Krucyfiks

Dzieje zabytku

W 1987 roku wykonano konserwację rzeźby i być może obrazu w tle, a w 2004 roku została wykonana pełna konserwacja ołtarza. Między 1971 a 2018 rokiem wymieniono titulus na górnym ramieniu krzyża. Pierwotnie miał formę rozwiniętego arkusza w kształcie leżącego prostokąta, na którym wszystkie litery umieszczono w jednej linii. W tym czasie również mocniej podkreślono rany. Po 2008 roku dzieło przeszło kolejną renowację.

Opis

Pole główne ołtarza wypełnia figura Chrystusa Ukrzyżowanego na tle obrazu. Rzeźba pełna przedstawia żywego jeszcze Zbawiciela. Ciało oddano w dużym zwisie, o układzie ramion zbliżonym do litery „V” i esowato wygiętej sylwetce. Jezus ma nogi ugięte w kolanach, stopy przybite dwoma gwoździami, prawą nad lewą. Ciało szczupłe o wyraźnie podkreślonej muskulaturze i pracy mięśni, z zaznaczonymi śladami męki na lewym boku i w miejscach przebicia gwoździami. Głowa w grubej koronie cierniowej, przechylona na lewe ramię, uniesiona, ze wzrokiem skierowanym do góry. Twarz szczupła, okolona krótką brodą, nos długi, wąski, usta rozchylone. Włosy kręcone w pukle opadają na lewe ramię i plecy. Perizonium krótkie, utworzone ze skręconej, drapowanej i skrzyżowanej tkaniny, ze złoconą lamówką; przewiązane na prawym boku sznurem z chwostami, z obfitym, gęsto drapowanym zwisem sięgającym kolan. Polichromia naturalistyczna w partiach ciała; perizonium srebrzone i złocone, korona cierniowa i sznur złocone. W górnej części pionowej belki krzyża titulus w formie zwoju z napisem „IN/RI”. W tle, po prawej stronie krzyża postać klęczącej Marii Magdaleny, zwróconej w trzech czwartych w stronę Chrytsusa. Jej lewa ręka spoczywa na piersi, prawa ujmuje belkę krzyża. Ma pełną, młodzieńczą twarz, włosy długie, opadające na ramiona i plecy z wplecionymi sznurami pereł. Ubrana jest w białą suknię przewiązaną w talii oraz niebieski płaszcz połamany w grube fałdy na rękawach. U jej nóg puszka na wonności. W lewej dolnej części obrazu przedstawienie Jerozolimy wśród gór. Obraz w połowie przecina jaśniejsza linia horyzontu, powyżej widoczne ciemne niebo z kłębiastymi chmurami. Kolorystyka obrazu ciemna, kontrastująca z figurą Ukrzyżowanego.

Zarys problematyki artystycznej

Kompozycję z krucyfiksem w centrum pola obrazowego znaleźć można w kościele Bożego Ciała w Krakowie oraz w kościele Reformatów w Węgrowie. Jednak tło tych ołtarzy w obu przypadkach jest gładkie – w kościele krakowskim widnieje tylko delikatny relief w złocie, natomiast w Węgrowie Andreas Schlüter zrezygnował z dodatkowych zdobień, umieszczając krzyż z Chrystusem na czerwonym tle. Figura została wykonana według schematu popularnego w sztuce nowożytnej – stopy przybite są dwoma gwoździami, a na ciele nie widać oznak cierpienia (obecnie są dość wyraźne, lecz jest to efekt konserwacji wykonanej po 1971 roku). Krótkie, udrapowane perizonium, związane na prawym boku w finezyjny węzeł, zakończone jest spływającą kaskadowo tkaniną. Fałdowanie jest stosunkowo płytkie, tkanina bardzo przestrzenna, momentami ażurowa. Ciało Chrystusa wykonane jest bardzo starannie, z dbałością o poprawność anatomiczną.
Opisując wśród wyposażenia kościoła ołtarz Ukrzyżowania ówczesny proboszcz Franciszek Ksawery Pniewko-Ciesielski pisał: „W 1856 przywiozłem z Rzymu wizerunek Zbawiciela wg oryginału znajdującego się w bazylice watykańskiej św. Piotra. Gwóźdź zrobiony wg prawdziwego gwoździa znajdującego się w Rzymie w kościele Świętego Krzyża”. Trudno zweryfikować, czy informacja dotyczy krucyfiksu umieszczonego w polu ołtarza, nie zachował się jego wcześniejszy, dokładny opis.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

W 1987 oraz roku wykonano konserwację rzeźby i być może obrazu w tle, a w 2004 roku została wykonana pełna konserwacja ołtarza.

Streszczenie

Pole główne ołtarza bocznego prawego wypełnia krucyfiks umieszczony na tle rozległego widoku z murami Jerozolimy i postacią klęczącej pod krzyżem Marii Magdaleny. Komponowanie przedstawienia złożonego z rzeźby i obrazu to znany zwyczaj – podobna kompozycja pojawiła się w kościele Bożego Ciała w Krakowie oraz w kościele Reformatów w Węgrowie.

Bibliografia