Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał zapewne w pierwej ćwierci XVIII wieku. Został wymieniony w aktach wizytacji z 1730 roku, jako niedawno pozłocony i pomalowany z głównym wizerunkiem Trójcy Świętej. Następnie był opisywany w późniejszych aktach wizytacji z 1748 oraz z 1766 roku jako ołtarz św. Bartłomieja z dwoma bramkami. W 1814 roku spalił się „wielki ołtarz”, przy czym struktura nie uległa większym zniszczeniom, gdyż ani jej nie restaurowano ani nie wymieniono na nową. W 1837 roku proboszcz Wojciech Dybczak nakazał przestawić „wielki ołtarz który przedtem był zawieszony na ścianie na fronte Ecclesiae. Majstra do przestawienia użyłem Walentego Gorala z wsi Brzezowej któremu do przestawienia tegoż ołtarza zapłaciłem 20 flor[enów]”. W tym samym roku malarz Wawrzyniec Owsiński namalował lub odmalował dwa obrazy w ołtarzu głównym – Trójcy Świętej i św. Bartłomieja. Prawdopodobnie w 1887 roku sprawiono do ołtarza nowy obraz Trójcy Świętej. Ołtarz został wymieniony w inwentarzu kościelnym z 1891 roku. W publikacji z 1916 roku w retabulum opisano nowe obrazy Trójcy Świętej i Najświętszej Marii Panny w zwieńczeniu. Przed 1968 rokiem wprawiono w zwieńczenie retabulum nowy obraz przedstawiający pokłon pasterzy. W 2010 roku podczas powodzi kościół w Łapanowie uległ zniszczeniu, w tym dolne partie wszystkich ołtarzy. W latach 2012-2013 ołtarz przeszedł pełną konserwację.

Opis

Nastawa architektoniczna, dwukondygnacyjna, jednoosiowa z bramkami. Ołtarz kamienny, w drewnianej prostopadłościennej obudowie, z drewnianą mensą. Na niej ustawione tabernakulum. Pierwsza kondygnacja na cokole z wyodrębnionymi dwoma prostopadłościanami, dekorowanym ornamentem roślinnym; ujęta parą kolumn o kapitelach kompozytowych oraz skręconych trzonach dekorowanych winną latoroślą. Podpory oraz konsole podtrzymują pełne belkowanie wyłamane pod kątem na ich osi, z architrawem przerwanym nad polem środkowym, oraz fragmenty falistego, przerwanego przyczółka, na którym znajdują się dwie siedzące figury aniołów. Fryz dekorowany rozetami, ornamentem roślinnym i kartuszem. W polu środkowym wnęka w formie stojącego prostokąta ujęta ramą dekorowaną płaskorzeźbionym wieńcem, w niej obraz Trójcy Świętej w osobnej ramie zdobionej ornamentem roślinnym. Druga kondygnacja na niskim cokole z wyodrębnionymi prostopadłościanami, flankowana parą pilastrów zakończonych konsolami podtrzymującymi belkowanie, wyłamane na ich osi. Całe pole wypełnia wnęka w formie prostokąta zbliżonego do kwadratu ujęta ramą, wewnątrz obraz przedstawiający pokłon pasterzy w formie leżącego prostokąta o świętych narożach, w ramie dekorowanej ornamentem roślinnym, w narożach wnęki rozety. Na osi pilastrów, na belkowaniu muszle. Całość zakończona medalionem z gołębicą Ducha Świętego, otoczonego obłokami, w glorii promienistej. Obie kondygnacje ujęte uszami utworzonymi z ażurowego akantu. Bramki zamknięte trójbocznie z przejściami w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym w ramie. Na bramkach ustawione figury św. Wojciecha i św. Stanisława. Struktura polichromowana w sposób imitujący jasnozielony marmur, profile, kolumny i ornamentyka złocone, obłoki srebrzone, winna latorośl laserowana.

Zarys problematyki artystycznej

Na ilustracjach retabulum było w trakcie konserwacji, częściowo zdemontowane. Obecnie ma drewniany, prostopadłościenny ołtarz z mensą oraz tabernakulum. Nastawa flankowana jest bramkami z figurami św. Stanisława i św. Wojciecha. Na poziomie pierwszej kondygnacji posiada dekorację ornamentalną w partii cokołu, fryzu oraz ujęta jest uszami utworzonymi z akantu. Po wewnętrznej stronie kolumn partie belkowania podtrzymywane są na dwóch konsolach analogicznych względem tych ze zwieńczenia.
W dotychczasowej literaturze błędnie przypisywano wykonanie ołtarza głównego w kościele łapanowskim Piotrowi Korneckiemu. Dzieło to powstało w pierwszej ćwierci XVIII wieku, natomiast warsztat Korneckich był aktywny dopiero od lat czterdziestych XVIII wieku, głównie w trzeciej ćwierci tego stulecia. Ponadto architektura ołtarza, zastosowana w jego dekoracji ornamentyka oraz dekoracja figuralna różnią się od repertuaru formalnego stosowanego przez Korneckich. Odpowiadają dziełom małopolskim tworzonym znacznie wcześniej, około 1700 roku i w pierwszej ćwierci XVIII wieku.
Zastosowane elementy architektoniczne w ołtarzu głównym w Łapanowie bliskie są formom stosowanym w tym okresie, chociażby w warsztacie Jerzego Hankisa. Dwukondygnacyjna, płaska i szeroka nastawa, z charakterystyczną niską drugą kondygnacją w formie leżącego prostokąta stosunkowo często występowała w tym okresie. Podobnie jak wyłamane pod kątem belkowanie, podtrzymywane przez kolumny o kręconych trzonach. Analogiczne struktury mają ołtarze boczne w bazylice w Kalwarii Zebrzydowskiej czy ołtarz główny w kościele w Gosprzydowej, powstałe po 1700 roku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

W latach 2012-2013 ołtarz przeszedł pełną konserwację.

Streszczenie

Ołtarz powstał zapewne w pierwej ćwierci XVIII wieku. W dotychczasowej literaturze błędnie przypisywano jego wykonanie Piotrowi Korneckiemu. Architektura i dekoracja ołtarza odpowiadają dziełom małopolskim tworzonym znacznie wcześniej, około 1700 roku i w pierwszej ćwierci XVIII wieku.

Bibliografia