: Miasto Kraków, cz. 3: Kościoły i klasztory śródmieścia, z. 2", Warszawa 1978
Dettloff Anna, "Rzeźba krakowska drugiej połowy XVIII w. Twórcy, nurty i tendencje", Kraków 2013
Filipek Sławomir, "Obraz Matki Bożej Śnieżnej w Tokarni. Studium nad ikonografią „Salus Populi Romani”", Kraków 2017

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-86

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności