Katafalk
Zdjęcie nr 1: Malowany na czarno katafalk z listwami dekorowanymi białą farbą składa się z kilku części. Jego podstawę tworzą dwa zmniejszające się stopnie na rzucie wydłużonego prostokąta o półkoliście zamkniętych, nadwieszonych krótszych bokach. Dłuższe boki dolnego stopnia i krótsze boki górnego stopnia zdobi malowane na biało wyobrażenie stylizowanej trupiej czaszki. Na górnym stopniu ustawiono ławę malowaną na czarno, wspartą na wyciętych falisto w desce czterech nogach z białym blatem na rzucie wydłużonego prostokąta o półokrągłych krótszych bokach. Na blacie znajdują się dwie półokrągłe czarne podstawy pod trumnę, dekorowane od przodu malowaną na biało stylizowaną trupią czaszką i skrzyżowanymi piszczelami.

Katafalk

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Osiek
Miejscowość
Osiek
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Dekanat
Osiek
Parafia
Św. Andrzeja Apostoła
Miejsce przechowywania
kruchta
Identyfikator
DZIELO/13328
Kategoria
katafalk
Ilość
1
Czas powstania
pierwsza połowa XIX wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Osiek
Technika i materiał
drewno cięte, malowane, techniki stolarskie
Wymiary podstawowe
szerokość – 102 cm
wysokość – 110 cm
Inne wymiary – długość 250 cm
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Dzieje zabytku

Katafalk wykonano w pierwszej połowie XIX wieku dla uświetniania uroczystości pogrzebowych w kościele.

Opis

Malowany na czarno katafalk z listwami dekorowanymi białą farbą składa się z kilku części. Jego podstawę tworzą dwa zmniejszające się stopnie na rzucie wydłużonego prostokąta o półkoliście zamkniętych, nadwieszonych krótszych bokach. Dłuższe boki dolnego stopnia i krótsze boki górnego stopnia zdobi malowane na biało wyobrażenie stylizowanej trupiej czaszki. Na górnym stopniu ustawiono ławę malowaną na czarno, wspartą na wyciętych falisto w desce czterech nogach z białym blatem na rzucie wydłużonego prostokąta o półokrągłych krótszych bokach. Na blacie znajdują się dwie półokrągłe czarne podstawy pod trumnę, dekorowane od przodu malowaną na biało stylizowaną trupią czaszką i skrzyżowanymi piszczelami.

Zarys problematyki artystycznej

Osiecki katafalk stanowi bardzo ciekawy przykład rzadko zachowanego sprzętu pogrzebowego z pierwszej połowy XIX wieku. Wyraźnie można w nim wyróżnić trzy stopnie, dzięki którym można było eksponować trumnę w czasie egzekwii żałobnych na różnej wysokości (I, II, III stopień). Wiązało się to z instrukcją z końca XVIII wieku cesarza Józefa II, który wysokość katafalku podczas pogrzebu uzależniał od opłaconej taksy. Katafalk używany był nie tylko w trakcie pogrzebu, ale także podczas nabożeństw żałobnych, podczas których umieszczano na nim symboliczną trumnę egzekwialną. Ozdobne kształty oraz dekoracja z motywem trupiej czaszki stanowią echa dawnych okazałych, barokowych katafalków używanych w castrum doloris. Podobne, uproszczone motywy trupich czaszek z piszczelami występują na ornatach pogrzebowych z pierwszej połowy XIX wieku i prostych płytach nagrobnych na cmentarzach z tego okresu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Widoczne mocne przetarcia warstwy malarskiej oraz nieznaczne uszkodzenia konstrukcyjne.

Literatura

W. Łoziński, Życie polskie w dawnych wiekach, Lwów 1912, s. 182-183;
J.S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce: wiek XVI-XVIII, Warszawa [1933],s. 96-97.

Streszczenie

Katafalk w Osieku został wykonany w pierwszej połowie XIX wieku, za czym przemawia jego forma oraz uproszczona dekoracja ze stylizowanym motywem trupiej czaszki.

Inne dzieła z tego miejsca

Zdjęcie nr 1: Ambona uzyskała kształt łodzi zawieszonej na północnej ścianie prezbiterium przy łuku tęczowym. Wejście na ambonę prowadzi z zakrystii. Jej kosz uzyskał owalną formę rozszerzającą się ku górze. W dolnej partii do jednej trzeciej wysokości widoczne są rzeźbione przedstawienia wody ze stworami morskimi (delfiny i ślimaki). Natomiast powyżej kosz dekorowany jest od frontu trzema rokokowymi kartuszami oraz fragmentem wzorzystej tkaniny, flankowanymi kilkoma parami falistych pasów zdobionych rozetami. Zaplecek ambony uzyskał kształt rzeźbionej, opadającej tkaniny podwiązanej po bokach w kolorze opalizującej zieleni, lamowanej złotymi frędzlami. Ponad amboną zawieszono baldachim na planie prostokąta, z profilowanymi bokami, z ciągiem ażurowych arkadek u dołu. Przy dolnej krawędzi zdobi go lambrekin ze złotymi chwostami. Na baldachimie leży postać wspierająca głowę na prawej ręce. Lewą rękę ma uniesioną do góry. Postać o krótkich włosach otaczających twarz o jasnej karnacji z drobnymi rysami, ubrana jest w srebrzystą tunikę przewiązaną w pasie i odsłaniającą lewą nogę na wysokości kolana. Ponad baldachimem wznosi się maszt z żaglem, którego liny opasane są dwiema złotymi koronami o floralnych sterczynach. Maszt flankują dwie rozwiane tkaniny w kolorze opalizującej zieleni, lamowane złotymi frędzlami, wiszące na złotych drążkach o puklowanych zakończeniach. Wieńczy go promienista gloria z gołębicą Ducha Świętego w otoczeniu obłoków. Obok kosza ambony do ściany przytwierdzono złocony, wolutowy wspornik z proporcem zwieńczonym krzyżem.
ambona
Ambona
Zdjęcie nr 1: Epitafium uzyskało formę jednokondygnacyjnej, trójosiowej struktury architektonicznej z podstawą i zwieńczeniem, flankowanej po bokach fantazyjnymi uszakami. Część środkową tworzą trzy aedicule rozdzielone dwiema złoconymi kolumnami o korynckich kapitelach i trzonach dekorowanych festonami, a w dolnych partiach pierścieniami. Kolumny podtrzymują pełne belkowanie przechodzące przez całą szerokości kondygnacji, wyłamane nad osiami bocznymi. Same zaś stoją na cokole, który stanowi równocześnie wyłamany gzyms dla podstawy. Pole osi środkowej otrzymało kształt aediculi w formie stojącego prostokąta ze schodkowym zamknięciem u góry, wypełnionym ażurowym, złoconym maswerkiem. Jej wnętrze wypełnia płaskorzeźbione słońce pośród chmur na malowanym tle nieba. Poniżej ukazano panoramę Jerozolimy. Przed aediculą ustawiono na postumencie drewniany krzyż. Na osiach bocznych znalazły się nisze zwieńczone złotymi muszlami oraz złoconą, rytą ornamentyką z motywem czteroliścia. Pierwotnie znajdowały się tu rzeźby Mojżesza i Jana Chrzciciela. Całość po bokach flankują fantazyjne uszaki utworzone ornamentu rollwerkowego oraz z widocznych z profilu półpostaci maurów podtrzymujących belkowanie. Pole uszaków wypełniają pionowo ułożone owalne kartusze o czerwonych polach, stanowiące tło dla dwóch par tarczy herbowych z klejnotami. Z lewej umieszczono herb Dołęga, a z prawej herb Jastrzębiec (bez klejnotu). Po zewnętrznych stronach na belkowaniu ustawiono dwa półsiedzące uskrzydlone anioły (zachował się tylko anioł z prawej strony). Jednocześnie postacie aniołów flankują zwieńczenie epitafium, które tworzy aedicula wypełniona złotą muszlą oraz rytym złoconym ornamentem z motywem czteroliścia. Flankują ją dwa pilastry podtrzymujące wyłamane belkowanie na ich osi. W aediculi ustawiono pełnoplastyczną rzeźbę stojącej kobiety. Została ona ukazana w wydatnym kontrapoście z tułowiem skręconym w lewo, z głową ujętą w trzech czwartych w prawo. Kobieta w podniesionej prawej ręce trzyma srebrny kielich, natomiast w opuszczonej i wspartej o wysuniętą tanecznie lewą nogę otwartą księgę. Postać ma owalną twarz o jasnej karnacji i rumianych policzkach z prostym nosem i wydatnymi ustami. Jej głowę otaczają falujące, brązowe włosy opadające na plecy i odsłaniające uszy. Ubrana jest w złoconą, mocno drapowaną suknię, która odsłania wysuniętą nogę. Po bokach pilastrów widoczne są dwa uszaki. Na szczycie zwieńczenia dwa pulchne putta prezentują chustę Weroniki, która została równocześnie przytwierdzona do wysokiego impostu wspierającego ażurowy, złocony kwiaton. Na chuście wyobrażono płaskorzeźbioną głowę Chrystusa w cierniowej koronie. Zbawiciel ma owalną twarz z szeroko otwartymi oczami, wydatnym nosem i półotwartymi ustami. Otaczają ją kręcone brązowe włosy oraz podobna, krótka broda. Podstawę epitafium tworzy wykrojona po bokach struktura, w której centrum umieszczono fantazyjnie wyciętą drewnianą, czarną tablicę ze złotym łacińskim napisem "O HOMO FVI QVOD ES SVM QVOD ERIS / NVNC DE(M)VM VIVERE CO(E)PI, MORI DESII, VITA MIHI / PRIOR MORTE(M), MORS PRIA(M) VITA(M) SECV(N)DA(M), QVAE NU(N) QVA(M) / EST I(N)TERI TVRA DEDIT, MO(R)TALITATES MEOR, HO(C) MIHI / EST ET VXORI MO(S) VENTV(S) POSVI, VIPOST QV(E)ALETHIVERA DVCEDI / NELVSOS, ET CARNIS EXVVIIS SO(L)VTOS ABHOC PELAG SECVRA / GLAVSTRA SVB IRE IVABIT, HIC MORTALE DIMIDIVM N(OST)RI, IMMORTA/LE(M) EXPECT ET IM(M)ORTALITATEM, E QVOS VITA CONIVCTOS TENVIT / MORS IDIVISOS CVSTODIRET, SI PIVS ES, PIAS PRECES ADDE, ET / HIC HV(M)O SVB HVMO QVIETA[M], ANIMAE IN COELESTI PATRIA / LETAM QVIETEM APPRECARE "NICOLAVS CORNITIVS DE / MAGNA POREMBA ET BEATA DE MIROW CONSOR/TES SE(M)PER VAIESL[?]" / A(NNO) D(OMINI) 1611 P(ATRONVS) P(OSVIT)". Tablicę umieszczono w kartuszu rollwerkowym pomiędzy dwiema konsolami zdobionymi pierwotnie uskrzydlonymi główkami aniołków, podtrzymującymi belkowanie z krzyżem. Poniżej tablicy zastosowano odwrócony łuk odcinkowy z podwieszonym kartuszem rollwerkowym zawieszonym na festonach. W jego wnętrzu przedstawiono tabliczkę z napisem „VITA FUGIT VT HORA”, a po niżej trupią czaszkę ze skrzyżowanymi piszczelami.
płyta nagrobna
Epitafium Mikołaja i Beaty z Mirowa Porębskich
Zdjęcie nr 1: Konny karawan uzyskał formę czterokołowego wozu na resorach z baldachimem wspartym na czterech filarach (w osiach skrajnych) i dwóch kolumnach o skręconych trzonach (w osiach środkowych). Na filarach umieszczono płaskorzeźbione i srebrzone półpostacie lamentujących aniołów, wsparte na wolutowych konsolach dekorowanych palmetami i akantem. Długowłose anioły ukazane zostały w wąskich tunikach przewiązanych w pasie. W lewej ręce trzymają wieńce, prawą ręką ugiętą w łokciu dotykają twarzy w geście rozpaczy. Baldachim przyjął kształt czterospadowego dachu zwieńczonego krzyżem. Spływy dachu ozdobiono postrzępionymi, srebrzonymi liśćmi palmowymi. Jego boki dekoruje płaskorzeźbiona, ażurowa i złocona stylizowana wić akantowa, złączona w dolnej części z arkaturą. Na dłuższych bokach baldachimu ornament rozdziela z jednej strony srebrzona i płaskorzeźbiona głowa Chrystusa w koronie cierniowej w typie Veraikon, z drugiej główki anielskiej oraz zachowana częściowo głowa Matki Boskiej Bolesnej. Dodatkowo płaskorzeźbiony ornament roślinno-kwiatowy zdobi dolne, dłuższe boki karawanu. Z przodu karawanu usytuowano siedzisko w formie płaskorzeźbionego fotela o wolutowo skręconych podłokietnikach. Zaplecek zwieńczony został płaskorzeźbionym ornamentem akantowym, a boki fotela udekorowano płaskorzeźbionymi liśćmi dębu. Odwrocie zaplecek ozdobiono płaskorzeźbionymi liśćmi akantu, wieńcem z liści dębowych oraz dwoma skrzyżowanymi liśćmi palmowymi. Przed fotelem znajduje się klapa na oparcie nóg dla woźnicy. Pod nią usytuowano drewniane elementy pozwalające zaprzęgnąć konia. Drewniane i okute koła z przodu są mniejsze od kół z tyłu.
inne dzieła sztuki
Karawan
Zdjęcie nr 1: Przyścienną, wiszącą ambonę usytuowano przy łuku tęczowym na zachodniej ścianie prezbiterium. Ambona składa się z baldachimu, zredukowanego zaplecka, kosza oraz prowadzących do niej przyściennych schodów. Wykonana jest z drewna dębowego, bejcowanego i lakierowanego. Partie ornamentalne zostały wyzłocone lub też polichromowane na czerwono i niebiesko. Kosz uzyskał kształt ośmioboczny. Wieńczy go parapet w formie profilowanego gzymsu koronującego. Kolejne pięć boków kosza flankują spiralne kolumienki o liściastych kapitelach ustawionych na wysokich cokolikach, podtrzymujących imposty z pinaklami. Pole każdego boku ozdobiono maswerkowym baldachimem zwieńczonym wygiętą do przodu sterczyną zakończoną kwiatonem. Baldachimy wspierają smukłe kolumienki o liściastych kapitelach ustawione na wysokich cokolikach. Cokoliki kolumienek narożnych i tych podtrzymujących baldachimy wspierają się na łamanym cokole obiegającym cały kosz. Cokół dekorowany od spodu arkaturą złoconą i polichromowaną na czerwono i niebiesko oddziela górną część ambony od jej spodu. Spód ambony utworzono z spływów koncentrujących się na środku na ośmiobocznej, profilowanej opasce dekorowanej od góry stylizowanym motywem lilii heraldycznej, a od dołu stylizowanymi, złoconymi liśćmi winnej latorośli otaczającej dużą kiść winnego grona. Pod baldachimami na czterech bokach umieszczono wykonane w głębokim reliefie przedstawienia stojących ewangelistów. Piąty bok ambony, przylegający do schodów, zdobi zredukowany baldachim pod którym umieszczono złocony i srebrzony kwiat słonecznika. Każdy z ewangelistów stoi na niewielkim postumencie, ustawionym na głównym cokole. Na każdym postumencie widnieję imię przedstawionego ewangelisty. Na południowym boku kosza umieszczono św. Jan. Ukazany został frontalnie z głową ujętą w trzech czwartych w lewo. Ma on długie, falowane, brązowe włosy spływające na ramiona, głowę pochyloną w prawo, wzrok skierowany ku górze. W lewej ręce trzyma księgę, a w prawej, przyciśniętej do piersi pióro. Ubrany jest w długą zieloną tunikę, nakrytą czerwonym płaszczem. Po lewej stronie, u jego stóp widnieje czarny orzeł. Na kolejnym boku znajduje się św. Marek. Wyobrażono go frontalnie z prawą ręką w geście błogosławieństwa, natomiast w lewej trzyma rotulus. Ma on krótkie, brązowe włosy oraz brodę. Ubrany jest w niebieską tunikę odsłaniającą fragmenty bosych stóp i żółty płaszcz. Po lewej stronie przy jego nogach znajduje się lew. Na następnym boku ukazano frontalnie stojącego św. Mateusza. Ewangelista w lewej ręce przyciśniętej do piersi trzyma rotulus, a prawą opuszczoną wzdłóż tułowia wyciąga do przodu. Ma długie, brązowe, falowane włosy spływające na kark oraz brodę. Ubrany jest w blado różową tunikę i żółty płaszcz. Przy jego lewej stopie znajduje się uskrzydlona anielska główka. Dalej znajduje się także przedstawiony frontalnie św. Łukasz. Równocześnie prawą i lewą ręką podtrzymuje zamknietą księgę. Ma on łysiejące czoło i głowę otoczoną siwiejącymi włosami i brodą. Ewangelista ma na sobie brązową tunikę u spodu odsłaniającą fragmenty bosych stóp oraz bladoniebieski płaszcz przerzucony przez prawe ramię. U jego stóp, po lewej stronie, znajduje się wół. Na ambonę prowadzą ulokowane przy ścianie schody o dziesięciu stopniach. Ich balustradę artykułują kolumienki o liściastych kapitelach flankujące ażurowe, ostrołukowe arkady wypełnione u góry złoconym maswerkiem. Zaplecek ambony został zredukowany do szerokiej listwy dekorowanej stylizowaną ostrołukową arkadką. W jej górnej części wyobrażono dwie tablice Dekalogu z numerami przykazań: na jednej: I, II, III, IV, V; na drugiej: VI, VII, VIII, IX, X. Ponad amboną zawieszono wieloboczny baldachim zwieńczony ażurową wiązką spiętych razem pierścieniem zdobionych czołgankami prętów, tworzących dekoracyjny kwiaton wygięty do przodu. Boki baldachimu ozdobiono wycinanymi w desce maswerkami flankowanymi pinaklami, zwieńczonymi powyginanymi sterczynami. Niebieskie podniebie baldachimu zdobi srebrzone wyobrażenie gołębicy Ducha Świętego na tle złocistych promieni.
ambona
ambona
Zdjęcie nr 1: Obraz ma kształt stojącego prostokąta. Na czarnym tle ukazana została stojąca postać ubiczowanego Jezusa w ujęciu do pasa. Chrystus ma długie, czarne, falowane, opadające na plecy włosy oraz krótki zarost. Głowę ze złotą koroną cierniową nieznacznie przechyla w lewo. Wokół niej znajduje się srebrzysta gloria promienista, składająca się z namalowanych naprzemiennie cienkich oraz grubszych srebrnych promieni, zakończonych w jaskółczy ogon. Zbawiciel ubrany jest w luźno spływający po ramionach złoty płaszcz przewieszony przez lewę ramię, odsłaniający umięśnioną klatkę piersiową. Jego wyciągnięte do przodu związane złotym sznurem ręce są skrzyżowane na wysokości pasa. W lewej ręce trzyma czterolistną trzcinę zakończoną pałką.
obraz
Ecce Homo
Zdjęcie nr 1: Obraz ma kształt stojącego prostokąta. Przedstawia koronację Matki Boskiej przez Trójcę Świętą. Maria ukazana en face jest w pozycji klęczącej na globie ziemskim, ma ręce złożone na piersi. Delikatna, dziewczęca twarz zwrócona jest w lewo. Długie, brązowe, falowane włosy opadają jej na plecy. Złocisty nimb o grzebykowanej fakturze otacza jej głowę. Maryja odziana jest w różową, długą suknię, spod której wystaje biała szata w partiach kołnierza i rękawów. Na lewe ramię ma narzucony błękitny płaszcz, ze złotą lamówką i ochrowym podbiciem, który miękko otula jej ciało.Pod jej stopami błękitny glob ziemski opasany wężem trzymającym czerwone jabłko w paszczy. Po jej lewej stronie zasiada na obłokach zmartwychwstały Chrystus. Ma długie, brązowe, falowane, opadające na plecy włosy oraz krótki zarost. Wokół głowy widoczny jest złocisty, grzebykowany nimb. W uniesionej ponad głową Maryi lewej ręce trzyma za obręcz razem z siedzącym po przeciwległej stronie Bogiem Ojcem zamkniętą koronę. Prawą ręką podtrzymuje drewniany krzyż wsparty o ramię. Odziany jest w czerwoną szatę, ze złotą lamówką, narzuconą na prawe ramię i luźno fałdującą się na jego kolanach, odsłaniającą nagi tors. Po lewej stronie Marii także na obłokach zasiada Bóg Ojciec. Został przedstawiony jako starszy mężczyzna z opadającymi na ramiona siwymi włosami oraz długą siwą brodą. Lewą ręką trzyma złotą koronę typu zamkniętego, wyścielaną czerwonym aksamitem, kameryzowaną malowanymi szlachetnymi kamieniami i perłami, zwieńczoną krzyżem równoramiennym. W prawej zaś dzierży złote berło, podtrzymując równocześnie spoczywający na jego kolanach niebieski glob. Bóg Ojciec odziany jest w ciemno zieloną tunikę, na nią narzucony jest opalizujący płaszcz, ze złotą lamówką i ochrową podszewką. Za jego głową widoczny jest złoty, grzebykowany trójkąt równoramienny. Ponad koroną trzymaną przez Chrystusa i Boga Ojca unosi się biała gołębica Ducha Świętego, z szeroko rozpostartymi skrzydłami. Na tle obłoków w dolnych rogach obrazu znajdują się anielskie główki, ukazane profilowo, o ciemnych włosach, niebieskich skrzydłach. W tle przedstawienia widoczne są żółte, skłębione chmury.
obraz
Koronacja NMP

Podobne dzieła

Po tytule

Po technice i materiale

Zdjęcie nr 1: Na dole obrazu napis: "Stanisław August - ostatni z Dynastyi i elekcyi: Król Pols: W. X: Lit: / Od Pawła I Cesarza wszech Rossyi / pogrzebem w Peterzburgu pożałowany. / dnia 22. Lutego R. 1798"
obraz

Fuit Ilium et ingens gloria Teucrorum. Portret Stanisława Augusta, uchwalenie Konstytucji 3 maja, rzeź Pragi, katafalk Stanisława Augusta w Pałacu Marmurowym w Petersburgu

Jak cytować?

ks. Szymon Tracz, "Katafalk", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2025, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/katafalk

Strona:
Dodaj do porównania

Zaloguj się aby dodać do tablicy

Przejdź do logowania

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności