ołtarz boczny Świętej Rodziny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Osiek
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Tagi
Arma Christi
Miejsce przechowywania
południowa strona arkady tęczy
Identyfikator
DZIELO/13318
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
1908 rok
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kęty, Tyrol
Technika i materiał
drewno dębowe i modrzewiowe, techniki snycerskie, rzeźbienie, bejcowanie, lakierowanie, polichromowanie, złocenie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Ołtarz boczny Świętej Rodziny został ufundowany w 1908 roku ze składek parafian, w tym 4000 koron przekazała córka Haempla z Malca pani Franck. Strukturę architektoniczną ołtarza wykonał Stanisław Jarząbek z Kęt. Figury Świętej Rodziny, Św. Jana Kantego i św. Kazimierza Królewicza przywieziono z Tyrolu. Na zasuwie umieszczono obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z połowy XX wieku.

Opis

Neogotycki, przyścienny, jednokondygnacyjny ołtarz Świętej Rodziny uzyskał architektoniczną strukturę ze zwieńczeniem. Kolorystyka ołtarza utrzymana została w tonacji ciemnego, bejcowanego drewna. Detale, ornamenty zostały wyzłocone, natomiast wypełnienia maswerków i ram wimperg są białe. Z kolei pole ramy głównego obrazu wykonano jako czerwone. Retabulum ustawiono na podwójnych gradusach zaokrąglonych od przodu. Stipes ołtarzowy uzyskał kształt prostopadłościanu z trzema czworobocznymi płycinami od frontu, ujętymi złoconymi i profilowanymi obramieniami. Płyciny rozdzielają półkolumienki na wysokich cokolikach. Dwie skrajne płyciny stipesu wypełniono u góry maswerkiem, natomiast w środkowej znalazł się równoramienny krzyż wpisany w czteroliść. Stipes podtrzymuje drewnianą mensę z portatylem. Ołtarz przylega do wysokiego, prostopadłościennego cokołu flankowanego po bokach kolumienkami, na którym wspiera się cała nastawa. Widoczne jego partie zdobią prostokątne płyciny w obramieniach. Na cokole wspiera się predella podzielona płytkimi, prostokątnymi płycinami zakończonymi ostrołukowymi arkadkami z noskami, wypełnionymi płaskorzeźbionym i złoconym ornamentem roślinnym. Pośrodku, w przerwie między płycinami predelli, usytuowano prostopadłościenne tabernakulum w formie kapliczki, zwieńczone łukiem siodłowym, flankowane dwoma pinaklami. Ostrołukowe drzwiczki tabernakulum zdobi skrzyżowana z krzyżem kotwica oraz wyobrażenie Boskiego Serca Pana Jezusa. Poniżej widoczna jest girlanda różana. Nad drzwiczkami umieszczono stylizowany ornament roślinny. Predella wspiera trójosiową kondygnację ze zwieńczeniem. Na osi środkowej usytuowano płytką, prostokątną wnękę zakończoną ostrołukiem z arkaturą. Flankują ją smukłe kolumienki na wysokich cokolikach wspierające wysokie pinakle. Ponad wnęką widoczna jest wimperga z maswerkiem dekorowana czołgankami i kwiatonem. We wnęce umieszczono pełnoplastyczne rzeźby Matki Boskiej i św. Józefa, pomiędzy którymi stoi mały Jezus, a na zasuwie obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. W osiach skrajnych, pod gotyckimi baldachimami z wimpergami, rozdzielonymi pinaklami, ustawiono w niszach na postumentach figury św. Jana Kantego i św. Kazimierza Królewicza. Święci są podpisani na postumentach. Konchy nisz są jasnoniebieskie natomiast ich ścianki zielone. Boki baldachimów udekorowano małymi wimpergami rozdzielonymi smukłymi pinaklami z kwiatonami i czołgankami. Baldachimy przechodzą w smukłe, ażurowe fiale dekorowane pinaklami i czołgankami oraz kwiatonami. Zwieńczenie nastawy na osi środkowej uzyskało kształt otwartej kapliczki z niszą zakończoną smukłą fialą z iglicą, dekorowaną czołgankami i kwiatonem. Po bokach kapliczki znajdują się przypory dekorowane maswerkiem i flankowane pinaklami. W niszy umieszczono figurę św. Antoniego z Padwy, którego podpisano na postumencie. Całość retabulum flankują uszaki w formie ażurowych przypór, wypełnionych maswerkami i zdobionych parą pinakli.

Zarys problematyki artystycznej

Osiecki ołtarz Świętej Rodziny stanowi prawie dokładne powtórzenie struktury wcześniejszego ołtarza Matki Boskiej Różańcowej z 1907 roku. Podobnie jak struktura ołtarza głównego oraz różańcowego jego stylistyka wyrasta z ducha historycyzmu oraz popularnych na terenie Galicji form inspirujących się sztuką gotycką, powszechnie uważaną za najbardziej właściwą na przełomie XIX i XX wieku jako punkt odniesienia do tworzenia wyposażeń świątyń. Działo się tak za sprawą nurtów reformatorskich obecnych w Kościele po Soborze Watykańskim I oraz w czasach reform liturgii papieża Leona XIII oraz papieża św. Piusa X. W tym czasie także w sąsiednich parafiach sięgano do tych samych wzorów o czym świadczą ołtarze między innymi w sąsiednich Gierałtowicach, Jawiszowicach, Kętach (klasztor klarysek), Kozach, czy też Lipowej. Jednocześnie nastawa stanowi przykład powszechnej praktyki łączenia rożnych elementów dających w konsekwencji spójną całość pod względem estetycznym. Na miejscu wykonywano strukturę ołtarza korzystając z popularnych wzorników, do której sprowadzono rzeźby z Tyrolu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację nastawy przeprowadzono w 1996 roku.

Literatura

Z dziejów parafii Świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kozach, red. T. Borutka, Kraków 1998, s. 411;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 18;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 1028;
R. Kalinowski, Ecclesia Sancti Martini Jawiszowice, Kraków 2017, s. 89-90.

Streszczenie

Ołtarz boczny Świętej Rodziny został ufundowany w 1908 roku ze składek parafian, w tym 4000 koron przekazała córka Haempla z Malca pani Franck. Strukturę architektoniczną ołtarza wykonał Stanisław Jarząbek z Kęt. Figury Świętej Rodziny, Św. Jana Kantego i św. Kazimierza Królewicza przywieziono z Tyrolu. Na zasuwie umieszczono obraz Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z połowy XX wieku.

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "ołtarz boczny Świętej Rodziny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-swietej-rodziny

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności